Polak potrafi! Jak polscy piloci uciekali z rumuńskiej niewoli?

Relacje polsko-rumuńskie w okresie międzywojennym układały się wyśmienicie. Zawarliśmy sojusz militarny i gospodarczy, a rękojmią przyjaźni były częste wizyty cywilnych i wojskowych dygnitarzy po obu stronach granicy. Pod koniec lat trzydziestych państwo rządzone przez króla Karola II znalazło się jednakże pod silnym wpływem III Rzeszy.

Ze strachu przed wojskową potęgą Hitlera w wrześniu 1939 roku bałkańska monarchia ogłosiła – co prawda życzliwą, ale tylko – neutralność. Co to oznaczało? Ano tyle, że polscy żołnierze przekraczający granicę musieli liczyć się z tym, że zostaną zamknięci w obozach internowania. Wśród nich znaczny odsetek stanowili piloci.

Obawiając się potęgi III Rzeszy rumuński monarcha Karol II zdecydował, że jego kraj pozostanie neutralny. Były to jednak neutralność przychylna dla Polaków.

Krok pierwszy: ucieczka z obozu

Większość naszych asów przestworzy nie załamała się klęską i czym prędzej chciała dotrzeć do Francji, aby wstąpić do formującej się tam Armii Polskiej. Ale wpierw trzeba było uciec spod oka rumuńskich strażników.

Na szczęście początkowo Rumuni nie bardzo przeszkadzali polskim żołnierzom, którzy poczuli zew wolności. Jak pisał w swoich wspomnieniach – cytowanych w książce Sławomira Kopra „Polskie piekiełko. Obrazy z życia elit emigracyjnych 1939-1945” – internowany w Calafat Władysław Kisielewski:

Pierwsza partia uciekła z obozu w bardzo prosty sposób. Wyciągnęli z szopy wielką beczkę na kółkach służącą normalnie do przewożenia wody, władowali rzeczy w środek i ciągnęli, krzycząc po rumuńsku:

– Apa! [czyli woda – przypis autora art.]

Wartownik przekonany, że jadą po wodę otworzył bramę i wypuścił całe towarzystwo. W piętnaście minut później wymaszerowała z obozu duża grupa żołnierzy, niosąc w plecakach deski ze specjalnie w tym celu rozebranego budynku. Prowadził ich kolega przebrany w mundur rumuńskiego strażnika. I tych również wartownik wypuścił bez przeszkód.

Po przekroczeniu granicy z Rumunią wielu żołnierzy zostało internowanych. Jednak, jak widać na powyższym zdjęciu, relacje między strażnikami a ich podopiecznymi były przyjacielskie.

Niektórzy byli jeszcze bardziej bezczelni. Kilkunastu lotników w trakcie kąpieli w Dunaju po prostu odpłynęło z prądem w wypożyczonych wcześniej od miejscowych chłopów łódkach. Ich „opiekunowie” sądzili, że nieszczęśnicy się potopili, bowiem dla niepoznaki na brzegu pozostawiono ubrania. Oczywiście były to najgorsze łachmany, jakie udało się znaleźć na terenie obozu.

Takie postępowanie w końcu zirytowało Rumunów, którzy mieli już dosyć robienia ich w konia! W efekcie wzmocniono straże i wstrzymano wydawanie przepustek. W tej sytuacji głównym zadaniem przed planowaną ucieczką stawało się zdobycie i ukrycie cywilnej odzieży. Rzecz jasna dla pomysłowych Polaków nie był to żaden problem. Miejscowi chętnie sprzedawali ubrania – co prawda były one marnej jakości – zaś idealną kryjówką dla internowanych w Celafat okazały się… grobowce na pobliskim cmentarzu.

Zabawa w duchy

Należało tylko sprawić, aby nikt niepowołany nie kręcił się w okolicy nekropolii. W tym celu rozpuszczono plotkę, że na cmentarzu straszy. Aby uwiarygodnić tę historyjkę, co wieczór jeden z internowanych, ubrany w prześcieradło, udawał ducha. Okazało się, że miejscowi łatwo uwierzyli w zjawy z zaświatów i nikt nawet nie próbował zbliżać się do nekropoli, zaś akcja „ewakuacyjna” rozwijała się pomyślnie. Nie obyło się jednak bez zabawnych wpadek.

Pewnego razu – w wyniku pomyłki w grafiku – do pełnienia „służby” wyznaczono jednocześnie dwa „duchy”. W efekcie – jak zanotował Kisielewski:

Ubrani w tradycyjne szaty, nic nie wiedząc o sobie, spotkali się niespodziewanie na środku cmentarza. Każdy z nich – bądź co bądź atmosferą cmentarza trochę podenerwowany – myślał, że ma przed sobą prawdziwego ducha. Skamienieli ze strachu, stali jakiś czas zupełnie spokojnie, przyglądając się sobie. Wreszcie któryś się poruszył. To wystarczyło, by obaj – wyjąc niczym syreny alarmowe – zaczęli uciekać.

Wielu pilotów Dywizjonu 303 zanim miało okazję pokazać na co ich stać w Anglii, najpierw musiało uciec z rumuńskiego internowania. Niejedna z tych historii to gotowy scenariusz filmu przygodowego.

Nieszczęśnicy czym prędzej chcieli dopaść do jedynej cmentarnej bramy i już niemal im się to udało, gdy nagle wpadli na siebie. Dla jednego z nich było to stanowczo za dużo i ze strachu po prostu zemdlał.

Innym razem znudzony monotonną wartą „duch” postanowił opuścić cmentarz i postraszyć po okolicy. Miał jednak pecha. Rumun, którego chciał nastraszyć, był mocno wstawiony – zresztą nasz pilot też wypił wcześniej sporo rumuńskiego wina – i zamiast uciekać złapawszy kij począł okładać „nocną marę”. W tej sytuacji Polakowi nie pozostało nic innego jak szukać schronienia w gęstej kukurydzy.

Jeden z obozów dla internowanych polskich pilotów znajdował w Calafat. Właśnie na tamtejszym cmentarzu grasowały „duchy”.

Krok drugi: zdobyć dokumenty i w drogę

Po ucieczce należało zdobyć dokumenty uprawniające do opuszczenia Rumunii. Tutaj oczywiście niezastąpiona okazywała się polska ambasada w Bukareszcie. Zakwalifikowani do wyjazdu byli fotografowani i wymyślano im fałszywe zawody. Jak zauważa w swojej książce Sławomir Koper:

młode panie pracujące przy tym procederze czasami nieźle się bawiły. Znany kobieciarz pilot Jan Zumbach, został seminarzystą, inny zaś pogromca serc niewieścich, Witold Urbanowicz – zakonnikiem.

Wyrobienie nowych dokumentów zajmowało mimo wszystko sporo czasu. Korzystali z tego rumuńscy policjanci, dla których uciekinierzy stali się świetnym źródłem dochodu. Wyspecjalizowali się oni w łapaniu polskich żołnierzy – którzy, jak wiemy, powinni siedzieć w obozach dla internowanych – i wymuszaniu od nich łapówek za zwolnienie.

Artykuł powstał w oparciu o książką Sławomira Kopra „Polskie piekiełko” (Bellona, Warszawa 2012).

Na szczęście nie były one zbyt wysokie, a jako że z wymianą polskich złotych na leje nie robiono problemów, niecny proceder kwitł w najlepsze.

Gdy już miało się cywilne ubranie i odpowiednie papiery w ręku, można było ruszyć w kierunku rumuńskiego wybrzeża i złapać statek płynący do francuskiej Syrii. Większość lotników wybierała port w Bałczik (obecnie w granicach Bułgarii). Również tutaj łapówki były niezbędne.

Dzięki nim policja i straż graniczna przymykały oko na tysiące Polaków kręcących się po nabrzeżu. Cóż za doskonały przykład zbiorowej ślepoty! Niemniej jednak starano się zachowywać przynajmniej pozory i kontrolerzy sprawdzający paszporty przed wejściem na pokład nawet zatrzymywali kogoś do wyjaśnienia prawdziwych danych. Jak nie trudno się domyślić, plik banknotów szybko rozwiewał wszelkie wątpliwości.

Tak właśnie wyglądała droga niejednego z późniejszych asów przestworzy do tworzonego na Zachodzie polskiego wojska. Wielu z nich miało odegrać znaczącą rolę podczas bitwy o Anglię, ale gdyby nie ich pomysłowość oraz przychylność Rumunów pewnie nigdy by tam nie dotarli. Kto wie jak Anglicy poradziliby sobie wtedy bez naszej pomocy?

Źródło:

• Sławomir Koper, Polskie piekiełko. Obrazy życia emigracyjnego 1939-1945, Bellona, Warszawa 2012.