Wampirzyca Zosia spod Torunia

30 sierpnia 2022 roku w miejscowości Pień (niedaleko Torunia) zespół badawczy kierowany przez prof. Dariusza Polińskiego z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika dokonał niezwykłego odkrycia, które zwróciło uwagę również zagranicznych naukowców. Tajemnica pochówku młodej dziewczyny, która zmarła ok. 350 lat temu, zaowocowała przeprowadzeniem międzynarodowych badań oraz stworzeniem rekonstrukcji 3D jej twarzy. Kim była i dlaczego wywołała takie zainteresowanie?

Tajemniczy pochówek

W XVII-wiecznym grobie znaleziono szkielet 18-letniej dziewczyny, który zwrócił uwagę niezwykłym, niespotykanym do tej pory sposobem pochówku – z sierpem na szyi i kłódką zawieszoną na palcu u nogi. Magdalena Zagrodzka, przedstawicielka zespołu badawczego, komentuje:

Oryginalność tego odkrycia wynika z zaskakującego połączenia trzech elementów: sierpa i kłódki, mających znaczenie symboliczne wywodzące się z wierzeń ludowych, a jednocześnie obecności zapewne nakrycia głowy, wykonanego z jedwabiu, przetykanego srebrną lub złotą nicią. Ten ostatni element świadczy o wysokim statusie społecznym pochowanej kobiety.

fot.Andrzej Romański/Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu/Źródło: https://portal.umk.pl

Kłódki znalezione w grobach w czasie prac archeologicznych w Pniu koło Dąbrowy Chełmińskiej (fot. Andrzej Romański/Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu/Źródło: https://portal.umk.pl).

Skąd takie artefakty? Kłódka jest symbolem zamknięcia pewnego etapu, ale również uwięzienia, zniewolenia. Umieszczenie jej na zmarłej miało uniemożliwić jej opuszczenie grobu. Z kolei sierp, którego ostrze skierowano na szyję denatki, można uznać za formę dodatkowego „zabezpieczenia” przed powrotem z zaświatów.

Uwagę naukowców zwrócił również strój dziewczyny. Na jedwabne, zdobione czepce nie było stać wszystkich. Uwzględniając do tego także staranne ułożeniem zwłok na poduszce, wysnuto wniosek, iż Zosia – jak nazwali ją archeolodzy – pochodziła z zamożnej rodziny. Niestety, brak jakichkolwiek dokumentów rejestrujących jej pochówek, jak również fakt, iż spoczywała w nieoznakowanym grobie, na obecną chwilę nie pozwalają dowiedzieć się więcej na temat tego, kim była.

Odzyskana twarz

Anonimowość Zosi oraz wyjątkowy sposób jej pochówku sprawiły, iż zainteresowali się nią zagraniczni naukowcy. Jednym z nich był Oscar Nilsson, szwedzki archeolog oraz rzeźbiarz, specjalizujący się w tworzeniu rekonstrukcji twarzy. Odtworzył on prawdopodobny wygląd dziewczyny. Jego rekonstrukcja przedstawia ładną nastolatkę o niebieskich oczach. I choć – jak zaznacza sam Nilsson – pewne elementy, takie jak czubek nosa czy uszu, mogą się różnić od prawdziwych, to twarz Zosi nie budzi niepokoju. Skąd zatem tak nietypowe potraktowanie jej zwłok?

fot.Oscar Nilsson/Projekt Pień/Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu/Źródło: https://portal.umk.pl

Wizerunek młodej kobiety pochowanej na cmentarzu w Pniu z trójkątną kłódką na palcu u nogi i sierpem przy szyi (fot. Oscar Nilsson/Projekt Pień/Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu/Źródło: https://portal.umk.pl).

Odpowiedzi na to pytanie udzieliła dr Heather Edgar z Uniwersytetu Nowego Meksyku. Przebadała ona kości dziewczyny i odkryła, iż Zosia cierpiała na deformację mostka. Schorzenie to prawdopodobnie powodowało nie tylko przewlekły ból, ale również wpływało na jej zdrowie. Tego typu przypadłości, niezrozumiałe dla XVII-wiecznych ludzi, wywoływały strach. Często osoby przewlekle chore były wiązane z wampiryzmem oraz czarami. Obawiano się ich zarówno za życia, jak i po śmierci. Pokazuje to nie tylko historia Zosi, ale również innych grobów odkrytych w Pniu.

Czytaj też: Dentyści zajrzeli do zębów „wampirów” z Gliwic: mało próchnicy, ale zęby zjadano 

Wampirze pola

Nekropolia pod Toruniem została nazwana cmentarzyskiem ludzi odrzuconych. Prócz grobu anonimowej 18-latki w Pniu odkryto ok. 100 miejsc spoczynku innych anonimowych osób. 30 z nich nosi znaki zabezpieczeń przed wampirami. Co ciekawe, miejsce to nie posiada żadnych rejestrów, a wszystkie groby są nieoznakowane. Badacze uważają, że były to pochówki ludzi wykluczonych, którzy mogli cierpieć na schorzenia budzące niepokój otoczenia, umrzeć w wyniku epidemii lub parać się zajęciami uznawanymi za „niegodne”.

Płeć i wiek zmarły był różny. Naukowcy znaleźli groby zarówno małych dzieci, jak i osób starszych. Odkryto także miejsce pochówku ciężarnej kobiety, której mogiłę – najprawdopodobniej celowo – przysypano kamieniami. Dlaczego? Nie wiadomo. Póki co cmentarz budzi więcej pytań niż zapewnia odpowiedzi. Na jego terenie prowadzone są dalsze badania, a pobrany materiał jest poddawany kolejnym testom, również genetycznym.

O pracach badawczych w Pniu powstał nawet film dokumentalny „Field of Vampires”, który miał już premierę w kilku krajach. W Polsce będzie dostępny w 2025 roku.

Bibliografia

1. Anna Wajs-Wiejacka, O Zosi piszą zagraniczne media. Mrożące krew odkrycie pod Toruniem, o2.pl, 28.10.2024 / dostęp: 17.11.2024.
2. Marcin Behrendt, Nowa twarz „wampirki”, portal.umk.pl, 29.10.2024 / dostęp: 17.11.2024.
3. Marcin Behrendt, Historia zamknięta na kłódkę, portal.umk.pl, 20.10.2023 / dostęp: 17.11.2024.
4. Karolina Duszczyk, Archeolodzy odkryli pochówek kobiety z sierpem na szyi i kłódką, dzieje.pl, 03.09.2022 / dostęp: 17.11.2024.
5. Karolina Duszczyk, Archeolodzy odkryli fascynujące cmentarzysko dla ludzi odrzuconych przez społeczeństwo, wszystkoconajwazniejsze.pl, 05.08.2023  / dostęp: 17.11.2024.