Jak ludzie średniowiecza nauczyli się tańczyć?

O średniowiecznych tańcach wiadomo niewiele. Malowidła i ryciny pokazują co prawda tańczące postaci, ale ktoś ewidentnie zapomniał dodać do nich szczegółowy opis ruchów, gestów i rytmiki… Wielu rzeczy można się domyślić, część spróbować zrekonstruować korzystając z wiedzy etnologów, a reszta pozostaje tajemnicą. Wiemy na pewno, że tańczyli przedstawiciele wszystkich warstw społeczeństwa i to przy różnych okazjach tj. weselach, jarmarkach czy podczas świąt. Na początku kroki i układy były bardzo proste.

Everybody dance now!

Najpopularniejszymi tańcami w średniowieczu były karole. Tańczono je w większych grupach ze śpiewem, trzymając się za ręce lub… łokcie. Jeden z tancerzy śpiewał wesoło kolejne zwrotki, a reszta powtarzający się refren. Choć zabawy, w których główną rolę odgrywał carole organizowano z okazji świąt, treści piosenek bywały naprawdę sprośne. I choć nam osobiście nie udało się zapoznać z owymi nieobyczajnościami, to nie mamy powodów, by nie wierzyć Ruth A. Johnston, badaczce średniowiecza, która podaje taką informację w swoim leksykonie tej epoki. W każdym razie żeby nie było zbyt monotonnie, karole tańczono na dwa sposoby.

Dama i rycerz. Czyżby w trakcie tańczenia estampie?

Farandola, zdecydowanie najbardziej popularna w Prowansji i w słonecznej Italii, była wersją „korowodową”. Tancerze trzymali się w niej za ręce i pląsali za osobą wiodącą całą grupę. Taka zabawa zawsze odbywała się na zewnątrz, w ogrodzie lub na miejskim rynku. Według przekazów dotyczących farandoli, w tańcu tym wykonywano różne figury, jak na przykład „nawlekanie igły”, czy „ślimaka”. Wśród tych pląsów nie było czasu na skomplikowane kroki, a biorący udział w zabawie poruszali się idąc lub podskakując.

Hrabia Tuluzy Rajmund VII chciał bronić niezależności swoich ziem, a przy okazji życia tysięcy katarów na nich żyjących. Niestety przegrał wojnę, a do wyniszczonych długotrwałymi wojnami przeciw albigensom ziem południa Francji dołączyły i jego włości.

Drugą wersją był branle. Dla odmiany tańczyło się go w okręgu. Tancerze trzymali się za ręce, a w środku koła stał jeden z nich, który prowadził zabawę. Jeśli chodzi o kroki, prawdopodobnie zmieniały się one w zależności od melodii. Ruth A. Johnston pisze, że tancerze robili krok w lewo, krok w prawo, w lewo, a potem podskok i wykop. Może i nie jest to jakaś niezwykle skomplikowana sekwencja, jednak dzięki niej tancerze pozostawali w ciągłym ruchu. Okazją do branle stawały się na przykład święta Bożego Narodzenia, kiedy tańczono go – dajmy na to – w głównej sali zamku.

A co ma z tym wspólnego krucjata?

Zupełnie inaczej sprawa miała się z estampie. W przeciwieństwie do większości ówczesnych tańców, nie można ich było tańczyć w nieskończoność. Wymyślane przez prowansalskich trubadurów utwory miały swój początek i koniec, składający się z połączenia części szybszych i wolnych. Od innych tańców różniło estampie głównie to, że zamiast pląsającej w rytm muzyki grupy, obserwowano parę. Tańczyła dama z rycerzem. kroki prawdopodobnie niewiele różniły się od tych z branle, a para poruszała się w przód, w tył i na boki.

Do rozpowszechnienia się tych tańców w Europie i ich ewolucji przyczyniła się jedna z europejskich wojen religijnych. W Prowansji, której język był językiem średniowiecznych trubadurów, tak jak w sąsiedniej Langwedocji, rozprzestrzeniała się herezja katarów. Kościół katolicki próbował różnymi sposobami jej przeciwdziałać. Kiedy ekskomuniki i inne podobne środki zawiodły, papież zwrócił się o pomoc do „świeckiego ramienia zbrojnego” i ogłosił krucjatę przeciw katarom. Heretycy, którzy odrzucali przemoc staliby się prostym do pokonania przeciwnikiem, gdyby nie pewien niepokorny wielmoża. Hrabia Tuluzy i margrabia Prowansji Rajmund VI przeciwstawił się najeżdżającym jego włości.

Artykuł powstał w oparciu o książkę Ruth A. Johnston „All things medieval…”.

Działania wojenne, które przetoczyły się falą przez krainy południa doszczętnie je wyniszczyły. Przez długie lata utrzymujący się z zabawiania ludzi trubadurzy nie mieli tam czego szukać, więc ruszyli do innych zakątków Europy, do Włoch, Rzeszy, Anglii i do północnej Francji. W czasie tych wędrówek estampie ewoluował. Stał się inspiracją i punktem wyjścia dla późniejszych europejskich tańców. Z czasem zamiast spontanicznego podrygiwania w rytm śpiewu i muzyki, w tańcach zaczął królować teatr wystudiowanych figur i gestów.

Gdyby nie rzeź tysięcy katarów Europejczycy pewnie dalej tańczyliby w kółeczku, raz w prawo, raz w lewo…

Źródło:

• Ruth A. Johnston, All Things Medieval. An Encyclopedia of the Medieval World, t. I, Greenwood, Oxford 2011.