Ciekawostki Historyczne
XIX wiek

Legendy Dzikiego Zachodu

Szalony Koń, Geronimo i Siedzący Byk to legendy Dzikiego Zachodu. Są inspiracją dla większości westernów. Dlaczego akurat ci Indianie stali się tak popularni?

Szalony Koń

Szalony Koń urodził się około 1840 roku. Był przywódcą wojennym Lakotów w XIX wieku. Jego głównym celem była walka z Rządem Federalnym Stanów Zjednoczonych. Był stanowczym przeciwnikiem ekspansji białych amerykańskich osadników na terytorium rdzennych Amerykanów. Zależało mu na zachowaniu tożsamości oraz kultury indiańskiej i poszanowaniu rodzimych rytuałów, obyczajów i praw. Brał udział w kilku słynnych bitwach wojny o Czarne Wzgórza na północnych Wielkich Równinach. Między innymi w walce z Fettermanem w 1866 roku, podczas której traktowany był jako przynęta, oraz w bitwie pod Little Bighorn w 1876 roku, w której poprowadził swój oddział do zwycięstwa. Jego osiągnięcia przyniosły mu szacunek zarówno wśród Indian, jak i ich wrogów.

Odmawiając przestrzegania postanowień drugiego traktatu z Fort Laramie w 1868 roku, Szalony Koń poprowadził swoich ludzi na wciąż nieokiełznane tereny kraju. Tam nadal polowali, łowili ryby i toczyli wojny przeciwko wrogim plemionom, a także białym. Kiedy w 1874 roku odkryto złoto w Black Hills na terytorium Dakoty, poszukiwacze zlekceważyli bowiem prawa zawarte w traktatach Siuksów. Masowo zaczęli przyjeżdżać do tamtejszego rezerwatu.

Czytaj też: Szlachetny Indianin? Nic podobnego! Mit mija się z rzeczywistością

Ścigany

Generał George Crook postanowił siłą nakłonić Szalonego Konia do opuszczenia zimowych obozów umiejscowionych na rzekach Tongue i Powder na terytorium Montany. Wódz wycofał się w głąb wzgórz. Następnie dokonał ataku na Crooka w dolinie Rosebud (17 czerwca 1876 roku), czym zmusił go do ustąpienia. Później przeniósł się na północ, aby zjednoczyć się z głównym obozem Siuksów.

Domniemany wizerunek Szalonego Konia (autentyczność fotografii jest kwestionowana)fot.domena publiczna

Domniemany wizerunek Szalonego Konia (autentyczność fotografii jest kwestionowana)

Był ścigany przez pułkownika Nelsona A. Milesa w związku z kampanią wojskową, która miała na celu zmuszenie wszystkich rdzennych Amerykanów do przyjścia do agencji rządowych. Ponieważ jego plemię było osłabione przez zimno i głód, Szalony Koń postanowił się poddać. Niestety we wrześniu 1877 roku został śmiertelnie raniony przez uzbrojonego w bagnet strażnika wojskowego. Według opinii publicznej Szalony Koń stawiał opór w więzieniu w obozie Robinson i to dlatego został zabity.

Czytaj też: Ekspedycja w nieznane – Siuksowie na drodze wyprawy Lewisa i Clarka

Geronimo

Geronimo stał się jednym z najpopularniejszych Indian w historii świata. Urodził się w latach 20. XIX wieku w Bedonkohe, najmniejszej grupie Apaczów Chiricahua – plemienia, które zamieszkiwało tereny dzisiejszego Nowego Meksyku i Arizony. Jego imię brzmiało Goyahkla („Ten, który ziewa”), ale jako młody człowiek zyskał przydomek „Geronimo”. Niektórzy historycy uważają, że wywodzi się on z okrzyków przerażonych żołnierzy meksykańskich, którzy przywoływali katolickiego św. Hieronima w walce z wojownikiem. Inni twierdzą, że był to po prostu meksykański pseudonim lub błędna wymowa „Goyahkla”.

Geronimo i jego wojownicyfot.C.S. Fly/Arizona Historical Society/domena publiczna

Geronimo i jego wojownicy

Geronimo osiągnął pełnoletność w okresie ostrego konfliktu między Apaczami Chiricahua a Meksykanami. Rząd meksykański zaczął napadać na osady Apaczów i oferować lukratywne nagrody za ich skalpy. W 1851 roku, kiedy Geronimo i kilku innych wojowników przebywało w mieście Janos na misji handlowej, pułkownik Jose Maria Carrasco z oddziałem około 400 meksykańskich żołnierzy splądrowali jego obóz Bedonkohe. Doszło do masowego mordu miejscowej ludności. Kiedy Geronimo wrócił na swoje tereny, odkrył, że jego matka, żona i troje małych dzieci zostali zabici. „Straciłem wszystko” – wspominał w swojej autobiografii.

Czytaj też: Czysta groza i zapowiedź rychłej śmierci. Najprzeraźliwsze okrzyki wojenne w historii

Dalsza część artykułu pod ramką
Zobacz również:

Krwawa zemsta

Po masakrze Geronimo poprzysiągł zemstę i przeprowadził serię krwawych najazdów na żołnierzy i osady w Meksyku. Indianin unikał rezerwatu do 1877 roku. Wtedy to został schwytany przez agentów, zakuty w łańcuchy i przewieziony do San Carlos. Próbował swoich sił w rolnictwie, ale jak wielu Chiricahua tęsknił za wolnością.

Indianie z obozowiska Geronimofot.C.S. Fly/Library of Congress/domena publiczna

Indianie z obozowiska Geronimo

Geronimo i jego sojusznicy dokonali trzech ucieczek z rezerwatu w latach 1878–1885. Za każdym razem renegaci zmierzali na południe i znikali w górach, wynurzając się tylko po to, by przeprowadzić maruderskie ekspedycje po obu stronach granicy amerykańsko-meksykańskiej. Podczas swojej drugiej ucieczki w 1882 roku Geronimo zorganizował nawet śmiały nalot na rezerwat Apaczów i skłonił kilkaset Chiricahua do dołączenia do jego zespołu. W końcu 4 września 1886 roku poddał się generałowi Nelsonowi Milesowi w Skeleton Canyon w Arizonie. Złożywszy broń, stał się ostatnim przywódcą Indian, który formalnie poddał się armii Stanów Zjednoczonych.

Czytaj też: Seks na Dzikim Zachodzie

Siedzący Byk

Siedzący Byk urodził się około 1831 roku w pobliżu Grand River. Przyszedł na świat w grupie Hunkpapa w Teton Sioux. Oficjalnie do pierwszej grupy wojskowej trafił w wieku 14 lat, gdzie zbudował sobie reputację nieustraszonego. Odważny Indianin pomógł rozszerzyć tereny łowieckie Siuksów na zachód – aż po terytorium Szoszonów, Wron, Assiniboinów i innych plemion indiańskich. Jego pierwsza potyczka z białymi żołnierzami miała miejsce w czerwcu 1863 roku podczas odwetu armii amerykańskiej przeciwko Santee Sioux po tzw. masakrze w Minnesocie.

Przez następnych pięć lat stawiał regularny opór armii, która najeżdżała tereny łowieckie Siuksów i niszczyła gospodarkę Indian. W 1866 roku został głównym wodzem północnych myśliwskich Siuksów (jego zastępcą był Szalony Koń). W 1868 roku Siuksowie zawarli pokój z rządem USA na podstawie Drugiego Traktatu z Fort Laramie, który gwarantował im rezerwat na terenie dzisiejszej południowo-zachodniej Dakoty. Kiedy jednak w połowie lat 70. XIX wieku na tych terenach odkryto złoto, zaczęły się najazdy poszukiwaczy kruszcu na ziemie przynależne Indianom na mocy traktatu.

Siedzący Byk i Buffalo Billfot.William Notman and Son/Library of Congress/domena publiczna

Siedzący Byk i Buffalo Bill

Pod koniec 1875 roku Siuksom, którzy opierali się najazdom białych, nakazano powrót do swoich rezerwatów. Polecenie mieli wykonać do 31 stycznia 1876 roku – pod rygorem uznania ich za wrogów Stanów Zjednoczonych. W praktyce powyższe warunki nie były możliwe do spełnienia. Nawet gdyby Siedzący Byk był skłonny do podporządkowania się nakazowi, to nie byłby w stanie przesunąć swojej wioski o 390 km podczas przenikliwego mrozu w wyznaczonym czasie.

W marcu generał George Crook wyszedł na pole walki, a Siedzący Byk w odpowiedzi wezwał Siuksów i Cheyenne do walki. Wojska Crooka zostały zmuszooe do odwrotu w bitwie pod Rosebud. Indiańscy wodzowie przenieśli obóz w dolinę rzeki Little Bighorn.

Czytaj też: Galvarino – indiański Wolverine z ostrzami zamiast dłoni żył w XVI wieku

Wielki głód

Siuksowie byli zwycięzcami w bitwach z wojskami amerykańskimi, ale nie mogli wygrać całej wojny. Plemiona były uzależnione od bizonów, które dawały im pokarm i skórę. Masowy napływ białych ludzi doprowadził do szybkiego wymierania tego gatunku. Indianie z czasem zaczęli odczuwać głód, który skłaniał ich do poddania się. Głód pokonał również Siedzącego Byka. Po 1883 zamieszkał w agencji Standing Rock, gdzie na próżno sprzeciwiał się sprzedaży ziem plemiennych.

W 1885 roku zyskał międzynarodową popularność za sprawą spektaklu Wild West Show, który wystawiano także w Polsce. Europejska trasa, która ukazywała „prawdziwe” życie na Dzikim Zachodzie, odbyła się w 1906 roku. Siedzący Byk grał w przedstawieniu jedną z ról. Na terenie Polski występy zorganizowano m.in. w Przemyślu, Rzeszowie, Krakowie i Cieszynie.

Po powrocie do Stanów Zjednoczonych Siedzący Byk został wplątany w polityczne rozgrywki. W USA rozprzestrzeniał się wówczas ruch religijny Tańca Duchów, który przepowiadał nadejście Mesjasza wśród Indian. Urzędnicy państwowi na wszelki wypadek postanowili pojmać słynnego wodza za udział w zakazanych praktykach. Niestety 15 grudnia 1890 roku Siedzący Byk został zabity podczas próby aresztowania. Pochowano go w Fort Yates, lecz jego szczątki zostały później przeniesione do Mobridge w Południowej Dakocie.

Źródła:

    1. E. Andrews, 10 Things You May Not Know About Sitting Bull, History.com (dostęp: 8.01.2022).
    2. K. L. Carter, Yelling Geronimo!, Chicago Tribune, 19 grudnia 1993 (dostęp: 8.01.2022).
    3. Geronimo, S. M. Barrett, Geronimo: His Own Story: The Autobiography of a Great Patriot Warrior, Blackstone Audio 2008.
    4. Sitting Bull, History.com (dostęp: 8.01.2022).
    5. F. Zahn, Little Soldier’s Story of the Battle, astonisher.com (dostęp: 8.01.2022).

Zobacz również

XIX wiek

Dziki Zachód: historyczne mity, które stworzyła pop-kultura. Rozmowa z historykiem Kevinem Waitem

Na antenie Polsat Viasat History oglądać możemy nowy program dokumenty pt. „Dziki Zachód”. Seria ukazuje legendy, najważniejsze wydarzenia i folklor amerykańskiego Dzikiego Zachodu, który stał...

5 października 2023 | Autorzy: Redakcja

XIX wiek

O.K. Corral – najsłynniejsza „bitwa” na Dzikim Zachodzie

W 1881 roku w Tombstone szeryf Wyatt Earp i jego bracia podczas „potyczki” na rewolwery zabili paru kowbojów. Sprawiedliwa kara? A może było to morderstwo?

22 września 2023 | Autorzy: Herbert Gnaś

Nowożytność

Chrystianizacja Indian

Odkrycie Ameryki przyniosło wiele problemów, które trzeba było rozwiązać. Kościół katolicki musiał się zmierzyć z kwestią, czy mieszkańcy tych ziem mają duszę.

16 stycznia 2023 | Autorzy: Michał Piorun

Średniowiecze

Rdzenni Amerykanie i natura

Uważa się, że rdzenni Amerykanie mieli szczególny związek z przyrodą. Wiedzieli, „czemu wilk tak wyje w księżycową noc”. Czy ma to jednak oparcie faktach? 

13 grudnia 2022 | Autorzy: Michał Piorun

Nowożytność

Powhatan, John Smith i Pocahontas, czyli historia pewnego trójkąta

Postać indiańskiego wodza Powhatana znamy między innymi z rysunkowego filmu Disney'a. Kim był archetypowy Indianin, ojciec pięknej Pocahontas? I jak naprawdę wyglądało jego spotkanie z...

6 kwietnia 2022 | Autorzy: Michał Procner

XIX wiek

Masakra nad Wounded Knee

To było ostatnie duże starcie zbrojne pomiędzy armią Stanów Zjednoczonych a Indianami Wielkich Równin. 29 grudnia 1890 roku biali, zaniepokojeni religią Tańca Duchów i poruszeniem, jakie wywoływała ona...

9 grudnia 2021 | Autorzy: Patryk Chodyniecki

KOMENTARZE (1)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

niepoprawny politycznie

Kiedyś dosłownie „zdębiałem”, gdy lektor czytający tłumaczenie dialogów filmu Agnieszki Holland „Tajemniczy ogród”, przetłumaczył angielską nazwę ptaka „robin” na „drozda”…, gdy nawet na ekranie widać było prawdziwego robina – tj. filuternego, malutkiego rudzika…

Bawoły…
…zaś występują w Eurazji i Afryce. Najbardziej znany to bawół afrykański. A amerykańskie bizony owszem należą do podrodziny bawołów, ale…

„Masowy napływ białych ludzi doprowadził do szybkiego wymierania tego gatunku.”

To jeden z wielu mitów „dzikiego zachodu”. Owszem bizony często zabijali biali koloniści w pobliżu linii kolejowych, aby wyżywić budujących je robotników, ale nie po to by zagłodzić Indian, a…
„Liczba tych zwierząt… …malała już na długo wcześniej zanim na preriach pojawili się biali ludzie. [… Głównie w wyniku splotu wyjątkowo niekorzystnych okoliczności – ponad 150 letniego okresu ochłodzenia – częstych mega suszy, ale to nie biali ludzie byli przede wszystkim temu współwinni, bo…] Kiedy przybyli, zdumieli się marnotrawstwem, z jakim Indianie obchodzili się z bizonami.”
„Ich najczęstszym sposobem polowania było bowiem zaganianie bizonów do zagród… …albo wpędzanie ich w przepaść.” „…maczugami rozłupywali uwięzionym zwierzętom czaszki bez wyboru płci, wieku i przydatności do spożycia — aby nie uszedł ani jeden świadek klęski, który mógłby ostrzec innych.”
………………
„Jak wyglądało to „polowanie”, którego ofiarą padało czasem ponad tysiąc bizonów naraz, wskazuje obrazowa nazwa takiego urwiska — „piskun” = ”głęboki kocioł krwi”. […]”
„Ponieważ krowy ze względu na swe mięso, skóry i futra były cenniejsze od byków, często w zagrodach i piskunach sprawiano tylko je, gardząc zabitymi bykami. Na dodatek wiosną, „gdy cielęta w łonie są już dobrze pokryte futrem”, jak napisał świadek tego procederu, Indianie polowali na krowy dla nienarodzonych cieląt, które były ich przysmakiem.”
…………………………..
„Rząd Kanady z niepokojem oczekiwał chwili, gdy zabraknie […] bizonów. W 1876 i 1877 roku parlament podjął decyzje o ich ochronie, a Rada Terytorium wydała zakaz polowania przy pomocy zagród i wpędzania w przepaść, zakaz zabijania bizonów dla zabawy lub tylko dla zdobycia ozorów, zakaz zabijania cieląt, oraz wyznaczyła okres ochronny od listopada do sierpnia.”, i…
…a zatem tylko powyższemu działaniu białych, a nie Indian!, zawdzięczamy przetrwanie bizonów…

(cyt. z S. Krech III, The Ecological Indian. Myth and History, Nowy Jork i Londyn 1999, za Batoche 1885 – G. Swoboda 2003.)

Jeśli chcesz zgłosić literówkę lub błąd ortograficzny kliknij TUTAJ.

Najciekawsze historie wprost na Twoim mailu!

Zapisując się na newsletter zgadzasz się na otrzymywanie informacji z serwisu Lubimyczytac.pl w tym informacji handlowych, oraz informacji dopasowanych do twoich zainteresowań i preferencji. Twój adres email będziemy przetwarzać w celu kierowania do Ciebie treści marketingowych w formie newslettera. Więcej informacji w Polityce Prywatności.