Moda Greków i Rzymian

Letnim porankiem spacerujemy zatłoczoną ulicą starożytnych Aten. Jest gorąco, ale nie aż tak, by nie móc załatwiać spraw. Białe mury lśnią w słońcu. W suchym powietrzu pobrzmiewa grecka mowa. Apetyczny zapach miodowych ciastek kuszących z pobliskiego straganu zderza się z niepowtarzalnym smrodem nieskanalizowanego miasta.

Mijani przechodnie to przeważnie mężczyźni, którzy w większości wcale nie chodzą półnago. Niektórzy okryci są płaszczami, a reszta przechadza się w luźnych tunikach sięgających kolan. W zasięgu wzroku widać kilka kobiet, które noszą dłuższe tuniki, spięte na ramionach długimi szpilami. Niezależnie czy to kobieta, czy mężczyzna, stroje ubogich zrobione są z białawej wełny. Ubrania zamożniejszych pysznią się różnorodnymi odcieniami żółci, zieleni i brązu.

Niewygodna toga

Przenieśmy się teraz na ulicę Rzymu z czasów wczesnego cesarstwa. Choć dochodzi południe (czyli szósta według Rzymian), na ulicy jest ciemno, bo ocieniają ją wysokie budynki mieszkalne. Śliski bruk cuchnie łajnem.

Z drzwi gospody po drugiej stronie ulicy bucha dym niosący woń prażonej ciecierzycy. W uszach dudni nam wielojęzyczna wrzawa, a przechodnie, ubrani zupełnie inaczej niż mieszkańcy Aten, mijają nas w pośpiechu. Kilku mężczyzn ma na sobie togi. Rozłożona toga to wielki siedmiometrowy pas materiału. Aby zawinąć się w to morze wełny, trzeba było wykonać szereg tak skomplikowanych czynności, że arystokraci mieli niewolników, którzy zajmowali się wyłącznie jej zawijaniem i układaniem.

fot.Anselm Feuerbach /domena publiczna

Chodzenie w todze to w równej mierze sztuka, jak męka – ustawienie prawej ręki inaczej niż pod kątem prostym natychmiast unicestwia starannie ułożone fałdy

Ponieważ chodzenie w todze to w równej mierze sztuka, jak męka – ustawienie prawej ręki inaczej niż pod kątem prostym natychmiast unicestwia starannie ułożone fałdy – większość mężczyzn na naszej ulicy togi zostawiła w domu i załatwia sprawy ubrana w krótkie tuniki. Część kobiet idzie owinięta tradycyjnym płaszczem rzymskiej matrony. Reszta nosi długie tuniki w krzykliwych kolorach.

Barbarzyńskie spodnie

Zarówno greckie, jak i rzymskie ubrania były układane na ciele. Czy to len, wełna czy bawełna, stroje układane na ciele lepiej nadawały się do klimatu śródziemnomorskiego i można je było łatwo przystosować do zmian w statusie społecznym lub pogody( do najpowszechniejszych tkanin w świecie klasycznym należały wełna i len. Cieplejsza, wytrzymalsza i łatwiejsza w barwieniu wełna lepiej nadawała się na odzież wierzchnią. Na bieliznę i stroje codzienne częściej za to używano lnu – przewiewniejszego, łatwiejszego w czyszczeniu i mniej przyjaznego wszom. Bawełna (rosnąca w Egipcie) rozpowszechniła się w Rzymie dopiero w okresie cesarstwa – przyp. aut.). Ale okazywały się niewygodne w zimne i deszczowe dni. Niektóre, jak na przykład togi, wymagały stałej uwagi i poprawiania podczas noszenia. Żaden ubiór nie miał kieszeni.

Mogłoby się wydawać, że był to świat błagający o portki. Jednakże z kilkoma wyjątkami – takimi jak ekscentryczny cesarz Heliogabal, który chełpił się swoimi jedwabnymi spodniami – Grecy i Rzymianie uważali je za barbarzyńskie. Ateńczykom przypominały one inwazję Persów w workowatych portkach, którzy w wielkiej liczbie najechali Grecję. Rzymianom kojarzyły się z wytatuowanymi, żłopiącymi piwo ludami Północy, zwłaszcza Germanami. W końcu jednak Rzymianie się ugięli.

Tekst stanowi fragment książki Garretta Ryana „Nagie posągi, brzuchaci gladiatorzy i słonie bojowe” (Rebis, 2023).

Pierwsi wskoczyli w spodnie legioniści. Wcześniej nosili tuniki do kolan wymyślone na śródziemnomorskie upały, które podczas srogich zim na północy okazały się nieprzyjemnie przewiewne. Zainspirowani przez barbarzyńskich kawalerzystów żołnierze stacjonujący w zimnym klimacie zaczęli więc nosić krótkie wełniane lub skórzane spodenki, a niektórzy poszli krok dalej i włożyli długie spodnie.

W ślad za nimi poszli dowódcy: cesarz z III wieku zaszokował konserwatywną opinię publiczną, prowadząc w spodniach (i oklapłej blond peruce) swoje wojsko. W IV wieku, kiedy żołnierze zajęli się polityką i wprowadzili do mody odzież wojskową, cywile zaczęli sprzedawać tuniki i kupować spodnie. Pod koniec stulecia, kiedy nowa moda stała się wszechobecna, cesarski edykt zakazał noszenia tej części garderoby w granicach miasta Rzym. Każdy mężczyzna przyłapany w tak skandalicznym ubraniu miał być aresztowany, pozbawiony majątku (a zapewne także spodni) i skazany na wieczne wygnanie. Sprawa jednak była już przegrana. W ciągu kilkudziesięciu lat spodnie zaczęli nosić senatorzy, i to nawet w obecności cesarza.

Czytaj też: Prostytucja w starożytnym Rzymie

Kieszenie w biustonoszu i wiatr w majtkach

Przyjrzawszy się, jak przyjmowały się w starożytnej Grecji i Rzymie spodnie, dochodzimy do ważniejszej kwestii: Czy starożytni Grecy i Rzymianie nosili bieliznę? Większość kobiet z pewnością nosiła pierwowzór staników. Choć istniały biustonosze na ramiączkach, zwykle były to paski materiału owinięte wokół piersi. Zmniejszały one biust, a małe piersi uważano za atrakcyjne. Jeśli wierzyć starożytnym poetom, przepaski na piersiach służyły także jako zaimprowizowane kieszenie do noszenia przeróżnych drobiazgów, od listów miłosnych po fiolki z trucizną. Rzekomo ta część bielizny miała także właściwości lecznicze: owinięta wokół głowy zmniejszała jej ból.

fot.Albert Kretschmer/domena publiczna

W świecie rzymskim tradycjonaliści nosili pod togami przepaski biodrowe, a w łaźni pierwowzór kąpielówek. Większość jednak obywała się bez bielizny

Greccy mężczyźni mogli się pochwalić pod tuniką jedynie opalenizną. W świecie rzymskim tradycjonaliści nosili pod togami przepaski biodrowe, a w łaźni pierwowzór kąpielówek. Większość jednak obywała się bez bielizny, bardziej sobie ceniąc przewiewne lniane i jedwabne tuniki wkładane pod wierzchni strój. Choć wygodna, taka garderoba nie sprzyjała skromności. Pewien autor z okresu późnego antyku opowiedział historię o gościu, który z rozkraczonymi nogami rozsiadłszy się przy ogniu naprzeciwko Marcina z Tours, przypadkowo odsłonił temu świętemu szeroki widok na swoje genitalia.

U progu średniowiecza

W IV wieku, gdy przed św. Marcinem obnażył się ów nieznajomy, rzymskie stroje znajdowały się na dobrej drodze, by stać się średniowiecznymi. Wyobraźmy sobie, że znajdujemy się na ulicy Konstantynopola w okresie późnego antyku. Żeby lepiej wczuć się w nastrój, załóżmy, że jest chłodne jesienne popołudnie, wieje słona bryza, a kościelne dzwony wybijają serenady w powoli zapadającym zmroku.

Środkiem ulicy suną nadęci dworscy urzędnicy w wąskiej odmianie tradycyjnej togi. Obok tłoczą się mniej znaczni obywatele w sięgających kolan tunikach o szerokich rękawach ozdobionych tyloma haftami, na ile ich właściciele mogli sobie pozwolić. Kobiece tuniki są dłuższe, ale równie luźne i strojne. Kilku najbogatszych przechodniów pyszni się obcisłymi ubraniami z jedwabiu. Najpobożniejsi mają chrześcijańskie tatuaże na rękach. Nikt jednak, tego można być pewnym, nie nosi bielizny.

Źródło: