„Ojcze, ja chcę żyć!”. Szokująca relacja człowieka, który przetrwał niemiecką egzekucję

Pierwszą masową jawną egzekucję w Warszawie Niemcy przeprowadzili w Wawrze 27 grudnia 1939 roku. Był to odwet za śmierć dwóch niemieckich podoficerów, zastrzelonych dzień wcześniej przez miejscowych recydywistów. Okupanci błyskawicznie zorganizowali obławę, ale bynajmniej nie w celu odnalezienia sprawców mordu.

Niemcy zastosowali znaną już Polakom regułę odpowiedzialności zbiorowej – za śmierć żołnierzy zapłacić mieli okoliczni mieszkańcy. Pierwszą ofiarą odwetu był Antoni Bartoszek, powieszony bez sądu w drzwiach własnego baru, gdzie doszło do strzelaniny. Następnie wyciągnięto z okolicznych domów około 200 przypadkowych mężczyzn w wieku od 16 do 70 lat. Około 110 z nich (dane są w tej kwestii rozbieżne) w parodii rozprawy sądowej oficerowie 31 Pułku Policji Porządkowej, podpułkownik Max Daume i major Friedrich Wilhelm Wenzel, skazali na śmierć.

„Usłyszałem dwa strzały i poczułem je na twarzy”

Jedną z ofiar egzekucji w Wawrze miał być podporucznik Jan Franciszek Warnke. Dzięki ogromnej przytomności umysłu udało mu się jednak przeżyć. Relacjonował później:

Przerażeni, podenerwowani i płaczący ludzie byli ustawiani przed plutonem egzekucyjnym. Po salwie żołnierze przechodzili wzdłuż leżących i oświetlając twarze latarkami, dobijali strzałami z rewolweru. Byłem w ostatnie grupie. Obok mnie znajdował się profesor Leon Kowalik ze swoim szesnastoletnim synem, który wołał: „Ojcze, ja chcę żyć! Ja chcę żyć! Ja nie chcę umierać!”

fot.domena publiczna

Polacy czekający na egzekucję w Wawrze.

 (…) Przypomniałem sobie opowiadanie mego wuja rotmistrza Witoszyńskiego, który w 1918 r. w podobnej sytuacji uniknął śmierci, padając na ziemię na chwilę przed salwą. Musiałem mieć przed sobą trochę wolnej przestrzeni. Uklęknąłem więc na pół kroku przed parkanem i zgodnie z poleceniem podniosłem obie ręce do góry. Klęczący obok mnie profesor Kowalik odmawiał „Zdrowaś Maria”, a ja zacząłem śpiewać „Jeszcze Polska nie zginęła, póki my żyjemy…” i wtedy usłyszałem komendę: „Feuer”.

Natychmiast pochyliłem się do przodu i upadłem trafiony kulą. Miałem przeorane lewe płuco i przestrzelony obojczyk. Wcisnąłem głowę w śnieg. Słyszałem kroki nadchodzących Niemców i pojedyncze strzały. Za chwilę na moją głowę padło światło latarki. Zacisnąłem powieki i modliłem się do Matki Boskiej Ostrobramskiej, której ryngraf nosiłem przy sobie od czasu, kiedy idąc na wojnę otrzymałem go od mamy. Wierzę, że ona uratowała mnie od śmierci. Usłyszałem dwa strzały i poczułem je na twarzy. Pocisk przeszedł niegroźnie po szyi głowy.

(…) Nie czułem bólu. Leżałem na śniegu nieruchomo. Mróz spowodował zakrzepnięcie krwi i zatamował jej upływ. Zaczęło się robić widno. Spojrzałem na zegarek. Wskazywał godzinę 7.30. Nadsłuchiwałem, ale była cisza. W pewnej chwili coś się poruszyło. Zdawało mi się, że spośród rozstrzelanych ktoś się podniósł i biegł.

Z dużym trudem stanąłem. Nie zauważyłem nikogo. Poczułem, że prawa ręka jest niesprawna. Podszedłem do najbliższego domu. Za jego węgłem zobaczyłem mężczyznę bez czapki z zakrwawioną twarzą. Co pan tu robi – zapytałem. A pan co? – odpowiedział również pytaniem. Był to Piegat, miejscowy fryzjer, który tak jak ja uratował się z egzekucji.

Zabici i ocalali

Łącznie życie wówczas uratowało 4–7 Polaków. Tylko jeden z nich, Stanisław Piegat, ani razu nie został trafiony przez kule, pozostali byli ranni. W ceremonii pogrzebowej, przeprowadzonej pod nadzorem żołnierzy Wehrmachtu pochowanych zostało 106 ciał.

W nieludzki sposób okupanci obeszli się ze zwłokami Bartoszka. Początkowo zostały one pogrzebane z ciałami pozostałych ofiar egzekucji, jednak na rozkaz – prawdopodobnie podpułkownika Daumego –  wydobyto je z mogiły i ponownie powieszono nad drzwiami baru. Zdjęto je dopiero po dwóch dniach i pochowano w pierwotnym miejscu. W tym czasie z Warszawy przyjeżdżali niemieccy oficerowie, którzy często robili sobie nawet zdjęcia przy zwłokach Polaka.

fot.Adrian Grycuk/CC BY-SA 3.0 pl

Fragment cmentarza symbolicznego w upamiętniającego ofiary zbrodni w Wawrze.

Ciekawostką jest fakt, iż podczas tej egzekucji zostało zamordowanych dwóch obywateli USA. Kolejny z rozstrzelanych, Daniel Gering, był pochodzenia niemieckiego, co potwierdził podczas spisywania personaliów. Na sugestie żandarmów, aby podał się za Niemca, zareagował odmową.

Powiedział, że czuje się Polakiem, za co został przez nich brutalnie pobity. Ponowną szansę zadeklarowania swej niemieckości dostał, stojąc już przed plutonem egzekucyjnym, ale i tym razem z niej nie skorzystał. Wśród zabitych było też 11 Żydów.

***

Zniszczone wsie i miasta, miliony pomordowanych oraz grabież na niewyobrażalną skalę. Horror niemieckiej okupacji w nowej książce Dariusza Kalińskiego „Bilans krzywd”.

Bibliografia:

Artykuł stanowi fragment książki „Bilans krzywd. Jak naprawdę wyglądała niemiecka okupacja Polski”