Davies w Moskwie. Łatwowierny głupiec zafascynowany Stalinem

Szczególnie drugi przedstawiciel ZSRR w Moskwie, Joseph Edward Davies, uczynił wszystko, by prezydent – zajęty ważnymi sprawami natury gospodarczej – mógł żyć w zupełnej nieświadomości. Davies nie kłamał ani nie zmyślał. Po prostu radzieckie służby dyplomatyczne momentalnie owinęły sobie tego kulturalnego prawnika wokół palca.

Davies już wcześniej był zafascynowany rosyjską kulturą, a Moskwę uważał za najbardziej dynamiczne miejsce w Europie. Na dodatek nie miał żadnego przygotowania do tak trudnej i odpowiedzialnej pracy. W 1936 roku został ambasadorem właściwie tylko dlatego, że podczas drugiej kampanii prezydenckiej Roosevelta wsparł jego komitet gigantyczną donacją. Według niektórych gazet nawet stoma tysiącami dolarów! Krótko mówiąc kupił sobie stanowisko, a jego zajmowanie uważał za dobrą okazję do zwiedzenia Rosji i prowadzenia interesującego życia towarzyskiego. Nic więcej.

Wspólnie z małżonką na okładce poczytnego magazynu „Time”.

Bawił się doskonale i potwierdzał to w każdym kolejnym liście do Roosevelta. Europa drżała w posadach, Niemcy zbroiły się na potęgę, a Stalin mordował miliony obywateli ZSRR, podczas gdy Davies z uśmiechem zwiedzał fabryki i galerie oraz kupował antyki do prywatnej kolekcji.

Kiedy w 1937 roku ruszyła seria sfingowanych procesów, z pomocą których Stalin chciał się pozbyć wrogów w partii i wojsku, Daviesowi nawet nie przeszło przez myśl, że oskarżeni mogą być niewinni. Osobiście obserwował sąd nad Radkiem, Sokolnikowem i Piatkowem. Kiedy wszyscy jak jeden mąż przyznali się do winy i złożyli samokrytykę, nie dopatrzył się w tym efektu tortur i szantażu. Zamiast tego wychwalał talenty prokuratora Wyszynskiego. Jego przemówienie uznał za akademickie i z talentem zrobione. Mówił też, że podczas procesu Wyszynski zdobył jego szacunek i podziw jako prawnika.

Bogdan Grzeloński, autor książki „Niedobrani sojusznicy. Ambasadorowie Roosevelta w ZSRR” jest w pełni przekonany, że: Davies, opierając się na przedstawionych faktach, nie wątpił, iż istniał polityczny spisek, zmierzający do obalenia rządu.

Ambasador Davies. Wesoły niczym skowronek, w otoczeniu rodziny.

Miał zresztą swoje własne, subtelne wyjaśnienie sytuacji w ZSRR. Przyrównywał rewolucję bolszewicką do – postrzeganej w Ameryce bardzo pozytywnie – rewolucji francuskiej. Teraz następowała po prostu jej naturalna faza. Nowy, lepszy system oczyszczał się z ludzi, którzy mu szkodzili.

Podobnie Davies postrzegał stalinowskie czystki w armii. Wszyscy zachodni dyplomaci wiedzieli, że intryga jest szyta grubymi nićmi. Jeden tylko Davies beztrosko wyjaśniał: najrozsądniej byłoby uwierzyć, że z całą pewnością był to wojskowy spisek, zmierzający do coup d’etat, niekoniecznie antystalinowski, ale przeciwko polityce partii (…) i że Stalin uderzył z charakterystyczną dlań szybkością, twardością i siłą.

Artykuł powstał w oparciu o książkę profesora Bogdana Grzelońskiego pt. „Niedobrani sojusznicy” (PWN 2013).

Z podobną swobodą i – mówiąc dosadnie – naiwnością ambasador podchodził do negocjacji z Sowietami. Radzieccy dygnitarze nie musieli zakładać w jego biurze podsłuchów, bo sam zdradzał im wszelkie informacje, a nawet namówił ich (niecelowo, ale jednak) do rezygnacji ze spłacania długów wobec USA. Także prawdziwe podsłuchy odkryte przez pracowników ambasady nie skłoniły go do przemyślenia sympatii do kraju rad i jego przywódców. Profesor Grzeloński cytuje dziennik ambasadora: jeśli Sowieci zainstalowali podsłuch, tym lepiej – szybciej się przekonają, że jesteśmy przyjaciółmi, a nie wrogami. Tak samo Davies podchodził do nieustannej inwigilacji ze strony GPU. Autor „Niedobranych sojuszników” wyjaśnia: Pracowników tajnej policji Davies traktował jak kogoś, kto mu pomaga w pracy, jak osobistą ochronę. Powtarzał swoim dyplomatom, że w jakimś sensie ze śledzącymi go ludźmi z GPU nawiązał coś w rodzaju stosunków koleżeńskich.

Jednak dla Sowietów Davies wcale nie był kolegą. Był bezwolną marionetką. I trudno o jego ambasadorstwie powiedzieć choć jedno dobre słowo. Właśnie przez takich pożytecznych idiotów na wysokich stanowiskach Stany Zjednoczone włączyły się w II wojnę światową z przeświadczeniem, że Stalinowi można i należy ufać. I poniekąd to przez nich bez wahania oddali w jego ręce całą Europę Środkową łącznie z Polską.

Źródło:

• Bogdan Grzeloński, Niedobrani sojusznicy. Ambasadorowie Roosevelta w ZSRR, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.

Kup książkę autora artykułu (dużo taniej niż inni):