Narodziny Wielkiej Rumunii

Zwycięstwo ententy w I wojnie światowej, przypieczętowane 11 listopada 1918 roku, powitano w okupowanej Rumunii z westchnieniem ulgi, ale bez radości. Opuszczając Bukareszt, niemieccy okupanci rabowali, co się dało. Do pociągów ładowano żywy inwentarz i zboże. Setki fabryk ogołocono z maszyn, uniemożliwiając produkcję, z prywatnych domów zabierano złoto, srebro, dzieła sztuki, a także obrusy i naczynia stołowe. Ograbiono nawet sieć kolejową, 1150 lokomotyw i wagonów zostało wywiezionych przez granicę na Węgry.

Podczas gdy londyńczycy i paryżanie świętowali zawieszenie broni, bawiąc się na ulicach, mieszkańcy Bukaresztu w powojennym szoku krążyli wśród ruin i grzebali w śmieciach. Ponieważ rumuńskie złoto wpadło w ręce bolszewików, nie było pieniędzy, by rozpocząć odbudowę kraju. Wszystkie oczy były zwrócone na Paryż w oczekiwaniu na planowane w kolejnym roku wytyczenie nowych granic w Europie, co mogłoby przywrócić Rumunii przynajmniej odrobinę dumy narodowej.

„Gdzież, u diabła, jest to miejsce?”

W styczniu 1919 roku na ulice francuskiej stolicy wyległy wiwatujące tłumy, gdy przywódcy z całego świata przyjechali dzielić wojenne łupy. Przestały istnieć cztery potężne mocarstwa: Rzesza Niemiecka, Imperium Rosyjskie, Austro-Węgry oraz imperium osmańskie. Nigdy dotąd Europa nie oglądała tak głębokiej radykalnej zmiany politycznej w tak krótkim czasie.

Uzbrojeni jedynie w notesy i ołówki najważniejsi mężowie stanu ówczesnej epoki zostali wprowadzeni do słynącej z pięknego wystroju Sali Zegarowej w budynku Ministerstwa Spraw Zagranicznych przy Quai d’Orsay. To tutaj miała się rozstrzygnąć przyszłość kontynentu zgodnie z nowymi liberalnymi poglądami na temat narodowości i religii, przy zachowaniu większej równowagi między dużymi a małymi państwami.

fot.Edward N. Jackson (US Army Signal Corps)/domena publiczna

Wielka Czwórka konferencji: David Lloyd George, Vittorio Emanuele Orlando, Georges Clemenceau i prezydent USA Woodrow Wilson.

Większość uczestników obrad pozostawiła mundury wojskowe przed drzwiami, lecz rozkład miejsc przy stole w kształcie podkowy nadal odzwierciedlał wojskową hierarchię. U szczytu zasiedli delegaci Francji, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, a mniej znaczące kraje znalazły się na uboczu. Premier Rumunii Ion Brătianu, wytworny i drażliwy, poczuł się urażony, gdy posadzono go między Polską a Syjamem. Kiedy udzielono mu głosu, by przedstawił roszczenia terytorialne Rumunii, mówił rozwlekle i w sposób nieprzemyślany, skupiając się na zarzutach wobec ententy, która nieprzyszła Rumunii z pomocą.

Przedstawiciele Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych słuchali w osłupieniu nieznanego parweniusza, który tak niezręcznie okazywał swoje poczucie wyższości. Domagał się dla Rumunii wszystkich ziem, które jej obiecano, i potraktowania jej tak, jakby z innymi państwami walczyła do samego końca. To nie była wina Rumunii – argumentował – że zmuszono ją do złożenia broni, lecz Francji i Wielkiej Brytanii, które porzuciły front wschodni. Brătianu wprowadził słuchaczy w tajniki starożytnej historii i pradawnych praw Rumunii do terytorium Siedmiogrodu. W pewnym momencie brytyjski premier, David Lloyd George, nachylił się do swojego sąsiada i zapytał szeptem: „Gdzież, u diabła, jest to miejsce [Siedmiogród], na którym im tak zależy?”. Można się tylko domyślać, że Lloyd George nie czytał Brama Stokera.

Królowa Maria

W ciągu kilku dni dla reszty rumuńskiej delegacji stało się jasne, że Brătianu jest tylko zawadą. Potrzebny był ktoś, kto potrafiłby posługiwać się subtelniejszą retoryką, rozumiałby wrażliwość Zachodu i umiał sobie zjednać klan wielkich mocarstw samą siłą swojej osobowości.

Królowa Maria zjawiła się w Paryżu pochmurnym rankiem w marcu 1919 roku. Gdy wyszła z pociągu, przywitały ją zewsząd błyski fleszów i morze wiosennych bukietów. Otoczona przez gromadę młodych eleganckich Francuzek, które oglądały jej zdjęcie w magazynach, Maria poczuła się w swoim żywiole. Pewna reporterka, zagarnięta przez tłum, wyznała, że obezwładniona „blaskiem władczych, lecz łagodnych oczu Marii”, nie mogła wypowiedzieć ani słowa. Co najmniej 20 dziennikarzy towarzyszyło królowej do paryskiego Ritza i koczowało później przed hotelem.

fot.mat. pras

Tekst stanowi fragment książki Paula Kenyona „Dzieci nocy. Nadzwyczajna historia współczesnej Rumunii” (Bo.wiem, 2023).

Maria dostała dwudziestopokojowy apartament, zbytek nielicujący z atmosferą powagi i umiaru, towarzyszącą obradom, zwłaszcza że premier Francji – i przewodniczący konferencji – Georges Clemenceau mieszkał samotnie w skromnym mieszkaniu po drugiej stronie rzeki. Znany pod przydomkiem „Tygrys” ze względu na zamiłowanie do wojny i bezkompromisowość (nie znosił rumuńskiego premiera Brătianu), był tym, kogo Maria chciała przekonać do sprawy Rumunii.

Czytaj też: Jak obalono Nicolae Ceaușescu?

Spotkanie z Tygrysem

Kiedy Clemenceau po raz pierwszy zobaczył Marię, nadjeżdżającą swoją limuzyną, zbiegł po schodach Quai d’Orsay, aby zaprowadzić ją do prywatnego gabinetu. Francuz był reliktem minionej epoki, w której armie nigdy się nie poddawały, a naród musiał cierpieć, aby dorosnąć do poziomu francuskiej kultury. Niemców nienawidził tak bardzo, że podobno rozpłakał się ze złości na wiadomość, iż Kaiser zgodził się na zawieszenie broni. Fakt, że Rumunia skapitulowała przed wrogiem, był z punktu widzenia Clemenceau niewybaczalny. Powiedział królowej, że jest zdumiony decyzją jej kraju i potrzebuje wyjaśnienia, dlaczego Rumuni próbowali zawrzeć odrębny pokój z „niemiaszkami”. Maria słuchała, uśmiechając się rozbrajająco.

fot.U.S. National Archives and Records Administration/domena publiczna

Dzięki królowej Marii Rumunia stała się piątym co do wielkości krajem Europy

– Cóż – powiedziała – byliśmy otoczeni przez wroga i nasi sojusznicy też… polowali na nas jak na kaczki. Potem królowa zaczęła wyjaśniać rzymski rodowód swojego kraju i podstawy roszczeń do znacznych obszarów środkowej i wschodniej Europy.

– Ile z tego chcecie? – zapytał Clemenceau. – Prawie wszystko – odrzekła Maria z szelmowskim uśmiechem. – Co? – sapnął francuski premier. – Wasza Wysokość pragnie całego Banatu [sporny region w zachodniej Rumunii] aż do Cisy? Przecież to jest lwia część! Niezrażona, Maria powoli skinęła głową. – Tak – powiedziała – dlatego przybyłam na spotkanie z najbliższym kuzynem lwa, Tygrysem!

„Rumunia zaokrąglona”

Seria nieformalnych spotkań i swobodnych pogawędek odwróciła bieg historii. Maria, której na każdym kroku towarzyszyli wielbiciele i dziennikarze, wniosła ożywczy podmuch świeżego bałkańskiego powietrza w zatęchłą atmosferę starego porządku świata. Kiedy w 1920 roku dokonano podziału terytorium Europy na mocy traktatów uzgodnionych podczas paryskiej konferencji pokojowej, nie było większej sensacji niż to, co przypadło w udziale Rumunii. Bukareszt miał otrzymać cały Siedmiogród, prawie całą Bukowinę, Besarabię, południową Dobrudżę i dwie trzecie Banatu.

fot.domena publiczna

W 1919 roku w Paryżu wytyczono nowe granice w Europie. Narodziła się Wielka Rumunia

Z dnia na dzień terytorium Rumunii zwiększyło się więcej niż dwukrotne. Podwoiła się też liczba ludności, z 8 do 16 milionów. Kraj, który niemalże przestał istnieć w rękach Niemców, stał się piątym co do wielkości państwem Europy. Tak narodziła się Wielka Rumunia, czy – jak nazywają ją Rumuni – România dodoloaţă, „Rumunia zaokrąglona”. Było to coś, o czym nacjonaliści marzyli od pokoleń, a spełniło się przede wszystkim za sprawą ich brytyjskiej królowej.

Wreszcie region rumuńskojęzyczny, rozbity wskutek najazdów, przymusowej asymilacji, traktatów i wojen, został scalony. Taka imponująca ekspansja niosła ze sobą jednak nieprzewidziane trudności. Państwo przejmowało setki tysięcy Słowian, Madziarów, Saksończyków, Żydów i muzułmanów, ludzi, którzy razem zamieszkiwali na tych obszarach i uważali rząd w Bukareszcie za obcą agenturę. Ich obawy nie były bezpodstawne. W Rumunii musiało się znaleźć miejsce dla nich wszystkich.

Źródło:

Tekst stanowi fragment książki Paula Kenyona „Dzieci nocy. Nadzwyczajna historia współczesnej Rumunii” (Bo.wiem, 2023).