Elektryczność i łazienka w mieszkaniu w dwudziestoleciu międzywojennym dla wielu Polaków były synonimem luksusu. Ale nie wszędzie tak było. Szczególnie jedno polskie miasto wyróżniało się pod względem nowoczesności. Przyjazd tu miał dla niektórych „posmak wyjazdu za granicę” – na Zachód.
W ogóle – by przywołać znów opinię Jerzego Waldorffa – „Poznań mógł zachwycić przybyszów, zwłaszcza z innych okolic kraju”. Z tą opinią ziemiańskiego syna współbrzmi wspomnienie pewnego młodego robotnika rolnego spod Konina, który po latach pisał, ewokując obraz iście beniaminowskiego flâneura:
Urzekło mnie życie i ruch w mieście, wystawy, tramwaje, wystrojeni przechodnie, którzy według mojego pojęcia nigdzie nie pracowali, a jedynie chodzili chodnikami tam i z powrotem.
Do złudzenia podobny do… Berlina
Oczywiście zawsze znaleźć można było malkontentów, w 1928 r. mieszkający tu wówczas krakowski artysta Ludwik Puget pisał:
jadąc (…) przez ulice Berlina, uczułem się nagle – o ironio, o zgrozo! – jak w domu. (…) te domy, sklepy, szyldy… Po prostu miałem wrażenie, że jestem w Poznaniu! Zdawało mi się, że lada chwila wysunie się zza węgła tramwaj z napisem «Śródka» lub «Jeżyce» (…). Hm…! Nie ma się co łudzić. Oczywiście to nie Berlin jest tak podobny do Poznania, ale Poznań do Berlina. O zgrozo! Ten skandal musi ustać.
fot.NAC/domena publicznaPoznań w dwudziestoleciu międzywojennym
By to osiągnąć, Puget, zwany skądinąd Pięknym Lulu, z właściwą więc sobie dezynwolturą nawoływał, by zwieńczyć wieże cesarskiego zamku… barokowymi hełmami „o polskim charakterze”.
Czytaj też: Poznańskie srebrne lata. Życie codzienne w XVII wieku
Zieleń i mieszkania z łazienką
A jednak wypełnienie pruskiej formy przeważającą polską treścią dodawało Poznaniowi szczególnego charakteru, nawet krytykowany nie tylko przez Pugeta przyciężki kształt pruskich budowli nie mógł przesłonić zdecydowanych zalet miasta.
Wielkim atutem była jego cywilizacyjna klasa, efekt intensywnych pruskich inwestycji w przedwojennym ćwierćwieczu, doskonała infrastruktura miejska, gaz, prąd, dobre bruki, tramwaje, budynki publiczne dzielnicy zamkowej, doskonale rozplanowane nowoczesne dzielnice. Możliwość otrzymania mieszkania z łazienką była istotnym względem przyciągającym do miasta kadry inteligenckie z innych dzielnic kraju.
Tekst stanowi fragment czterotomowej publikacji Przemysława Matusika „Historia Poznania”, która ukazała się właśnie nakładem Wydawnictwa Miejskiego Posnania.
Jesienią 1924 r. trafił tu abiturient z Łodzi, w przyszłości wybitny aktor Władysław Hańcza (wówczas jeszcze Tosik), któremu ktoś zwrócił uwagę na Poznań – „młody uniwersytet, miasto przyjemne”. Przyjazd tu miał nawet dla niego „posmak jakiegoś wyjazdu za granicę”. Jak pisał:
Pamiętam, przyjechałem do Poznania wieczorem, gdzieś około godziny osiemnastej. (…) Pomimo wieczoru i nienadzwyczajnego oświetlenia miasto z miejsca zaczęło mi się podobać. Mało podobać, zacząłem wciągać się, ulegać jakiemuś nastrojowi, którego nie można by określić inaczej jak „świąteczny”, czysty, spokojny, ładny.
Po obrzydliwej w swoim brudzie i niezagospodarowaniu ówczesnej Łodzi, po jej nerwowym nastroju, po zgiełkliwej, hałaśliwej Warszawie – Poznań robił na przybyszu wrażenie swoją czystością, zielenią, spokojem, jakimś zrównoważeniem i pogodą.
Czytaj też: Morderstwa, bezdomność, deprawacja. Jak żyły dzieci w przedwojennej Warszawie?
„Warszawa nie była Zachodem, ale Poznań już był”
Warto przytoczyć też zdanie wilnianina Czesława Miłosza, który po latach stwierdzał: „Pierwszy raz właściwie poczułem Zachód, kiedy byłem w Poznaniu na wystawie ogólnokrajowej, jeszcze będąc w szkole. Warszawa nie była Zachodem, ale Poznań już był”.
Nie dziwi to stwierdzenie, gdy się zważy, że tu już w roku 1921 aż 96,1% domów było murowanych, podczas gdy w Wilnie jeszcze dziesięć lat później tylko 27%, w Warszawie 69,1%, w Krakowie – 85,5%. Poza tym w tymże 1921 r. 2/3 mieszkań miało tu trzy lub więcej izb, mieszkań jednoizbowych było zaś 10,9%, podczas gdy w całej Polsce w miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców odsetek ten wynosił aż 40,2%.
fot.NAC/domena publicznaPoznań robił na przybyszu wrażenie swoją czystością, zielenią, spokojem, jakimś zrównoważeniem i pogodą.
Dotyczyło to także standardu mieszkań, co do którego z większych miast wyprzedzały Poznań jedynie Katowice. W 1931 r. tylko 13,9% poznańskich budynków nie posiadało żadnej instalacji komunalnej, w Katowicach – 3,6%, natomiast w Warszawie 24,6%, Krakowie – 28,8%, Łodzi – 31,3%, Lwowie – 45,5% i Wilnie – 59,3%.
W tymże roku w Poznaniu 78% budynków wyposażonych było w wodociąg, 68,2% w kanalizację, 63,5% w elektryczność i 56,3% w gaz; Warszawa górowała nad stolicą Wielkopolski jedynie w stopniu elektryfikacji, który wynosił tam 67,8%, natomiast we wszystkich innych obszarach wypadała gorzej, tylko 46,1% stołecznych mieszkań miało kanalizację, a 62% – wodociąg.
Czytaj też: „Kobiety nie są przyjaciółkami wody”. Jak wyglądała łazienka twojej prababki?
Palma pierwszeństwa
Ów obraz miasta – zachodnioeuropejskiego w swym zakroju i nowoczesnego – potwierdzały i inne fakty. Od zajęcia lotniska na Ławicy Poznań stał się w ciągu kilku miesięcy ośrodkiem najlepiej zorganizowanego lotnictwa w Polsce, samo zaś lotnisko zatrudniało ok. tysiąca osób.
Od 1 września 1919 r. wychodziło w Poznaniu pierwsze polskie czasopismo lotnicze „Polska Flota Napowietrzna”, 30 października 1919 r. zaś z inicjatywy jego redakcji powstała – na zebraniu w siedzibie PTPN – pierwsza polska organizacja lotnictwa sportowego, Aeroklub Polski, na której czele stanął prezydent miasta Jarogniew Drwęski. W 1921 r. uruchomiono pierwsze krajowe prze- wozy lotnicze, łączące Poznań z Warszawą i Gdańskiem.
fot.NAC/domena publicznaPlac Wolności w Poznaniu
Także w innych dziedzinach poznaniacy nie pozostawali w tyle, 24 kwietnia 1927 r. o godz. 17.00, niemal dokładnie rok po uruchomieniu regularnej rozgłośni w Warszawie, rozpoczęła nadawanie poznańska rozgłośnia radiowa, czemu z entuzjazmem przysłuchiwały się wielotysięczne tłumy zgromadzone na placu Wolności. Było to możliwe dzięki sprawnemu zdobyciu miejscowych funduszy, za które zbudowano stację nadawczą i studio mieszczące się właśnie przy placu Wolności 11, w budynku Esplanady (dziś Arkadia).
To w Poznaniu po raz pierwszy w Polsce nadano transmisję meczu piłkarskiego oraz mszę, specjalnością tutejszej rozgłośni stały się jednak – jak na Poznań przystało – audycje muzyczne. Podobnych przykładów można by mnożyć, lata 20. to choćby bujny rozwój poznańskiego przemysłu filmowego (…).
Przedwojenny multipleks
W mieście działało kilkanaście kin, jedną z największych jego atrakcji stał się otwarty 20 grudnia 1927 r. przy placu Wolności 6 największy w Polsce Kinoteatr Słońce, własność kupca Stefana Kałamajskiego, dysponujący 1600 miejscami, wyposażony w najnowocześniejsze wówczas aparaty projekcyjne, klimatyzację, własną elektrownię i oświetlenie na 3600 żarówek, a do czasu pojawienia się filmu dźwiękowego dysponujący też własną, 17-osobową orkiestrą.
fot.NAC/domena publicznaUrzekło mnie życie i ruch w mieście, wystawy, tramwaje, wystrojeni przechodnie, którzy według mojego pojęcia nigdzie nie pracowali, a jedynie chodzili chodnikami tam i z powrotem.
Dwa miesiące wcześniej, nieopodal, tam gdzie dawniej była sala i ogród Lamberta, Jan Łuczak (przy udziale funduszy Józefa Czepczyńskiego) otworzył prawdziwy kompleks rozrywkowy, prototyp dzisiejszych multipleksów, w skład którego wchodziły dwa kina: monumentalne Metropolis na 1000 miejsc i niewiele mniejsze, działające tu już wcześniej Apollo. Jak głosiła legenda, by dopiec swemu konkurentowi i szwagrowi Kałamajskiemu, kazał Łuczak przy wejściu do kina zawiesić tablicę z napisem: „Dałeś mi Boże w swej szczodrobliwości, dajże i temu, który mi zazdrości”.
Poznańska nowoczesność wyrażała się także w inny sposób. Jak pisał autor wydanej w roku Powszechnej Wystawy Krajowej broszurki:
3 razy mniejszy od Łodzi pod względem ludności Poznań posiada 10 razy od niej więcej dorożek samochodowych, daleko pod tym względem pozostawiając inne miasta tej samej wielkości. Wystarczy przejrzeć codzienną gazetę, by z rubryk wypadków samochodowych przekonać się, że nasi szoferzy wcale się nie różnią od swych kolegów, np. nowojorskich, najeżdżających na Bogu ducha winnych przechodniów.
Źródło:
Tekst stanowi fragment czterotomowej publikacji Przemysława Matusika „Historia Poznania”, która ukazała się właśnie nakładem Wydawnictwa Miejskiego Posnania.
KOMENTARZE (8)
Może i na warunki ówczesnej bardzo zacofanej i biednej II RP Poznań był rozwinięty, ale gdy go porównać do okolicznych dużych miast Niemiec, obecnie leżących w Polsce, to dane są nieubłagane. Większe od Poznania- Wrocław i Szczecin biły go na głowę we wszelkich danych statystycznych, dotyczących wyposażenia mieszkań w kanalizację i łazienkę, czy dostęp do wodociągu. Sama elektryczność w Szczecinie zawitała już w 1886 roku, wraz z pierwszą na obecnych ziemiach polskich elektrownią. Poznań ujrzał rozpalone żarówki dopiero w 1904 roku. Podobnie znacznie później niż we Wrocławiu czy Szczecinie pojawiły się w Poznaniu elektryczne tramwaje czy telefony. Nie mówiąc już o tym, że pierwsza kolej, została poprowadzona do Poznania ze Szczecina kilkanaście lat po tym jak dla wrocławian czy szczecinian kolej nie była już nowością. Liczba samochodów i telefonów wyrażona w sztukach w 1939 roku w Szczecinie była wyższa niż w 3 razy wówczas większej Warszawie, nie mówiąc już o nikłej ich liczbie w Poznaniu. Do tego można dołożyć liczbę latarń ulicznych elektrycznych – 8 razy wyższą we Wrocławiu niż w Poznaniu w 1939 roku, czy połączenia lotnicze z ówczesnego szczecińskiego lotniska Dąbie do 34 miast europejskich, co oczywiście nie było do osiągnięcia przez stołeczne Okęcie, a co dopiero przez prowincjonalną Ławicę. To wszystko pokazuje jaka przepaść cywilizacyjna dzieliła nasze niby rozwinięte miasto II RP od rzeczywiście dużych i znacznie silniej rozwiniętych miast, które w 1945 roku stały się miastami polskimi. Na koniec można sięgnąć do listu Eugeniusza Bodo, który pisząc go podczas angażu w poznańskim teatrze pisał: „miasto nieduże, ale schludne, teatr prowincjonalny”.
Breslau i Stettin przestały istnieć w 1945 roku, to co Polaczki ze wschodu wzięły w swoje łapy zostało zniszczone, zatem oba miasta nie stanowią żadnej kontynuacji poprzedników, w przeciwieństwie do Poznania gdzie jest ciągłość pokoleniowa i historia Posen to jak najbardziej historia Poznania.
Po pierwsze w 1945 r. pierwszymi osadnikami były osoby pochodzące z… woj. Poznańskiego. Ludność z lwowszczyzny i wileńszczyzny zaczęła napływać do miasta nieco później. Polecam poszukać i przeczytać książkę autorstwa P. Zaremby pt.: „Walka o polski Szczecin”. Jest w niej sporo informacji na ten temat. Po drugie Szczecin był bez porównania mocniej zniszczony zniszczony w trakcie wojny niż Poznań a Wrocław to już w ogóle (Festung Breslau). Po trzecie – cała masa budynków w Szczecinie (chociażby Teatr Miejski) została, mimo małej skali zniszczeń rozebrana a budulec został wywieziony na odbudowę Warszawy. Po czwarte nie od razu było wiadomo czy Szczecin faktycznie będzie należał do Polski. Ta kwestia została w pewien sposób uregulowana na długo po wojnie. Należy też pamiętać, że mimo powyższych czynników Szczecin został odbudowany, rozbudowano i zmodernizowano port oraz stocznię. I aż do końca PRL miasto to było swojego rodzaju „oknem na zachód”, głównie za sprawą portu własnie. Nie odstawał również od pozostałych miast wojewódzkich w Polsce, od Poznania także. Niestety, Szczecin stracił na blasku w wyniku przemian ustrojowych. Poupadały główne ośrodki przemysłowe itp. Dopiero pod koniec pierwszej dekady XXI wieku zaczęto inwestować w odnowę zabytków, przebudowę ciągów komunikacyjnych itp. Zaczęły jak grzyby po deszczu pojawiać się nowoczesne osiedla czy ciekawe miejsca do zwiedzenia (których w sumie nigdy nie brakowało). Od jakiegoś czasu, głównie za sprawą rozwoju Goleniowskiego Parku Przemysłowego, budowy Polimerów Police i innych inwestycji zmienia się na lepsze kwestia rynku pracy. Także uważam że mimo przemian i zawirowań dziejowych, oraz pewnych specyficznych bolączek Szczecin jest ciekawym i ciągle rozwijającym się miastem.
Nie „Polaczki ” a komuniści, po 1945 roku w Polsce rządzili komuniści/moskiewskie pachołki a co porządniejsi Polacy ukrywali się po lasach przed sowiecką zarazą..
Wybiera pani jedynie fakty pasujące do własnych uprzedzeń, popełniając przy tym wielokrotnie błędy. Pierwsze z brzegu: otóż pierwsza elektrownia w Jeżycach (Poznań) powstała rok wcześniej, niż w Szczecinie. Tramwaje elektryczne jeździły w Poznaniu zaledwie 2 lata później, niż w Szczecinie. Rzeczywiście przepaść cywilizacyjna. Pierwszy pociąg? Owszem, połączył Szczecin z Poznaniem – skutkiem tego było epidemia cholery w Poznaniu, zaimportowana z tego pięknego portowego miasta;) Dlatego bez przesady, różnice nie były tak wielkie jak tu pani prezentuje. Takich kwiatków mógłbym znaleźć w pani wypowiedzi więcej, ale po co dyskutować z kimś tak uprzedzonym do Poznania.
Na koniec dodam, że cały pani wywód jest nie na temat, bo artykuł traktuje o czasach II RP, a wszystkie statystyki, które pani przytacza dotyczą końca XIX i początku XX wieku. Mydło i powidło, w zasadzie nie wiadomo, po co napisała pani ten komentarz. Poznań w dwudziestoleciu międzywojennym był miastem polskim, w odróżnieniu do Szczecina i Wrocławia. Niemieckim miastem Poznań był zaledwie 10% swojej historii(!), a Szczecin czy Wrocław ponad połowę!. Poznań to miasto początków Polski, gdzie pochowano pierwszych władców oraz utworzono pierwsze w państwie biskupstwo. Dlatego nie ma sensu porównywania Poznania do miast niemieckich.
Na koniec coś na temat, czyli o dwudziestoleciu międzywojennym: gdy w Poznaniu zorganizowano Powszechną Wystawę Krajową dla 4,5 miliona gości, w Szczecinie zastanawiano się czy wybrać Adolfa Hitlera czy Paula von Hindenburga. Może to też jest miarą wielkości Szczecina?;)
Wybiera pani jedynie fakty pasujące do własnych uprzedzeń, popełniając przy tym wielokrotnie błędy. Pierwsze z brzegu: otóż pierwsza elektrownia w Jeżycach (Poznań) powstała rok wcześniej, niż w Szczecinie. Tramwaje elektryczne jeździły w Poznaniu zaledwie 2 lata później, niż w Szczecinie. Rzeczywiście przepaść cywilizacyjna. Pierwszy pociąg? Owszem, połączył Szczecin z Poznaniem – skutkiem tego było epidemia cholery w Poznaniu, zaimportowana z tego pięknego portowego miasta;) Dlatego bez przesady, różnice nie były tak wielkie jak tu pani prezentuje. Takich kwiatków mógłbym znaleźć w pani wypowiedzi więcej, ale po co dyskutować z kimś tak uprzedzonym do Poznania.
Na koniec dodam, że cały pani wywód jest nie na temat, bo artykuł traktuje o czasach II RP, a wszystkie statystyki, które pani przytacza dotyczą końca XIX i początku XX wieku. Mydło i powidło, w zasadzie nie wiadomo, po co napisała pani ten komentarz. Poznań w dwudziestoleciu międzywojennym był miastem polskim, w odróżnieniu do Szczecina i Wrocławia. Niemieckim miastem Poznań był zaledwie 10% swojej historii(!), a Szczecin czy Wrocław ponad połowę!. Poznań to miasto początków Polski, gdzie pochowano pierwszych władców oraz utworzono pierwsze w państwie biskupstwo. Dlatego nie ma sensu porównywania Poznania do miast niemieckich.
Na koniec coś na temat, czyli o dwudziestoleciu międzywojennym: gdy w Poznaniu zorganizowano Powszechną Wystawę Krajową dla 4,5 miliona gości, w Szczecinie zastanawiano się czy wybrać Adolfa Hitlera czy Paula von Hindenburga. Może to też jest miarą wielkości Szczecina?;)
Tego wszystkiego co zostało w tym artykule opisane i co opowiadała mi moja babcia i prababcia oraz to co pamiętam z dzieciństwa dzisiaj już nie ma. Przedwojenny Poznań zginął i utonął w odmętach współczesności i nowoczesności. dzisiaj powszechny jest beton, brak zieleni i śmieci.
Ze wspomnień Władysława Czarneckiego pamiętam jeszcze spalarnię śmieci.
Z której żużel był wykorzystywany do budowy ścieżek rowerowych.