Walka o niepodległość Izraela

W tamtych dniach dla odrodzonego państwa wiele spraw zawisło na włosku. A ryzyko, jakie wtedy podjęto, było ogromne.

Bliskowschodni krajobraz przed bitwą

Aby dokładnie zrozumieć, w jakiej sytuacji znaleźli się Żydzi w przededniu odzyskania (lub raczej odebrania) swojej państwowości, musimy nie tylko cofnąć się do lat 40. XX wieku, ale i pokrótce przyjrzeć się mapie politycznej Bliskiego Wschodu. A ta miejscami znacząco różniła się od tej, jaką znamy dzisiaj. W obliczu narastającego antysemityzmu w III Rzeszy – i nie tylko – Żydzi postanowili spróbować wyprzedzić bieg historii. I osiedlić się właśnie na Bliskim Wschodzie, a konkretnie w Palestynie, wykupując tam ziemię. Taka zresztą była główna idea syjonizmu, którego ideologiem był Theodor Herzl. Proces ten trwał już od dziesięcioleci, a fal żydowskiego osadnictwa na tamtych terenach było w sumie kilka. W przededniu II wojny światowej proces ten jednak znacząco się nasilił.

fot.Government Press Office (Israel)/CC BY-SA 3.0

Efektem prac było przyjęcie rezolucji 181, na mocy której docelowo miały powstać dwa niezależne państwa: palestyńskie i żydowskie. Uważano bowiem ich współistnienie w jednym organizmie państwowym za niemożliwe.

Stało się to źródłem napięć w samej Palestynie, w której zaczęła się zmieniać struktura narodowościowa. Sytuację już po zakończeniu II wojny światowej próbowano jeszcze uregulować na szczeblu międzynarodowym. Zajęło się tym Zgromadzenie Ogólne ONZ na swojej II sesji. Efektem prac było przyjęcie rezolucji 181, na mocy której docelowo miały powstać dwa niezależne państwa: palestyńskie i żydowskie. Uważano bowiem ich współistnienie w jednym organizmie państwowym za niemożliwe. Spornym punktem była oczywiście Jerozolima, ale ta miała pozostać pod międzynarodowym zarządem.

Rezolucja ta – a raczej podejście do niej – miała stać się kością niezgody. Przyszły Izrael był skłonny ją zaakceptować. Ale stanowczo przeciwne temu były ościenne państwa arabskie, z których spora część miała w tym własny interes.

Ci cholerni Brytyjczycy

Zresztą i sojusze wyglądały w tamtym momencie zupełnie inaczej. A państwa zachodniej Europy wciąż miały na Bliskim Wschodzie swoje interesy, czasem sprzeczne. I tak np. Wielka Brytania – istotny gracz – była wtedy związana traktatami obronnymi z Egiptem i Jordanią (a w zasadzie Transjordanią), co oznaczało, że atak ze strony Izraela pociągnąłby za sobą reakcję militarną Brytyjczyków, co zresztą się zdarzyło, ponieważ zależało im na tym, by utrzymać swoje wpływy. Szczególnie dotyczyło to brytyjskiej armii, która była w stanie posunąć się daleko. Jak w książce Pokój z widokiem na wojnę. Historia Izraela pisze Konstanty Gebert:

Od roku 1947 grupa wysokich oficerów brytyjskiej armii i wywiadu, za plecami rządu brytyjskiego i bez jego wiedzy, kierowała swymi agentami wpływu w Kairze i Bagdadzie tak, by doprowadzić do wybuchu wojny między państwami arabskimi a powstającym państwem żydowskim. Chcieli w ten sposób uniemożliwić planowane przez Londyn wycofanie sił brytyjskich z Palestyny.

Wspomniane wojska pełniły tam funkcję wojsk mandatowych. Ich mandat miał wygasnąć 15 maja. A że państwa arabskie bardzo chętnie przygarnęłyby część ówczesnej Palestyny, wojna wisiała na włosku. I to pomimo amerykańskiej propozycji przedłużenia tegoż mandatu.

Tekst powstał w oparciu o najnowszą książkę Konstantego Geberta „Pokój z widokiem na wojnę. Historia Izraela” (Agora 2023).

Co ciekawe, o zamiarze brytyjskich wojskowych wiedział Ben Gurion – od francuskiego wywiadu. Kluczowa okazała się depesza z 12 maja, w której Francuzi informowali: Wiadomo z autorytatywnego źródła, że państwa arabskie podjęły ostateczną decyzję, by zaatakować razem i równocześnie 15 maja. Postanowiły to uczynić nawet wtedy, jeśli jest ryzyko niepowodzenia. Liczą na brak ciężkiej broni i żydowskiego lotnictwa. Tel Awiw zostanie natychmiast zaatakowany z powietrza.

Czytaj też: Izraelski atak na iracki reaktor

Wrogowie i problematyczni przyjaciele

Wspaniałomyślnie jordański król Abdullah proponował – zamiast ogłaszania niepodległości przez Izrael – autonomię pod jego berłem, ponieważ i tak zamierzał zająć tereny państwa palestyńskiego (arabskiej części), w przypadku uchwalenia podziału państwa. Na rozmowy do Ammanu, przebrana za Arabkę, udała się nawet Golda Meir. Żydzi ostatecznie odrzucili jednak tę ofertę. Wówczas król stwierdził, że nie może obiecać, że nie będzie atakował również celów żydowskich. Przeciwne ogłoszeniu niepodległości przez Izrael wydawały się też być Stany Zjednoczone. Zagroziły nawet zablokowaniem zgromadzonych przez żydowskie organizacje w USA funduszy.

fot.Matson Photo Service/domena publiczna

Jordański król Abdullah proponował – zamiast ogłaszania niepodległości przez Izrael – autonomię pod jego berłem

Wielka Brytania zamierzała natomiast zachować się dość bezczelnie. Przewidywała na samym początku potężną ofensywę arabską, po której Izrael miałby odzyskać siły dzięki napływowi ludności (dotychczasowe regulacje znacząco limitowały możliwości przyjazdu Żydów w kolejnych latach). I w tym właśnie momencie na Radzie Bezpieczeństwa ONZ miały zostać wymuszone działania, które miały doprowadzić do zawieszenia broni.

Brytyjczycy sami wręcz podburzali do rozpętania tej wojny. Przekonali do tego m.in. egipskiego króla Faruka, chociaż jego armia nie była do tego gotowa. Obiecali nawet dostawę 16 spitfire’ów, zapewniając, że jeżeli jakiś zostanie zestrzelony – zaraz go zastąpią. O tym również informowali w depeszy Francuzi.

W takich warunkach rządzący odradzającym się Izraelem szykowali się do ogłoszenia niepodległości.

Czytaj też: Izraelski wywiad jest śmiertelnie niebezpieczny. Mamy na to 7 dowodów

Czas wielkich decyzji

Nie był to spokojny czas. 12 maja w Bibliotece Miejskiej w Tel Awiwie miało miejsce posiedzenie Rządu Narodowego. Już wtedy trwały walki i część z 13 tworzących rząd osób nie była w stanie na nie dotrzeć. Sami wojskowi (Hagana) nie byli przekonani, że wojnę uda się wygrać. Dość powiedzieć, że Izrael musiałby ją zacząć z dosłownie czterema armatami kaliber 65 mm pamiętającymi czasy wojny francusko-pruskiej z 1871 roku! Debata była burzliwa i trwała aż 11 godzin. W końcu zagłosowano. Ale decyzja ta bynajmniej nie została podjęta jednomyślnie: stosunek głosów wyniósł 6:4. Przebywający w Nowym Jorku [Chaim] Weizman, [przyszły pierwszy prezydent Izraela] do którego zadzwoniono już po głosowaniu, odparł zirytowany w jidysz: „Na co ci idioci jeszcze czekają?”.

fot.domena publiczna

Chaim Weizman, pierwszy prezydent Izraela

Na dzień ogłoszenia Deklaracji Niepodległości wybrany został piątek, 14 maja 1948 roku, ponieważ sobota to oczywiście szabas. Jednakże najpierw trzeba było w ogóle opracować jej treść, co wcale nie okazało się takie łatwe. Problematyczne okazało się określenie granic nowego państwa oraz jego nazwa. Z tego pierwszego w końcu zrezygnowano w ogóle. Bo skoro i tak wojna była nieunikniona, to można było zdobyć nowe terytoria. A zatem po co się zawczasu ograniczać? Zaś co do nazwy: brano tutaj pod uwagę Syjon, Państwo Żydowskie, Judea i inne, aż w końcu zdecydowano się na Medinat Israel, czyli Państwo Izraela. Czyli nie: Państwo Izrael. Co ciekawe, w Deklaracji nie było bezpośredniego odniesienia do Boga. Zamiast tego użyto sformułowania Cur Isroel – Opoka Izraela.

Na ten moment Izrael czekał od ponad 18 wieków

Tekst należało jeszcze przepisać. Dopilnował tego sekretarz Zeew Szaref, ale później nie miał jak dojechać na miejsce uroczystości, więc zatrzymał przejeżdżający samochód. Kierowca się wzbraniał, bo spieszył się do domu, by wysłuchać proklamowania niepodległości. „Jak mnie nie podwieziesz, to nie wysłuchasz” – odparł Szaref – bo ja mam jej tekst w ręku”. Policjant, który chciał ich zatrzymać, został poinformowany o tym, że nie ma już władzy, która pozwalała mu wystawiać mandaty. Uroczystość zaczęła się o 16:00. Najpierw odśpiewano hymn – Hatikwę (Nadzieję). Odczytanie Deklaracji zajęło Ben Gurionowi 16 minut, a wszystko transmitowało radio. Łącznie ze składaniem podpisów wszystko zajęło 32 minuty. Pod koniec Ben Gurion oświadczył: Państwo Izraela zostało ustanowione. Zebranie jest zamknięte.

fot.domena publiczna

O wpół do szóstej rano Ben Gurion w radiowym przemówieniu podziękował narodowi amerykańskiemu. Gdy kończył, w tle słychać było wybuchy

O północy wraz z brytyjską flagą odpłynął ostatni wysoki komisarz, sir Alan Cunningham. 11 minut po północy USA przesłały telegram de facto uznający nowe państwo. De iure stało się to w styczniu 1949 roku. Od razu natomiast de iure nowe państwo uznał ZSRR (17 maja).

Jeszcze 15 maja ulica świętowała. Ale rzeczywistość wcale nie wyglądała tak różowo. Jak bowiem konkluduje Konstanty Gebert w książce Pokój z widokiem na wojnę. Historia Izraela: O wpół do szóstej rano Ben Gurion w radiowym przemówieniu podziękował narodowi amerykańskiemu. Gdy kończył, w tle słychać było wybuchy. To lotnictwo egipskie bombardowało Tel Awiw. Wojna się zaczęła.

Bibliografia:

Artykuł powstał na podstawie książki Konstantego Geberta Pokój z widokiem na wojnę. Historia Izraela, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2023.

Literatura uzupełniająca

1. Bożyk, Prawnomiędzynarodowe i polityczno-ustrojowe przesłanki powstania państwa Izrael [w:] M. Perkowski, J. Szymański, M. Zdanowicz (red.), Człowiek i prawo międzynarodowe. Księga dedykowana Profesorowi Bogdanowi Wierzbickiemu, Temida 2, Białystok 2014.
2. Hayhurst, Israel’s War of Independence, Rosen Publishing Group Inc., New York 2004.
3. Jadwiszczak, Pierwsza wojna izraelsko-arabska 1948 roku i jej wpływ na formowanie się Izraelskich Sił Obronnych, praca doktorska pod kierunkiem Prof. UAM dr hab. Zbigniewa Pilarczyka. Poznań 2010.
4. Rezolucja 181 Zgromadzenia Ogólnego ONZ Plan podziału utworzenia państw arabskiego i żydowskiego z unią gospodarczą i specjalnym statusem Jerozolimy (29 listopada 1947), israeled.org, dostęp: 19.05.2023.
5. Rogachevsky, D. Zigler, Israel’s Declaration of Independence: The History and Political Theory of the Nation’s Founding Moment, Cambridge University Press, Cambridge 2023.