Ta kampania miała być inna niż wszystkie. Do inwazji na Rosję Napoleon wysłał nawet 615 tys. ludzi – więcej niż mieszkańców ówczesnego Paryża – i 250 tys. koni.
Od czasu, gdy bohater Napoleona Juliusz Cezar przekroczył Rubikon w 49 roku p.n.e., forsowanie żadnej rzeki nie miało tak doniosłej wagi jak przejście Niemna przez armię francuską przed świtem w środę, 24 czerwca 1812 roku. Ponieważ kilka dni przedtem odprawiono Lauristona z kwatery Aleksandra, nie udzieliwszy mu żadnej odpowiedzi na złożoną w ostatniej chwili propozycję pokojową Napoleona, nie było potrzeby formalnego wypowiadania wojny – w każdym razie nie bardziej niż w chwili wybuchu wojny o sukcesję austriacką czy wojny siedmioletniej.
Zła wróżba
Poprzedniego dnia, podczas rekonesansu miejsca przeprawy, koń Bonapartego spłoszył się na widok zająca. Cesarz spadł na piaszczysty brzeg rzeki i posiniaczył sobie biodro. „Zła to wróżba; Rzymianin cofnąłby się!” – ktoś wykrzyknął. Nie wiadomo, czy słowa te wypowiedział Napoleon, czy ktoś z jego świty. Jednak jeżeli weźmiemy pod uwagę zamiłowanie cesarza do historii starożytnej i przyjmiemy, że ludzie z jego otoczenia przypuszczalnie woleliby się w takim momencie wstrzymać z tego rodzaju komentarzami, to z dużym prawdopodobieństwem będziemy mogli orzec, iż autorem tych słów był on sam.
fot.John Heaviside Clark/domena publicznaWielka Armia przekracza Niemen
Bonaparte nakazał pełniącemu teraz obowiązki sapera dowódcy artylerii, Jeanowi-Baptiste Éblému, przerzucić przez rzekę trzy mosty pontonowe w pobliżu wsi Poniemoń. Resztę dnia spędził w namiocie i pobliskim dworze – jak opisał to Ségur – „szukając na próżno spoczynku, odrętwiały, znużony niewywczasem i niezwykłym upałem”.
Naprawdę Wielka Armia
Sama wielkość armii Napoleona jest trudna do ustalenia. W roku 1812 miał pod bronią ponad milion ludzi. Po odjęciu garnizonów, rezerw, osiemdziesięciu ośmiu batalionów Gwardii Narodowej, 156 jednostek wartowniczych na terenie Francji, różnych baterii artylerii nadbrzeżnej oraz dwudziestu czterech batalionów liniowych rozlokowanych w różnych miejscach cesarstwa, jak również wojsk zaangażowanych w Hiszpanii, do zaatakowania Rosji mógł wyznaczyć 450 tysięcy żołnierzy w pierwszej linii i 165 tysięcy zmobilizowanych w drugiej. Można przyjąć, że stosunkowo dokładna jest liczba 615 tysięcy ludzi, przewyższająca liczbę mieszkańców ówczesnego Paryża.
Była to z pewnością największa armia inwazyjna w całej dotychczasowej historii, mająca wielonarodowy charakter. Najliczniejszą grupę po Francuzach stanowili w niej Polacy, lecz byli w niej także żołnierze z Austrii, Prus, Westfalii, Wirtembergii, Saksonii, Bawarii, Szwajcarii, Holandii, Ilirii, Dalmacji, Neapolu, Chorwacji, Rzymu, Piemontu, Florencji, Hesji, Badenii, Hiszpanii i Portugalii. Często wspomina się, jak szerokie koalicje podczas wojen napoleońskich tworzyła Wielka Brytania przeciw Francji, ale najszersza koalicja powstała po stronie Francji przeciw Rosji.
fot.mat. pras.Tekst stanowi fragment książki Andrew Robertsa „Napoleon” (Znak Horyzont, 2023).
Napoleońska piechota w około 48 procentach składała się z Francuzów i w 52 procentach z cudzoziemców. Kawaleria złożona była w 64 procentach z Francuzów i w 36 procentach z cudzoziemców. Nawet w skład Gwardii Cesarskiej wchodziły jednostki portugalskiej i heskiej kawalerii, a do strzelców konnych Starej Gwardii dołączono szwadron mameluków.
Poleganie w tak dużym stopniu na obcokrajowcach miało ten minus, że wielu z nich – na przykład Wirtemberczyk Jakob Welter, który przyznał to w swoim dzienniku – czuło „zupełną obojętność co do wyniku tej kampanii”. Ludzie ci często odnosili się identycznie do Francuzów i Rosjan, z całą pewnością nie mieli poczucia osobistej lojalności wobec Bonapartego. Żadne tyrady nie mogły uczynić na przykład Prusaka lojalnym zwolennikiem sprawy francuskiej.
Czytaj też: Wunderwaffe pod Borodino. Czy tajna broń Rosjan mogła przyspieszyć upadek Napoleona?
Nowa organizacja
Liczebność zaangażowanych sił oraz obszar, na jakim były one rozrzucone, zmusiły Napoleona do przyjęcia innej organizacji armii niż dotychczas stosowany podział na sześć albo siedem korpusów. Pierwsza linia została zorganizowana w trzy grupy.
Centrum pod osobistym dowództwem Bonapartego liczyło 180 tysięcy żołnierzy, głównie Francuzów. Obejmowało ono dowodzone przez Murata dwa odwodowe korpusy kawalerii, Gwardię Cesarską, korpusy Davouta i Neya oraz sztab generalny kierowany przez Berthiera z niemal czterema tysiącami ludzi. Na prawym skrzydle znajdował się liczący 46 tysięcy ludzi IV Korpus Eugeniusza de Beauharnais’go, którego szefem sztabu był Junot, oraz III Odwodowy Korpus Kawalerii, a V Korpus Poniatowskiego rozlokowany był jeszcze dalej na południe. Natomiast na lewo od Napoleona stał strzegący północnej flanki korpus Oudinota. Ogółem Wielka Armia posiadała ponad 1200 dział.
Czytaj też: Napoleon Bonaparte – droga ku chwale wiedzie przez… mosty
Nadchodzą kłopoty
Napoleon wkroczył do Rosji z 250 tysiącami koni – z czego 30 tysięcy wykorzystywała artyleria, 80 tysięcy kawaleria, a pozostałe ciągnęły 25 tysięcy wszelkiego rodzaju wozów – lecz zapewnienie furażu dla takiej liczby tych zwierząt przekraczało możliwości ówczesnego systemu zaopatrzenia. Bonaparte opóźniał rozpoczęcie inwazji do chwili zgromadzenia ogromnej ilości obroku, lecz mimo to upał i pasza złożona z mokrej trawy i niedojrzałego żyta spowodowała śmierć 10 tysięcy koni już w pierwszym tygodniu kampanii. Ponieważ każdy koń potrzebował dwudziestu funtów furażu dziennie, po upływie najwyżej trzech tygodni zaczęło go brakować.
fot.Jean-Charles Langlois/domena publicznaBitwa pod Smoleńskiem 17 sierpnia 1812 r.
Z 26 batalionów transportowych 18 składało się z 600 ciężkich sześciokonnych wozów zdolnych do przewiezienia niemal trzech ton ładunku. Szybko jednak okazało się, że pojazdy te są zbyt ciężkie na rosyjskie drogi w momencie, gdy ich nawierzchnia zmieniała się w błoto, czego można było się spodziewać po doświadczeniach pierwszej wojny polskiej.
Ludzie nieśli czterodniowe racje żywności na plecach, a wozy podążające za armią wiozły zapasy na dalszych dwadzieścia dni. Wystarczyłoby tego na bardzo krótką kampanię, którą przewidywał Napoleon. Gdyby nie zdołał on pokonać głównych sił rosyjskich w ciągu miesiąca od przekroczenia Niemna, powinien był się wycofać albo przynajmniej zatrzymać marsz w celu uzupełnienia zapasów. Kryzysowy moment kampanii musiał zatem nadejść w trzecim tygodniu lipca, a może nawet wcześniej.
Inwazja inna niż wszystkie
Wielka Armia przekraczająca Niemen nie była już ruchliwą organizacją stworzoną, by dopaść i szybko oskrzydlić przeciwnika, którą Napoleon dysponował we wcześniejszych kampaniach. Sama jego kwatera główna składała się z 50 wozów ciągniętych przez 650 koni. Murat ciągnął ze sobą słynnego paryskiego kucharza, a wielu oficerów zabrało stroje wieczorowe i prywatne powozy.
fot.Albrecht Adam /domena publicznaNapoleon wkroczył do Rosji z 250 tysiącami koni – z czego 30 tysięcy wykorzystywała artyleria
Wielu cech charakterystycznych dla wcześniejszych kampanii Bonapartego – pozbawieni energii, zaawansowani wiekowo dowódcy wojsk nieprzyjacielskich, zróżnicowany pod względem językowym i narodowościowym przeciwnik stanowiących spójną całość Francuzów, słaby punkt, który Napoleon mógł bezlitośnie wykorzystać, znacznie wyższa niż u przeciwnika manewrowość jego wojsk, zdolność do koncentracji sił pozwalającej uzyskać lokalną przewagę na tak długo, by zaważyć na losach kampanii – zabrakło jednak w działaniach prowadzonych na ogromnych obszarach europejskiej części Rosji.
Polecamy video: Dzieciństwo Napoleona – co ukształtowało jednego z największych wodzów w historii?
Rosyjscy generałowie w większości byli znacznie młodsi niż dowódcy austriaccy, z którymi Francuzi walczyli we Włoszech – średnia ich wieku wynosiła 46 lat wobec 43 lat u Francuzów – a armia rosyjska była bardziej jednorodna niż siły napoleońskie. Ta kampania miała być niepodobna do żadnej z tych, które Bonaparte prowadził wcześniej, i nie przypominała żadnej innej w dotychczasowej historii wojen.
Źródło:
Tekst stanowi fragment książki Andrew Robertsa „Napoleon” (Znak Horyzont, 2023).
KOMENTARZE (6)
Artykuł ciekawy. Ale, bo zawsze jest jakieś ale, mam nadzieję,że autor zna historię lepiej niż matematykę.Chodzi o liczbę koni. Jak dla mnie brakuje tam 115 tys. koni.
Ok. Przepraszam. Przeczytałem jeszcze raz uważnie i wiem,że się pomyliłem.
Ładnie, ładnie odkleiło.
Cały czas brakuje odpowiedzi czemu mały Włoch z Korsyki wojnę z Rosja w roku 1812 przegrał ! Tymczasem odpowiedź tak jak w przypadku Hitlera jest taka sama, w Europie odnosił Napoleon zwycięstwa, ale jak tylko zmienił kontynent i zaatakował Rosję, to zaczął ponosić porażki tak samo jak Hitler. Wyprawa Napoleona do Egiptu okazała się porażką a sam Napoleon uciekł do Francji pozostawiając swoje wojska w Egipcie, ta sama historia powtórzyła się w Rosji i tu Napoleon znowu uciekł pozostawiając swoje wojsko. Po co odnoszący zwycięstwa w Europie – Napoleon wybrał się do Rosji na czele tej międzynarodowej hołoty nazywanej szumnie „Wielką Armią” ??? Bo kiedy tylko przekracza się granice Polski to nagle linia frontu staje się 3-4 razy większa i zwyczajnie napastnikom zaczyna brakować wojska żeby taki ogromny obszar kontrolować, o czym przekonał się zarówno Napoleon jak i Hitler. Kolejny błąd Napoleona polegał na tym że zamiast zdobyć stolicę Rosji którą był w tym czasie Petersburg to mały Korsykanin nie wiadomo po co pchał się w głąb Rosji do …Moskwy ? Napoleon zresztą pierwszy błąd zrobił wtedy kiedy nie odbudował Polski z całych rozbiorów Pruskich i Austriackich oraz nie zlikwidował Prus Książęcych które powinien przyłączyć do Polski. Następnym krokiem Napoleona powinna być odbudowa Polski w granicach z roku 1772 sprzed rozbiorów. A wtedy odgrodzony od Rosji – Polską, Napoleon powinien zaatakować i zdobyć Petersburg i zepchnąć Rosję na wschód, pozbawiając dostępu do portów nad Bałtykiem co zlikwidowało by i ograniczyło wymianę handlową Rosji z Anglią prowadzoną z portów nad morzem Północnym. Napoleon zdolny taktyk okazał się marnym strategiem bo jego marzenie o pokonaniu armii Rosji w jednej decydującej bitwie nigdy się nie spełniło, a w bitwie pod Borodino nawet jako taktyk Napoleon zawiódł nie słuchając rad Poniatowskiego który przy pomocy dywizji tzw. Małej Gwardii mógł pokonać Rosjan. Natomiast w bitwie pod Tarutino to właśnie Poniatowski ocalił tyłek Napoleona i francuzów, którzy po zabawie z dziwkami oraz spici alkoholem nie wystawili wart, czego nie zapomnieli zrobić Polacy dowodzeni przez Poniatowskiego. Kolejny błąd popełnił Napoleon podczas odwrotu, kiedy Poniatowski chciał żeby polskie wojsko wracało przez Mińsk gdzie znajdowały się magazyny „Wielkiej Armii” największe obok tych w Wilnie. Ale na propozycje Poniatowskiego nie zgodził się ponownie Napoleon każąc Poniatowskiemu maszerować przez Wilno w rezultacie tej idiotycznej decyzji Napoleona, ogromne magazyny „Wielkiej Armii” w Mińsku zostały przejęte bez walki przez …Rosjan i były wykorzystywane w wojnie Rosji przeciw …Napoleonowi w roku 1813. Tak mały Korsykanin jest zdecydowanie przereklamowany i do tego nie znał się na ludziach bo preferował Austriaków i Prusaków kosztem Polaków, których wykorzystywał w roli mięsa armatniego, co zemściło się w roku 1813 kiedy Austria i Prusy „sojusznicy” Napoleona przyłączyły się do …Rosji, natomiast Polacy …zostali z Napoleonem do końca. Każdy dostaje to na co zasłużył – Napoleon swoim nieudolnym dowodzeniem w wojnie z Rosją oraz idiotycznymi decyzjami zasłużył na klęskę. A jego „Wielka Armia” kiedy tylko wkroczyła do Rosji to zaczęła się rozpadać, nawet bez walki, natomiast taktyka spalonej ziemi stosowana przez Rosje pozbawiła Napoleona żywności dla ludzi i koni i w tej sytuacji dalszy marsz w głąb Rosji był zwykłym samobójstwem Napoleona.
” Każdy dostaje to na co zasłużył” no to my zasłużyliśmy na Napoleona. Gdyby tylko Napoleon słuchał Polaków to by wygrał, gdyby Hitler dogadałby się z Polakami toby wygrał. Ależ pan farmazony pierdzielisz…
Wbrew pozorom to Napoleon jednak Polsce się przysłużył tworząc Księstwo Warszawskie co było odbudową Polski już w roku 1807, a wiec nasze państwo tylko w latach 1795-1807 nie istniało a więc zaledwie 12 lat. Kontynuacją Księstwa Warszawskiego było Królestwo Polskie które zniszczyła banda oszołomów w roku 1830 wywołując wojnę z Rosja której Polska zwyczajnie wygrać nie mogła. Tak gdyby Napoleon słuchał Polaków to nie pchałby się w głąb Rosji do Moskwy, w jakim celu ??? A zdobył Petersburg wtedy stolicę Rosji. Natomiast odbudowana Polska oddzielała by Francje i podległe jej państwa od Rosji. Co do Hitlera, to co zyskał na sojuszu ze Stalinem którego i tak chciał zaatakować poza dostawami surowców ??? Sojusz Hitlera ze Stalinem dał temu drugiemu nie tylko, czas i strefę buforową którą Hitler musiał najpierw zdobyć w drodze do Moskwy, ale również licznych rekrutów do Armii Czerwonej. Natomiast Hitler nie tylko miał z linii Bugu dalej do Moskwy niż ze wschodniej granicy 2 RP, ale również zamiast sojusznika zrobił sobie z Polaków wrogów. W którym miejscu napisałem że Napoleon albo Hitler wygrali by wojnę z Rosją/ZSRR gdyby słuchali Polaków ??? Natomiast słuchanie Polaków uchroniło by ich od największych błędów którymi było zapuszczanie się w głąb Rosji gdzie front wydłuża się 3-4 razy, co było przepisem na kompletną katastrofę. Żaden z ciebie Jan Paweł II, co najwyżej Jean Paul Mugabe, bo zamiast argumentów sam piszesz bzdury i przypisujesz mi coś czego nie napisałem. Napoleon i Hitler mogli tak samo wygrać z Rosją jak dzisiaj robi to Ukraina.