Najpierw paliły się obrzeża, dzień później już cała dzielnica. Nocą było widno jak za dnia. Z płonących ulic wyłaniały się z rzadka postacie, na wpół oszalałe. Opowiadały o tym, co się dzieje tam, skąd wracają. O masowych rozstrzeliwaniach, bez względu na wiek i płeć, o masowych podpaleniach domów…

Pamiętam tę ogromną bezsilność, świadomość, że nie możemy pomóc. (…) Widok płonącej Woli mam w oczach do dziś. Nikt nie wie, ilu zginęło wtedy ludzi. Trzydzieści, czterdzieści czy pięćdziesiąt tysięcy? Faktem było, że cała dzielnica przestała istnieć. Moja dzielnica…

Po takim przeżyciu nie sposób się otrząsnąć – a przecież to był zaledwie początek walk! Na ich zakończenie trzeba było czekać aż dwa miesiące, choć powstańcy wówczas jeszcze tego nie podejrzewali, przekonani, że zryw potrwa maksymalnie kilka dni. I nie było to bynajmniej szczęśliwe zakończenie.

Nadzieja umiera na końcu

Dla wielu uczestników powstania najgorszym wspomnieniem była chwila, kiedy – sami przed sobą i przed całym światem – musieli przyznać, że ponieśli klęskę. Hanna Stadnik, pseudonim „Hanka” opowiadała: „Kapitulacja to był dla mnie najokropniejszy dzień w życiu. (…) Mieliśmy poczucie, że po dwóch miesiącach ciężkiej walki i nieludzkiego wysiłku wszystko poszło na marne”.

Podobnie dzień złożenia broni przeżyła Wanda Traczyk-Stawska o pseudonimie „Pączek”, w tamtym czasie zaledwie siedemnastolatka. Walczyła w Śródmieściu i na Powiślu, a po upadku zrywu była jeńcem w czterech obozach. Jak opisywała:

Najgorszy moment w życiu każdego żołnierza to kapitulacja. Żołnierz czuje się winny temu, że przeżył, że się poddaje, gdy jego towarzysze broni nie żyją. Czułam, jakbym zdradziła tych, którzy zginęli, czułam, że ja sama nie powinnam żyć. To był najstraszliwszy moment i moje najgorsze wspomnienie.

Upadek powstania stał się też koronnym argumentem osób krytykujących decyzję dowództwa podziemia o organizacji zrywu. Wszak nie dość, że Polacy ponieśli klęskę, to jeszcze doszło do całkowitego zburzenia miasta. Liczba ofiar sięgnęła niemal 200 tysięcy ludzi. Jednak sami powstańcy oceniali to zgoła inaczej.

Choć kapitulacja stała się dla nich olbrzymią traumą, większość była przekonana, że niezależnie od rozkazów powstanie i tak by wybuchło. Nie wszystko poszło też na marne. Jak podczas wywiadu z Magdą Łucyan, który okazał się jego ostatnim publicznym wystąpieniem, stwierdził generał Zbigniew Ścibor-Rylski „Motyl”:

Najtrudniejsze było patrzenie na te maleńkie dzieci i biedne matki, które nie miały czym nakarmić swoich niemowląt. Kiedy przechodziłem przez piwnice z jednego budynku do drugiego, to widziałem te strasznie biedne matki, które mimo tak ogromnej tragedii nie narzekały.

One rozumiały, że Polska będzie wtedy silna, kiedy młode i następne pokolenia będą silne, gdy oddadzą wszystko, co w ich mocy. Może to jest patetyczne, może młodzi powiedzą: „Niech sobie gada!”, ale pamiętajmy, że bez Powstania, bez zwycięskich osiągnięć, dziś nie mielibyśmy tak wspaniałej Warszawy.

Materiał przygotowany przez były zespół CiekawostekHistorycznych.pl, który rozstał się z portalem z końcem lipca 2019 roku.

Źródło:

Ciekawostki to kwintesencja naszego portalu. Krótkie materiały poświęcone interesującym anegdotom, zaskakującym detalom z przeszłości, dziwnym wiadomościom z dawnej prasy. Lektura, która zajmie ci nie więcej niż 3 minuty, oparta na pojedynczych źródłach. Ten konkretny materiał powstał w oparciu o książkę:

• Magda Łucyan, Powstańcy. Ostatni świadkowie walczącej Warszawy, Znak Horyzont 2019.

Relacje ostatnich świadków walczącej Warszawy w książce „Powstańcy. Ostatni świadkowie walczącej Warszawy”: