Rudolf Habsburg – tragiczny koniec ostatniej nadziei Habsburgów

Stracona nadzieja austriackiego tronu

Austro-węgierski następca tronu od najmłodszych lat był przygotowywany do wyznaczonej mu przez urodzenie roli. Imperium Habsburgów stanowiło rozległe terytorialnie państwo, na które składało się wiele narodów posługujących się różnymi językami oraz charakteryzujących się odmiennymi kulturami i obyczajami. Ojciec Rudolfa, Franciszek Józef I, był wykształconym władcą, jednak nie postępowym. Za jego panowania cesarstwo powoli zaczęło tracić na znaczeniu, pomimo różnych prób ratowania jego pozycji.

fot. Ludwig Angerer/domena publiczna

Młody Rudolf Habsburg

Cesarz Franciszek nie sprawdził się również w roli ojca. Skupiony na swoich obowiązkach nie poświęcał zbyt wiele czasu i uwagi synowi. Bardziej wierzył w surową, wojskową dyscyplinę w wychowaniu, niż okazywanie uczuć. Matka Rudolfa również była daleka od ideału. Uwięziona w nieszczęśliwym związku i skupiona wyłącznie na swoim wyglądzie, cesarzowa Elżbieta, wolała spędzać czas na podróżach, które zapewniały jej ucieczkę od dworskiego życia. Zadbała jednak o odpowiednią edukację Rudolfa przekazując go pod skrzydła Josepha Latoura von Thurnburga.

Dzięki jego liberalizmowi i humanistycznym zapatrywaniom Rudolf przekonał się, że życie to coś więcej niż tylko koszarowa dyscyplina. Von Thurnburg zapoznał go również z innymi uczonymi. Chłopiec zdał sobie sprawę, iż przyszło mu żyć w okresie wielkich przemian, zrozumiał też, że mocarstwo jego ojca jest tworem anachronicznym i chylącym się ku upadkowi.

Poglądy te jeszcze mocniej poróżniły go z cesarzem.

Arcyksiąże aktywista

Pomimo braku poparcia ze strony ojca Rudolf zdecydował się na anonimową działalność publicystyczną, by propagować swoje przekonania. Pisał dla Neues Wiener Tagblatt, gazety należącej do jego przyjaciela Moritza Szepsa. W swoich artykułach autorytatywnym rządom Habsburgów przeciwstawiał demokratyczne tęsknoty przybierające na sile w całej Europie. Niestety działalność arcyksięcia bardzo szybko przestała być anonimowa, przynosząc tym samym więcej problemów niż pożytku.

Jego nowoczesne podejście do sprawowania władzy nie spodobało się nie tylko cesarzowi Franciszkowi, ale również niemieckiemu kanclerzowi Otto Bismarkowi. Cesarstwo Niemieckie wraz ze swoimi coraz silniejszymi wpływami, nie budziło zaufania w Rudolfie, o czym mówił otwarcie nawołując do sojuszu z Rosją. Miał on w jego przekonaniu nie tylko umocnić pozycję kraju Habsburgów, ale również pozytywnie wpłynąć na słowiańskich mieszkańców Austro-Węgier. Wszystko to sprawiło, że zaniepokojony myśleniem arcyksięcia kanclerz Niemiec nakazał swoim agentom śledzić Rudolfa, jako potencjalnie niebezpiecznego następcy tronu.

fot.Viktor Angerer/domena publiczna

Rudolf Habsburg 1889

Arcyksiążę liczył również na zmiany, które miały nadejść wraz z nowymi władcami na dwóch wielkich dworach. Przez pewien czas Rudolf łudził się wizją Europy zjednoczonej tolerancją i współpracą, co mogłyby nastąpić, gdyby dwaj inni następcy tronu o liberalnych poglądach objęli władzę: książę Fryderyk w Niemczech i Edward, książę Walii, w Wielkiej Brytanii. Fryderyk zmarł jednak na raka kilka miesięcy po koronacji, a jego syn, Wilhelm II, o przyszłej zjednoczonej i spokojnej Europie myślał zgoła inaczej niż Rudolf. Z kolei książę Edwrad na swoją szansę musiał czekać aż do 1901 r., kiedy to umarła jego matka, królowa Wiktoria.

Tymczasem w Austro-Węgrzech zaczęły się szerzyć nastroje polityczne, które przestały sprzyjać przekonaniom arcyksięcia. Coraz chętniej skłaniano się ku zacieśnieniu relacji z Niemiecką Rzeszą, jak również zaczęły dominować nastroje antysemickie. Przeciwników unii z Niemcami okrzyknięto zdrajcami i strażnikami żydowskich interesów.

fot.Schuhmann/domena publiczna

Rudolf Habsburg po śmierci. Głowę zabandażowano, by zakryć ranę postrzałową

Tendencje te coraz mocniej wpływały na samopoczucie Rudolfa oraz jego postrzeganie otaczającego go świata. Głęboko zaniepokojony kierunkiem, w którym zmierzała Europa, Rudolf czuł się coraz bardziej rozczarowany oraz osamotniony. Sytuacji nie poprawiało również małżeństwo, w którym tkwił wbrew własnej woli.

Nieszczęśliwe małżeństwo i niepoprawny kobieciarz

W 1881 r. następca wiedeńskiego tronu poślubił niespełna siedemnastoletnią Stefanię Klotyldę Koburg, belgijską księżniczkę wybraną dla niego przez ojca. Przystojny, doświadczony i znany ze swoich miłosnych podbojów arcyksiążę nie był zadowolony z tego mariażu. Jego przyszła żona nie tylko była nieładną i naiwną panienką. Była również niewłaściwą kobietą u boku wysoce inteligentnego, bardzo wrażliwego i niełatwego w relacjach następcy tronu. Rudolf potrzebował kobiety, która by rozumiała jego nowoczesne ambicje, a nie myślała wyłącznie w kategoriach tradycji.

Dom, w którym się Stefania wychowała, również nie należał do przyjemnych. Zarówno król Leopold II, jak i jego żona nie byli ciepłymi rodzicami. Uważali, że surowe wychowanie, uwzględniające nawet sadystyczne kary, to najlepsze metody wychowawcze. Dlatego też wyjazd Stefanii do Austrii oraz zostanie cesarzową jawiło się jej niczym wielka szansa na nowe życie. Niestety małżeństwo od początku nie było skazane na sukces.

fot.domena publiczna

Rudolf i Stefania

Wielkim rozczarowaniem okazała się już dla dziewczyny noc poślubna, którą jeszcze po dziesiątkach lat wspominała z obrzydzeniem. Nie potrafiła odnaleźć się również na wiedeńskim dworze, gdzie była obiektem żartów ze strony otoczenia oraz cesarzowej Sisi. Dopiero po dwóch latach urodziła pierwsze i, jak się potem okazało, jedyne dziecko, córkę Elżbietę Marię nieposiadającą żadnych praw do tronu z racji swojej płci.

Sam Rudolf szybko powrócił do dawnego hulaszczego życia, czym przyczynił się do zarażenia żony rzeżączką, która przekreśliła jej szansę na posiadanie dalszego potomstwa. Nieszczęśliwa kobieta zaczęła się odgrywać na mężu, śledząc go w przebraniu praczki, pojawiała się na przedmieściu w winiarniach, gdzie spodziewała się spotykać męża. Sceny, do których dochodziło, opowiadano sobie w całym mieście.

Dodatkowo chcąc dowieść swojej pozycji, jako przyszłej cesarzowej, próbowała wywierać polityczny wpływ na Rudolfa, krytykując niektórych przyjaciół męża, jak Moritz Szeps (…) Stefania nie mogła zrozumieć, że Rudolf wolały stanowisko prezydenta republikańskiego państwa niż cesarza.

Ostatecznie to ona wepchnęła go w ramiona Mitzi Caspar, a później baronówny Marii von Vetsera, z którą to zakończył życie 30 stycznia 1889 r.

Pragnienie śmierci

Brak zrozumienia ze wszystkich stron, popchnął Rudolfa w kierunku alkoholu, narkotyków i kobiet o wątpliwej reputacji, jak również przyczyniło się do jego obsesji na punkcie śmierci. Jako pierwsza przekonała się o tym Mitzi Caspar, której arcyksiążę zaproponował wspólne popełnienie samobójstwa. Kobieta w pierwszej chwili potraktowała ofertę jako żart, wyśmiewając następcę austriackiego tronu. Gdy jednak przekonała się, iż Rudolf mówił poważnie, zdecydowała zgłosić się na komisariat policji i o wszystkim opowiedzieć. Oczywiście nie została potraktowana serio.

Zmianę w zachowaniu męża zaczęła obserwować również sama Stefania. Zaniepokojona próbowała zwrócić uwagę Franciszka Józefa na psychiczne zdrowie jego jedynego syna, lecz cesarz nie dostrzegł niebezpieczeństwa, w jakim znajdował się Rudolf. Synowa natomiast była dla niego ostatnią osobą, od której oczekiwałby rady i od której radę przyjmował.

fot.Autor nieznany/domena publiczna

Maria Vetsera

I choć prawdopodobnie było już za późno, brakiem zainteresowania oraz odwracaniem wzroku od prawdy, którą miał przed sobą przypieczętował losy dynastii Habsburgów.

Tragiczna noc w Mayerlingu

W październiku 1888 r. Rudolf poznał baronównę Marię von Vetsera, siedemnastoletnią piękność o ciemnych włosach i figurze, która przed arcyksięciem uwiodła już kilku innych mężczyzn. Zakochana do szaleństwa para wdała się w krótki oraz niezwykle namiętny romans, który zakończył się w styczniową noc w cesarskim zamku myśliwskim Mayerling.

Rudolf przybył do niego 28 stycznia pod pretekstem udziału w polowaniu, na które zaprosił również przyjaciela hrabiego Hoyosa oraz księcia Koburga, który był jego szwagrem. Obecność Marii była zatajona przed gośćmi i wiedział o niej wyłącznie lokaj arcyksięcia, Johann Loschek.

W nocy, 30 stycznia, Rudolf wydał rozkaz służącemu, by: nikogo do mnie nie wpuszczać, nawet samego cesarza. Polecenie zostało zrozumiane jako zapowiedź zmysłowej i długiej nocy z młodą kochanką. Rano, gdy lokaj nie mógł dostać się do pokoju arcyksięcia, by podać śniadanie, powiadomił hrabiego Hoyosa. Ten nakazał Loschkowi wyrąbać drzwi do sypialni siekierą. Ich oczom ukazała się makabryczna scena: oboje leżeli w zakrwawionym łóżku. W dłoni martwego następcy tronu tkwiło prawdopodobne narzędzie zbrodni – rewolwer. Wszystko wskazywało na podwójne samobójstwo kochanków.

Teorie i spiski

Prawdopodobnie Rudolf najpierw zastrzelił swoją ukochaną, a potem popełnił samobójstwo. Jednak wiadomości tej nie miał odwagi przekazać hrabia Hoyos na cesarskim dworze. Zdecydował się zatem powiedzieć cesarzowej Sisi, że Maria otruła siebie i następcę tronu. Oczywiście kłamstwo to miało krótkie nogi, jednak Habsburgowie postanowili brnąć dalej w mydlenie oczu. Przedstawili w oficjalnym komunikacie, że zmarł on wskutek ataku serca. Dopiero po otrzymaniu zapewnienia o katolickim pogrzebie arcyksięcia, podano informację o jego samobójstwie.

Okoliczności śmierci arcyksięcia Rudolfa były starannie tuszowane przez rodzinę. Portret autorstwa Eugena Felixa, domena publiczna

Takie postępowanie oraz niechlubny styl życia następcy austriackiego tronu przyczynił się do powstania oraz szerzenia wielu teorii. W jednej Rudolf zabił swoją kochankę w wyniku kłótni, a następnie sam odebrał sobie życie. W innej za jego śmiercią mieli stać skrytobójcy działający na zlecenie niemieckiego rządu, a nawet samego Franciszka Józefa, którzy nie pochwalali jego poglądów politycznych. Sama para pozostawiła listy pożegnalne, z których jednak nie można wyciągnąć jednego konkretnego powodu.

Tragiczny koniec nie przyniósł kochankom wspólnego spoczynku, o który Rudolf prosił w ostatniej woli. Cesarska rodzina zadbała by zatuszować w jak największym stopniu wydarzenia styczniowej nocy 1889 r. Bardzo długo nie widziano, że Maria towarzyszyła Rudolfowi i wspólnie z nim zdecydowała się na ten drastyczny krok.

Choć dzisiaj postać Rudolfa nie jest tak znana ze swojej działalności oraz poglądów, to historia zakazanej miłości arcyksięcia do Marii nadal fascynuje twórców. Stali się inspiracją wielu filmów, powieści i sztuk teatralnych. Najbardziej znaną ekranizacją jest film Terence’a Younga z 1968 r., w którym w role kochanków wcielili się Catherine Deneuve i Omar Sharif.

Bibliografia

1. S. M. Größing, Cesarzowe Habsburgów, Wydawnictwo Lira, 2018.
2. Wielkie zagadki przeszłości, pod red. Elżbieta Meissner, Reader’s Digest Association, 1993.
3. https://dzieje.pl/aktualnosci/tragedia-w-mayerling, 12.01.2020 r.
4. https://dzieje.pl/rozmaitosci/odnaleziono-listy-pozegnalne-marii-vetsery-kochanki-rudolfa-habsburga, 12.01.2020 r.