Dzień Dziecka – historia święta

Historia obchodów Dnia Dziecka jest niespecjalnie długa – sięga zaledwie niespełna stu lat. Zresztą trudno się temu dziwić, skoro i samo dzieciństwo do połowy XVIII wieku formalnie nie istniało. Zdefiniowanie tego okresu ludzkiego życia zawdzięczamy Jean-Jacquesowi Rousseau, który opisał dzieciństwo w traktacie „Emil, czyli o wychowaniu” w 1762 roku (notabene sam oddał swoje dzieci do przytułku). Oczywiście również przedtem ludzie, zanim stawali się dorosłymi, byli dziećmi, jednak nie przywiązywano do tego etapu rozwoju dużej wagi. W średniowiecznej rozprawie „O właściwych mocach wszechrzeczy” możemy przeczytać:

Okres pierwszy to dzieciństwo, gdy rosną zęby; zaczyna się z przyjściem dziecka na świat i trwa do siedmiu lat; w tym wieku to, co się urodziło, nazywane jest niemowlęciem, a znaczy tyle co niemowa, bo nie umie jeszcze dobrze mówić ani należycie formułować zdań, gdyż zęby ma jeszcze nieuporządkowane i nie dość mocne.

Pierwszy Dzień Dziecka

Od uznania dzieciństwa za istotną część ludzkiego życia do celebrowania go w formie oficjalnego święta droga była jeszcze daleka. Tak naprawdę dopiero w 1925 roku po raz pierwszy zorganizowano coś w rodzaju obchodów Dnia Dziecka. W Genewie zorganizowano wówczas Światową Konferencję na Rzecz Dobra Dzieci, podczas której po raz pierwszy proklamowano Międzynarodowy Dzień Dzieci.

Oddolne inicjatywy dla najmłodszych pojawiały się wprawdzie już wcześniej. Na przykład w 1857 roku amerykański pastor Charles Leonard ustanowił Dzień Róży (później nazwany Kwiatową Niedzielą i wreszcie Dniem Dzieci). Przypadał on w drugą niedzielę czerwca, a jego świętowanie obejmowało… specjalną mszę dla maluchów. Podobnie zresztą wyglądały obchody Święta Dziecka w Polsce. Po raz pierwszy zorganizowano je już w 1929 roku z inicjatywy Polskiego Komitetu Opieki nad Dzieckiem. Dnia 22 września dzieci uczestniczyły w specjalnej mszy, a następnie w szkolnych akademiach, wycieczkach i zabawach. Otrzymywały też w prezencie słodycze.

fot. Hall, H. G./domena publiczna

Dzień Dziecka, Nebraska (USA), przed 1920 rokiem

Pierwszym krajem, który odgórnie wprowadził to święto do swojego urzędowego kalendarza, była Turcja. W 1920 roku ustanowiono tam Dzień Dziecka, przypadający 23 kwietnia. Co ciekawe, tego samego dnia obchodzone jest tam Święto Niepodległości. Przypadkowa zbieżność? Bynajmniej. Ten konkretny dzień postanowił zadedykować najmłodszym obywatelom pierwszy prezydent Republiki Turcji Mustafa Kemal Atatürk, wychodząc ze słusznego skądinąd założenia, że dzieci są przyszłością narodu.

Czytaj też: Janusz Korczak i jego dzieci

Komunistyczne święto?

1 czerwca jako termin celebrowania dzieciństwa zaproponowała dopiero w 1949 roku Światowa Demokratyczna Federacja Kobiet (Women’s International Democratic Federation, WIDF). Miał to być najlepszy dzień do zamanifestowania kwestii konieczności ochrony dzieci przed złem tego świata. Na początku lat 50. tę datę Dnia Dziecka przyjęły państwa bloku wschodniego. Po raz pierwszy oficjalne obchody zorganizowano w 1950 roku w związku z… akcją zbierania podpisów pod tzw. apelem sztokholmskim. Wzywał on wszystkie narody do wprowadzenia zakazu produkcji broni atomowej, a jego tekst zasadniczo koncentrował się na popieraniu polityki ZSRR. Od 1952 roku Dzień Dziecka obchodzony 1 czerwca stał się w krajach socjalistycznych świętem stałym.

fot.NAC/domena publiczna

Po raz pierwszy oficjalne obchody zorganizowano w 1950 roku w związku z… akcją zbierania podpisów pod tzw. apelem sztokholmskim.

Nie oznacza to jednak, że Dzień Dziecka jest świętem komunistycznym. Już dwa lata później – 14 grudnia 1954 roku – Organizacja Narodów Zjednoczonych ustanowiła rezolucją 838 Powszechny Dzień Dziecka, zwany również Dniem Praw Dziecka. Święto to zostało określone jako „dzień światowego braterstwa i zrozumienia między dziećmi, poświęcony działalności ukierunkowanej na realizację ideałów i celów Karty NZ […] w interesie dzieci całego świata”. Doktor Aleksandra Urban-Podolan z Uniwersytetu Zielonogórskiego pisze:

W rezolucji Zgromadzenie Ogólne ONZ zalecało wszystkim państwom organizowanie obchodów Powszechnego Dnia Dziecka, pozostawiając jednak dowolność w wyborze formy i daty, którą uznają za stosowną. Wzywało także wszelkie organizacje kulturalne, społeczne, zawodowe i in. do aktywnego wsparcia i włączenia się w obchody tego święta.

Czytaj też: Dzięki niej prawnie zakazano bicia dzieci. Kim była Alice Miller?

Dzień Dziecka? Co miesiąc!

Ta dowolność wprowadziła nieco zamieszania w kalendarzach. Choć trzeba przyznać, że – przynajmniej z punktu widzenia dzieci – jest to zamieszanie raczej przyjemne. Jeśli bowiem postanowić obchodzić wszystkie Dni Dziecka, jakie zdarzają się na świecie, można celebrować święto najmłodszych praktycznie co miesiąc!

I tak Organizacja Narodów Zjednoczonych obchodzi Powszechny Dzień Dziecka 20 listopada – w rocznicę uchwalenia Deklaracji praw dziecka z 1959 roku i Konwencji o prawach dziecka z 1989 roku. We Francji i Włoszech Dzień Rodziny przypada 6 stycznia (w Święto Trzech Króli, którzy przybyli do Betlejem, by obdarować małego Jezusa prezentami). W Japonii chłopcy i dziewczynki świętują osobno – odpowiednio 5 maja i 3 marca. Również w Niemczech Dni Dziecka są dwa: 1 czerwca i 20 września, ale już bez podziału na płeć. W Paragwaju zaś dzień ten upamiętnia najmłodsze ofiary bitwy o Acosta Nu w 1869 roku, dlatego celebrowany jest 16 sierpnia.

fot.NAC/domena publiczna

Pierwsze oficjalne obchody dnia dziecka w Polsce

Jednak okazji do celebrowania dzieciństwa jest więcej. Doktor Urban-Podolan wymienia też święta pokrewne, m.in.:

Międzynarodowy Dzień Dzieci-Żołnierzy (12.02), Międzynarodowy Dzień Dzieci Ulicy (12.04), Międzynarodowy Dzień Dziecka Zaginionego (25.05), Dzień Dzieci Będących Ofiarami Agresji (4.06), Dzień Dziecka Afrykańskiego (16.06), Dzień Pamięci Dzieci Nienarodzonych i Zmarłych (15.10), Międzynarodowy Dzień Białych Orchidei (pierwsza niedziela kwietnia) i in.

Czytaj też: Średniowieczne okno życia

Prawa dzieci na co dzień

Jak widać, nie wszystkie te okazje są radosne, ale też nie o zabawę inicjatorom utworzenia tego święta chodziło. Owszem, Deklaracja praw dziecka stwierdza, iż „ludzkość powinna dać dziecku to, co ma najlepszego“, a także zapewnić mu „szczęśliwe dzieciństwo i korzystanie, zarówno w jego interesie, jak i w interesie społeczeństwa, z praw i swobód“. Reguluje jednak nie tylko kwestie prawa do rozwoju czy opieki, ale również ochrony przed zaniedbaniem, okrucieństwem, wyzyskiem, dyskryminacją czy przemocą.

fot.Archiwum Państwowe w Radomiu

Plakat na Dzień Dziecka, lata 80.

Z tego powodu obchody Dnia Dziecka to nie tylko zabawy i prezenty, ale też poważne rozmowy i polityka. W Polsce od 1994 roku w dniu 1 czerwca obraduje Sejm Dzieci i Młodzieży (sesje nie odbyły się tylko w 1999, 2020 i 2021 roku).  W Szwecji w ogóle nie ma zaś zwyczaju obdarowywania najmłodszych prezentami. Zamiast tego Dzień Dziecka poświęcany jest na dyskusję o najważniejszych kwestiach dotyczących dzieci.

Bibliografia:

1. Philippe Ariès, Historia dzieciństwa, Wydawnictwo Marabut 1995.
2. Declaration of the Rights of the Child, A/RES/14/1386, United Nations General Assembly 20 November 1959.
3. Piotr Kizewski, Dzień Dziecka w Polsce i na świecie. Jego historia, tradycje i ciekawostki, nasze szlaki.pl (dostęp: 30.05.2022).
4. Sejm Dzieci i Młodzieży, sdim.sejm.gov.pl (dostęp: 30.05.2022).
5. Aleksandra Urban-Podolan, Dzień Dziecka, Encyklopedia Dzieciństwa (dostęp: 30.05.2022).