„Wiem, że zmierzam do przerażającego kresu wyznaczonego mi przez los. Odejdę tak, jak ulatuje dym, dusza mnie opuści przez mały otwór w sercu…” – pisała słynąca z nieprzeciętnej urody cesarzowa. Przebijająca z tych słów desperacja odmalowywała się również na jej twarzy. Pod maską pięknej kobiety, spełnionej jako żona i matka, skrywała się bowiem samotna, opętana manią prześladowczą hipochondryczka. Już za życia przyklejono jej łatkę  najbardziej nieszczęśliwej cesarzowej na świecie, a mimo to do historii przeszła jako królewna z bajki, której spełniły się wszystkie marzenia. Jak zatem było naprawdę?

Sisi -cesarzowa mimo woli

W rzeczywistości nazywała się Elżbieta Amalia Eugenia von Wittelsbach. Przyszła na świat w wigilię Bożego Narodzenia 1837 roku. Małżeństwo jej rodziców – Maksymiliana Bawarskiego i Ludwiki – nie należało do najszczęśliwszych, jednak mimo licznych romansów i kilkorga nieślubnych dzieci ojciec dbał o to, aby jego pięciu „oficjalnym” córkom i trzem synom niczego nie brakowało.

fot. Georg Martin Ignaz Raab/domena publiczna

Nazywano ją najpiękniejszą – i najbardziej nieszczęśliwą – cesarzową w dziejach.

Dzieciństwo Elżbiety było raczej sielskie – i nie przygotowało jej na zderzenie z rzeczywistością surowych i powściągliwych Austro-Węgier, którymi w przyszłości miała rządzić u boku cesarza Franciszka Józefa I. Od najmłodszych lat przyszła cesarzowa była samotnicą obdarzoną bujną wyobraźnią. Uwielbiała jeździć konno (nigdy nie zrezygnowała z tej pasji), spacerować, pisała wiersze. Nie interesowała się sprawami politycznymi – co przyczyniło się do jej upadku.

Dużą rolę odegrał w tym Maksymilian. To przede wszystkim on naciskał, by jego potomkowie mieli kontakt z literaturą, cyrkiem i muzyką, ignorując ich formalną edukację. W pewnym momencie podarował Elżbiecie pamiętnik, żeby zapisywała w nim swoje wiersze, i wzbudził w niej zainteresowanie kulturą. Problem w tym, że jej matka nie podzielała tej pasji, przez co Sisi czuła się niezrozumiana. To uczucie miało jej zresztą towarzyszyć do końca życia.

Przełomowym momentem dla Elżbiety okazało się lato 1853 roku. To właśnie wtedy jej siostra, Helena, miała zostać wydana za Franciszka Józefa I, kuzyna i następcę Ferdynanda I. Pech chciał, że młody cesarz zakochał się nie w Néné (jak pieszczotliwie nazywano Helenę), a w młodszej Wittelsbachównie. Spoglądał na nią o wiele częściej niż na narzeczoną, a na dodatek tańczył z Sisi, łamiąc dworski protokół.

fot.Emil Rabending/domena publiczna

Elżbieta Bawarska w sukni koronacyjnej. Cesarzowa olśniewała pięknem, jednak jej uroda tak naprawdę rozkwitła po narodzinach dzieci.

Wobec takiego obrotu wydarzeń i uporu zauroczonego władcy, sprawa była przesądzona – to ona miała poślubić władcę. Ta decyzja miała zmienić całe jej życie w koszmar. Choć zaczęło się niewinnie: od przyjęć na cześć Elżbiety i prezentów, z których najwspanialszym była chyba rezydencja podarowana narzeczonym przez teściową.

Bajka szybko się jednak skończyła. Sisi musiała nadrobić braki w edukacji, a także nauczyć się etykiety i manier przy stole. Był to konieczny warunek do zostania cesarzową. Tak samo jak zrzeczenie się praw do bawarskiego tronu. W kwietniu 1854 roku raz na zawsze opuściła rodzinny dom. W przyszłość patrzyła z nadzieją – ostatecznie czekał ją ślub z wielką pompą oraz długie i szczęśliwe życie. Ale czy na pewno?

Wciąż bardzo obca

Życie na austriackim dworze – wbrew wyobrażeniom młodej cesarzowej – okazało się monotonne i nudne. Przywykła do zabawowego stylu bycia Elżbieta rozczarowała się już po kilku dniach pobytu w Wiedniu. Dotąd pogodna i pozytywnie nastawiona do świata, zmarkotniała, była mrukliwa i rzadko kiedy się odzywała. Raz za razem popełniała gafy. Nic dziwnego, że teściowa krzywo na nią patrzyła.

Arcyksiężna Zofia nie polubiła synowej i dawała temu wyraz na każdym kroku. Nie zwracała się do niej bezpośrednio, była surowa, a także nadmiernie dociekliwa (czy wręcz wścibska – ona pierwsza poznała szczegóły nocy poślubnej młodej pary i wtrącała się niemal w każdy aspekt życia Sisi). Na dodatek Elżbieta nie mogła liczyć na wsparcie męża – choć przynajmniej początkowo był w niej szaleńczo zakochany, pozostawał maminsynkiem uległym wobec otoczonej aurą władzy Zofii.

Z chwilą kiedy wyszła za Franciszka Józefa, całkowicie straciła poczucie wolności. Nie mogła na przykład swobodnie spotykać się z przyjaciółmi – było to możliwe jedynie po wcześniejszym zaakceptowaniu listy gości, do których zaliczała się najbliższa rodzina. Sisi nie wolno było także samej wybrać się na zakupy oraz odwiedzać chorych w szpitalach. Zawsze towarzyszyli jej ochroniarze, którzy patrzyli cesarzowej na ręce.

fot. Georg Kugler/domena publiczna

Choć z początku Sisi i Franciszek Józef darzyli się ciepłymi uczuciami, ich małżeństwo ostatecznie się rozpadło, a samotna i smutna cesarzowa pogrążyła się w manii dbania o swą nieskazitelną figurę.

Młodziutka cesarzowa szybko zaczęła prowadzić życie w pojedynkę. Gdy tylko nadarzała jej się okazja uciekała z dusznego Wiednia. Często schronienie znajdowała w Tyrolu. Jej „ucieczki” barwnie opisuje Jeannine Meighörner w powieści opartej o biografię cesarzowej „Sisi w Tyrolu. Serce, które wciąż gdzieś gna„. Nie zawsze jednak mogła sobie pozwolić na wyjazd. Dlatego znalazła sobie jeszcze jedną „pasję” – dbanie o urodę, które szybko przerodziło się u niej w obsesję.

Sekrety cesarzowej

Ani Franciszek Józef, ani jego matka, ani tym bardziej członkowie pałacowej świty na dworze wiedeńskim nie mogli zrozumieć tego pragnienia bycia najpiękniejszą. Tymczasem Eugenia von Wittelsbach niemal maniacko zajmowała się swoim wyglądem. Nigdy w pełni nie zaakceptowała swojego ciała i ciągle była na diecie. Podobno jadała tylko gotowane mięso i pomarańcze, a popijała to warzywnym bulionem lub mięsnym „sokiem” z dodatkiem białek jaja kurzego i soli.

Na pytania o tajemnicę swojej nieskazitelnej figury Sisi odpowiadała, że przewiązuje się mocno w talii. Tymczasem w rzeczywistości dręczyła swoje ciało ćwiczeniami i katorżniczą dietą. Nigdy nie uśmiechała się szeroko, bo od cesarzowej Zofii usłyszała, że ma brzydkie zęby. Zadowolona była chyba tylko ze swoich długich włosów – w przeciwieństwie do osób, które pomagały jej w ich pielęgnowaniu. Był to bowiem uciążliwy i trwający za każdym razem co najmniej kilka godzin rytuał.

Z czasem problemy Sisi pogłębiły się do tego stopnia, że niektórzy historycy podejrzewają ją o anoreksję. Czara goryczy przelała się, gdy urodziła pierwsze dziecko, Zofię (nazwaną na cześć babki). Dziewczynka zmarła w wieku trzech lat, co przyprawiło Elżbietę o depresję. W ogóle przestała wtedy jeść.

fot.Josef Kriehuber/domena publiczna

Cesarzowa Sisi z dziećmi. Tylko najmłodszą córkę, Marię Walerię, mogła wychować sama. Wyraźnie ją więc faworyzowała.

Dopiero gdy wydała na świat syna (było to jej trzecie dziecko, po Zofii miała jeszcze drugą córeczkę – Gizelę), odetchnęła. Co nie wpłynęło jednak nijak na jej obsesję piękna. Praktycznie od razu po urodzeniu księcia Rudolfa – który jak siostry został przekazany do wychowania babce – Sisi zajęła się powrotem do formy sprzed ciąży. W jednym z pałaców kazała przygotować salę gimnastyczną i codziennie tam ćwiczyła. Przy 172 cm wzrostu przez dłuższy czas ważyła 50 kg i cierpiała na znaczną niedowagę. Starała się utrzymać obwód talii nie większy niż 50 cm, co zawdzięczała mocnemu sznurowaniu gorsetu.

Miała też inne dziwactwa. Żądała, aby jej pokój był nagrzewany do 15 stopni. Oprócz pomarańczy leżących zawsze w zasięgu jej wzroku, miały się w nim znajdować wygodne meble i destylowana woda. A mleko piła wyłącznie od własnych krów, które wszędzie ze sobą woziła.

Zwierzęta były jej tak drogie, że nadawała im nawet imiona! Tak jej upodobanie opisuje w książce „Sisi w Tyrolu” Jeannine Meighörner: „cesarzowa uwielbia pić mleko prosto od krowy, rano i wieczorem przed snem. Tylko musi pochodzić od krowy, którą zna osobiście! Ha! Krowa ta musi być szczepiona, nieskazitelnie czysta i musi dawać mleko, które jej smakuje. A nie każde jej odpowiada”.

Za drzwiami samotnej alkowy

Niewykluczone, że te kaprysy miały swoje źródło w czymś jeszcze, poza trudnym charakterem cesarzowej. Skonfliktowana z teściową i niezbyt lubiana przez najbliższe otoczenie Sisi była rozpaczliwie samotna. Tym bardziej, że niezbyt dobrze układało jej się również z mężem.

Wychowani w kompletnie różnych warunkach Franciszek Józef i Elżbieta zwyczajnie się nie rozumieli. Ona kochała zwierzęta – w szczególności psy, on zaś był przyzwyczajony do sztywnej dworskiej etykiety. Tymczasem wcale nie tak rzadko zdarzało się, że owczarki cesarzowej siedziały przy stole z ludźmi i były karmione ze srebrnej zastawy. Można sobie wyobrazić, co sądził o tym jej konserwatywny małżonek.

Poza tym Sisi, zmęczona ciągłym rodzeniem dzieci, po trzecim porodzie kategorycznie odmówiła dalszego wypełniania „obowiązków” żony. Zaczęła sypiać z dala od męża – stało się to kolejnym tematem do plotek w pałacu. Co nie oznacza, że całkowicie odrzuciła miłość. Po prostu nie kierowała jej już w stronę ochoczo zdradzającego żonę Franciszka Józefa. Choć na chwilę para musiała się jednak pogodzić, bo w 1868 roku urodziła się im trzecia córka. Zasadniczo jednak serce Elżbiety rwało się już ku innym. Podobno kochała się w Karolu Ludwiku, swoim kuzynie, a także w pochodzącym z Węgier Gyuli Andrássy.

Sytuację Elżbiety pogorszyła jeszcze samobójcza śmierć jej jedynego syna w 1889 roku. Jej małżeństwo ostatecznie się rozpadło, a ona znów pogrążyła się w depresji. Do końca życia nosiła żałobę po Rudolfie, który w Mayerling ponoć zabił najpierw swoją młodziutką kochankę, a następnie strzelił sobie w skroń.

Na obronę Franciszka Józefa trzeba podkreślić, że Sisi była raczej trudną partnerką. Jej „charakterek” objawiał się między innymi częstymi wybuchami złości i ciągłym narzekaniem. Niektórzy dworzanie mówili o niej, że „jest chora na umyśle, prowadzi tak odosobnione życie, że tylko pogarsza swe położenie”.

fot. Luigi Lucheni/domena publiczna

Sisi zginęła w zamachu, dźgnięta w serce… pilnikiem do paznokci.

Piękna pożegnała się ze światem dziewięć lat po śmierci syna w jeszcze bardziej tragicznych okolicznościach. Włoski zamachowiec, Luigi Lucheni, dźgnął ją w serce zaostrzonym pilnikiem do paznokci. Później przyznał, że szukał swojej ofiary wśród koronowanych głów, ale nie zależało mu na nikim konkretnym, a Elżbieta wydawała się idealnym celem…

Jej śmierć dopełniła tragedii, w jaką zmieniło się jej życie z chwilą, gdy wżeniła się w ród władców Austrii. Nieszczęśliwe małżeństwo i splot niefortunnych wydarzeń tylko pogłębiły jej depresję oraz prześladowcze manie. A mimo to funkcjonował mit Elżbiety (głównie dzięki filmom i serialowi opartemu na jej biografii) sprawił, że Sisi jest kojarzona przede wszystkim jako piękna, kochliwa i… szczęśliwa kobieta. Na dobrą sprawę dopiero po latach, gdy ukazała się książka,historyczki Brigitte Hamann „The Reluctant Empress”, zaczęły na jaw wychodzić jej sekrety, które z jednej strony szokują, ale z drugiej – pokazują jak w XIX wieku wyglądało życie na skostniałym austriackim dworze.

Inspiracja:

Inspiracją do napisania tego artykułu stała się powieść Jeannine Meighörner pod tytułem „Sisi w Tyrolu. Serce, które wciąż gdzieś gna”, która ukazała się nakładem wydawnictwa Lira. To barwna opowieść o tragicznym życiu cesarzowej Elżbiety Bawarskiej.

Bibliografia:

1. Egon Caesar Corti, Cesarzowa Elżbieta, Wydawnictwo J. Przeworskiego 1938.
2. Jean des Cars, Kobiety, które zawładnęły Europą, Muza 2014.
3. Brigitte Hamann, Cesarzowa Elżbieta, Państwowy Instytut Wydawniczy 1999.
4. Cristina Morató, Królowe przeklęte, Świat Książki 2016.
5. Linda Rodriguez McRobbie, Niegrzeczne księżniczki. Prawdziwe historie, Znak Horyzont, 2016.