Ciekawostki Historyczne
Starożytność

Krótka historia kanibalizmu

Kanibalizm istniał od czasów prehistorycznych. Znaleziska archeologiczne  potwierdzają, że nasi praprzodkowie oskrobywali nożem, obgryzali i pozbawiali szpiku nie tylko kości zwierząt… Dziś pożeranie przedstawiciela naszego gatunku przez innego homo (podobno) sapiens wywołuje obrzydzenie, jednak nie zawsze tak było.

Zjawisko kanibalizmu tkwi bardzo głęboko w ludzkiej psychice i kulturze. Jego przejawy odnajdujemy w mitach, legendach, a nawet w bajkach dla dzieci. Weźmy za przykład Kronosa pożerającego własne dzieci, czy Tantala, który na swoje męki został skazany za zabicie syna, przyrządzenie z niego posiłku i próbę podania go bogom na uczcie. Nawet Jaś i Małgosia to wszak opowieść z ludożerstwem w tle.

Już starożytni Grecy wymyślili piękne słowo na określenie tych specyficznych upodobań kulinarnych. Ukuty przez nich termin „antropofagia” (antropos, czyli człowiek i fagein, co znaczy jeść) nie brzmi tak brutalnie jak „kanibal” (członkowie wyprawy Kolumba zniekształcili tak nazwę ludu Caribe, który, jak się okazało, chętnie konsumował ludzinę). Naukowcy określają ludożerstwo terminem greckim, my jednak nie będziemy silić się na uprzejmości.

Jas, Małgosia i Baba Jaga będąca w rzeczywistości miłośniczką ludziny.

Jas, Małgosia i Baba Jaga będąca w rzeczywistości miłośniczką ludziny.

Kochani ludożercy!

W pewnych kręgach kulturowych kanibalizm był społecznie akceptowany. Uprawiało się go w ramach obrzędów magicznych i religijnych. Ogółem podzielić go można na endo- i egzokanibalizm. Czym się różnią? Otóż endokanibalizm polegał na spożywaniu zmarłych krewnych i przyjaciół. Wyobraźmy sobie taką sytuację: umiera dziadek, ciotka czy przyjaciel rodziny, zbierają się wszyscy krewni, panie wycinają z ciała zmarłego najlepsze kawałki mięsa. Następnie pieką, smażą i gotują wszystko, po czym podają zgromadzonym żałobnikom taki posiłek. Wszyscy jedzą i wspominają antenata, który odszedł.

Obmierzłe? Obrzydliwe? U Maorysów, czy Aborygenów z plemienia Wonkonguru była to oznaka najwyższego szacunku dla zmarłego. Jednocześnie chodziło o sprawdzenie intencji i uczynków zebranych – kto nie brał udziału w obrzędzie, mógł zostać oskarżony o przyczynienie się do zgonu (najczęściej przy pomocy uroku).
Co kraj to obyczaj.

Kanibale na niemieckiej rycinie z XVI wieku.

Kanibale na niemieckiej rycinie z XVI wieku.

Niejako osobnym zjawiskiem był tak zwany egzokanibalizm. O ile wierzenia pierwotnych ludów dotyczące oddawania czci zmarłym przez ich zjadanie z trudem, bo z trudem, jesteśmy jednak w stanie przełknąć, o tyle pożeranie obcych w ramach manifestacji siły lub praktykowania kultu bóstw wydaje się nie do zaakceptowania.

Nawet gdybyśmy przyjęli za Herodotem, że gdyby poprosić wszystkie narody świata o wskazanie najwłaściwszych ich zdaniem i najbardziej godnych obyczajów, to każdy z nich na pierwszym miejscu postawiłby swoje własne, są pewne granice. Z drugiej strony jakie mamy prawo, żeby się oburzać? Nawet w naszej pięknej Europie, z jej demokracją i humanizmem, niegdyś konsumowano ludzi.

Dalsza część artykułu pod ramką
Zobacz również:

Ofiarna zastawa stołowa

Od chińskiego Turkiestanu, poprzez Mongolię aż do Szampanii znaleziono około 25 wykonanych z brązu kotłów. Najpiękniejsze odkryto na terenie dzisiejszej Ukrainy, północnego Kaukazu, Rumunii, Moraw, a nawet na naszym nadwiślańskim podwórku. Te specyficzne naczynia określane są jako azjatyckie lub też scytyjskie. Datuje się je na pierwszą połowę V wieku.

Nieopodal miejsc ich odkrycia znajdowano pochówki ofiarne, a w nich cenne przedmioty − fibule, strzemiona, złote ozdoby, wędzidła i broń − przedstawiające niemałą wartość. Kotły noszą ślady sadzy, co zdaniem archeologów stanowi niepodważalny dowód wykorzystywania ich podczas odprawiania rytuałów.

Uczta kanibali z wyspy Tanna. Obraz Charlesa E. Gordona Frazera.

Uczta kanibali z wyspy Tanna. Obraz Charlesa E. Gordona Frazera.

W trakcie tych obrzędów składano ofiary. No dobrze, ale jakie? Może konie, owce, albo krowy? Bynajmniej. Wszak wyjątkowo trudno wyobrazić sobie dorodną jałówkę, która spina szaty złotą fibulą i pomiędzy jedną a drugą łatą przypina sobie broszę. Kotły znajdowano nie w pobliżu cmentarzy, a tuż obok pochówków ofiarnych, mieszczących pozostałości po homo sapiens. Pod nóż szli bowiem ludzie.

Białe kapłanki z czerwonymi ostrzami

A jak wyglądało to w praktyce? Oddajmy lepiej głos Strabonowi, który w swej „Geografii” przedstawia opis takiej krwawej ofiary:

Kolejny smakosz ludziny... rzeźba z XVI wieku.

Kolejny smakosz ludziny… rzeźba z XVI wieku.

(…) i szły za nimi wróżbitki, które przepowiadały przyszłość. Te kapłanki o białych włosach, biało odziane nosiły płaszcze wełniane, spięte agrafami i pasem z miedzi. Szły boso, z mieczem w dłoni, przed więźniami. Po ozdobieniu ich wieńcami prowadziły ich do basenu, który mógł zawierać 20 amfor, tam wchodziły po schodach, podnosiły każdego więźnia aż na brzeg basenu, podcinały mu gardło i według tego, jak ściekała krew − wróżyły. Inne kapłanki otwierały ciało i wróżyły z wnętrzności, oznajmiając zwycięstwo ich armii.

Ten interesujący fragment dzieła starożytnego geografa przytacza w „Mitologii Celtów” Jerzy Gąssowski. Stwierdza on, że takie krwawe rytuały odprawiali wszyscy Celtowie. Krąg podejrzanych o tak krwawe praktyki zawęża nam jednak Michel Rouche w książce „Attyla i Hunowie”. Jego zdaniem Strabon opisał ceremonię charakterystyczną nie dla wszystkich Celtów, a dla jednego z ludów celto-germańskich − Cymbrów. Co ciekawe jeden z rytualnych kotłów, wykorzystywanych w trakcie składania ofiar z ludzi dostał swego czasu w podarunku od Cymbrów Oktawian August.

Uwaga! Nie jesteś na pierwszej stronie artykułu. Jeśli chcesz czytać od początku kliknij tutaj.

Krew nie woda, a jednak z winem ją mieszano

Kotły i im podobne naczynia rytualne miewały różne rozmiary, dochodziły nawet do 1200 litrów pojemności i 1,6 metra wysokości. W kręgu wpływów celtyckich przed bitwą składano ofiarę z ludzi, chcąc z jej pomocą wywróżyć wynik. Oprócz przepowiadania przyszłości rytuał miał jeszcze jeden cel.

Krew ofiary mieszano z winem w specjalnym naczyniu. Następnie kapłanka podawała powstały w ten sposób napój każdemu wojownikowi. Taka krwawa uczta miała odurzyć wojowników przed bitwą i wprowadzić ich w rodzaj transu. Zupełnie inaczej sprawa wyglądała u strasznych i okrutnych Hunów (ach ten PR!).

Wykorzystywane przez Hunów rytualne kotły miały jasne przeznaczenie. Ci azjatyccy jeźdźcy używali naczyń w różnych rozmiarach. W najmniejszych gotowano kawałki ludzkiego mięsa. Kiedy już taka makabryczna potrawa była gotowa, pożywiali się nią wspólnie członkowie klanu lub rodu.

Takie wspólne pożeranie ludziny miało konsolidować grupę i umacniać jej nienawiść do wroga poniżonego w ten sposób do granic możliwości. Po tym makabrycznym ceremoniale, gdzieś poza terenem rytuału, dość płytko zakopywano cały lub rozbity kocioł wraz z pozostałościami po zmarłym (bronią, uprzężą itd.). Wszystkie te przedmioty obłożone były klątwą, a posiadanie ich było zdaniem Hunów niebezpieczne.

Podobno siejący postrach Hunowie też gustowali w posiłkach z ludzi.

Podobno siejący postrach Hunowie też gustowali w posiłkach z ludzi.

Ludożerczy zachód?

Udajmy się trochę dalej na zachód. Jak się okazuje, w Galii również uprawiano kanibalizm rytualny. W „Lex Salica”, czyli zebranym na piśmie prawie zwyczajowym państwa Franków, oprócz zapisów dotyczących kradzieży, zabójstw i czarów, znajduje się także paragraf przeciw kanibalizmowi.

Kobieta-kanibal z Ameryki Południowej. Obraz Alberta Eckhouta.

Kobieta-kanibal z Ameryki Południowej. Obraz Alberta Eckhouta.

Z tego jasno wynika, że nawet po przyjęciu przez władcę frankońskiego Chlodwiga chrztu, rytualne ludożerstwo nadal było praktykowane. Kodeks stanowił:

Jeśli ktoś oskarży inną osobę o posługiwanie czarownicom, to znaczy współdziałanie z nimi lub przynoszenie im kotła z brązu, w którym wiedźmy robią strawę, i będzie próbował tego dowieść, lecz nie będzie miał wystarczających dowodów, zostanie ukarany.

Z powyższego wynika, że nie dość że istniały czarownice uprawiające kanibalizm to jeszcze były osoby, które chętnie im pomagały w noszeniu kotła wypełnionego potworną zawartością. I dalej, cytując „Lex Salica” za Michelem Rouche: Jeżeli wiedźma zje ludzkie mięso, przed trybunałem zostanie skazana za szkody spowodowane żarłocznością na grzywnę w wysokości 200 solidów.

Cóż, można by powiedzieć, że to stosunkowo mała kara za ugotowanie i zjedzenie bliźniego. Nie nam to oceniać, w końcu we współczesnym prawie polskim nie istnieje żaden zapis dotyczący kanibalizmu.

Na koniec przedstawmy jeszcze jedną, osobliwą teorię. Podobno „barbarzyńcy” świadomie i z premedytacją popełniający tak straszny czyn jak ludożerstwo, czy wróżenie z wnętrzności jeńców celowo budowali wokół siebie straszliwą legendę i siali postrach wśród wrogów.

Kadr z filmu dokumentalnego produkcji National Geographic rekonstruującego... celtycką ofiarę z ludzi.

Kadr z filmu dokumentalnego produkcji National Geographic rekonstruującego… celtycką ofiarę z ludzi.

Przykładowo Hunowie dzięki takiemu czarnemu PR-owi nie musieli się jakoś bardzo wysilać i z wielkim trudem podbijać miejscowej ludności. Mieszkańcy krainy, do której zbliżała się horda dzikich jeźdźców, na dźwięk imienia Attyla pakowali manatki i uciekali gdzie pieprz rośnie. Lepsze to niż skończyć w brzuchu dzikiego Huna!

Źródła:

  1. Daniel Diehl, Mark P. Donnelly, Dzieje kanibalizmu, KDC, Warszawa 2008.
  2. Jerzy Gąssowski, Mitologia Celtów, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1979.
  3. Michel Rouche, Attyla i Hunowie. Ekspansja barbarzyńskich nomadów, Wydawnictwo Naukowe PWN, Waarszawa 2011.

Zobacz również

Starożytność

Największy zabójca w historii. Jego ofiarą padły setki milionów ludzi

Od tysiącleci dziesiątkuje ludzkość, zabijając powoli i okrutnie. Bywa skuteczniejszy niż jakakolwiek broń. Bez wątpienia jest największym mordercą w dziejach świata.

30 marca 2016 | Autorzy: Adam Gaafar

Średniowiecze

Wyrwane serca, zjedzone nogi. Czy Aztekowie naprawdę byli sadystycznymi barbarzyńcami?

Rozebranego i związanego jeńca wrzucano do ogniska, gdzie przez chwilę piekł się żywcem. Następnie kapłani wyciągali jeszcze żywą ofiarę i nożem otwierali klatkę piersiową, by...

14 września 2014 | Autorzy: Michał Piorun

Druga wojna światowa

Kanibale w oblężonym Leningradzie

Podobno o prawdziwym głodzie można mówić wtedy, gdy człowiek patrzy na drugą istotę ludzką jak na posiłek... Gdy ponad trzy miliony cywilów zostało odciętych w...

17 kwietnia 2012 | Autorzy: Aleksandra Zaprutko-Janicka

Starożytność

Attyla. Pierwszy terrorysta w historii?

Groza, którą wódz Hunów Attyla zasiał wśród Rzymian i ich sąsiadów przetrwała wieki, utrwalając się w dziesiątkach legend. Do dzisiaj wyobrażamy go sobie jako bezwzględnego...

12 lutego 2012 | Autorzy: Kamil Janicki

Starożytność

Baba babie koronę rychtowała. Jedyny lud, w którym to kobiety dziedziczyły tron

Książki historyczne przyzwyczaiły nas do sukcesji w linii męskiej i primogenitury (dziedziczenia przez pierworodnego potomka). Tak jest w najstarszej panującej dynastii - japońskiej rodzinie cesarskiej...

30 sierpnia 2011 | Autorzy: Aleksandra Zaprutko-Janicka

Nowożytność

Zamach na Henryka IV oczami Jakuba Sobieskiego

Dzień 14 maja 1610 roku trwale zapisał się w historii nowożytnej Francji. Na rué de Férronnerie zasztyletowano króla Henryka IV Burbona. Świadkiem dramatycznych wydarzeń, a...

2 sierpnia 2011 | Autorzy: Jarosław Pietrzak

KOMENTARZE (20)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Nasz publicysta | Redakcja

Wybrane komentarze do artykułu z serwisu joemonster.org (http://www.joemonster.org/link/33919/Krotka_historia_kanibalizmu/):

Malinkabswd:
Ciekawy artykuł. Myślałam, że będzie coś o chorobie kanibali- kuru.

TECHNOmaniak:
Polecam film Ravenous. W rolach głównych Guy Pearce, Robert Carlyle i antropofagia. Do tego wspaniała ścieżka dźwiękowa i góry. Specyficzny klimat, ale może komuś przypadnie do gustu.:)

Coolio1985:
-Jadłeś coś dzisiaj?
-Ani trochę.

best30:
Artykuł sponsorowany przez rząd – trzeba powoli przyzwyczajać ludzi do radzenia sobie w kryzysie :D

Gietek:
@Lukezz też miałbym ochotę na Twoją nogę, ale nie jesteś koszerny.
Nie nadaje się

czarnyjobacz:
Zgłodniałem.

Lukezz:
Idę zjeść swoją nogę

Mik

Chyba archelodzy, którzy uważają, że osad z sadzy jest „niepodważalnym” (sic!) dowodem wykorzystania naczynia podczas rytuałów i do tego przedmiot datowany na V wiek uważają za scytyjski lub co ciekawsze azjatycki (??) są mało wiarygodnym źródłem informacji. Chyba, że to błędy autorki. Co do rzekomego kanibalizmu Celtów to poza podaniami rzymskich historyków (czyli trudno uznać ich za bezstronnych i obiektywnych) nie ma żadnych dowodów kanibalizmu. Zresztą nawet oni mówią raczej o ofiarach z ludzi, a nie kanibalźmie. Pomijając fakt, że trudno mówić o niepodważalnych dowodach w archeologii gdzie wiele zależy od interpretacji przeznaczenia danego artefaktu, to fakt kanibalizmu zazwyczaj stwierdza się po śladach dalszego przetwarzania szczątek jak np. rozłupane kości długie po próbie dostania się do szpiku czy ślady gotowania lub innej obróbki termicznejm, ślady cięć na kościach suerujących odzielanie mięsa od koścca.

Nasz publicysta | Redakcja

Wybrane komentarze do artykułu z serwisu wykop.pl (http://www.wykop.pl/link/1037319/krotka-historia-kanibalizmu/):

okopl:
Soczysta pieść mogłaby być smaczna! :)

GaldCC:
to jest sposób na rozwiązanie dwóch poważnych problemów na świecie! Niech głodni zjedzą bezrobotnych

Bob300:
Kanibalizm jest obecnie w niektórych rejonach świata legalny i normalny – http://theseoultimes.com/ST/?url=/ST/db/read.php?idx=7333 .

BenjaminWest:
@Masakrator2142: albo wejdź na 4chana

thunderdome:
@Bob300: Ciekawi mnie jak smakuje ludzkie mięso.
Jaki byłby smak np wędzonej albo pieczonej szynki z człowieka. Albo golonki.
Wie ktoś z wykopowiczów coś na ten temat? :)

nick_mi_znikl:
Co jedzą kanibale wegetarianie ? Ludzi warzywa.

Mielony:
Przecież kanibal to też człowiek…. Tyle, że dobiera sobie przyjaciół według smaku

Ziew

Jest tu spora nadinterpretacja. Podobne kotły były od wieków wykorzystywane jako narzędzie tortur. Lubowali się w tym zwłaszcza mongolowie i turcy. Delikwent – zdrajca, nieumiejętny doradca, oponent, był gotowany żywcem. Było to dość rozpowszechnione.

Nasz publicysta | Redakcja

Wybrane komentarze do artykułu na naszym profilu na Facebooku i w powiązanych materiałach:

Sergij Petrov Ясно. З”їсти ворога.))

Artur Gałązka ‎..smacznego……………..

Druk Wspomnień Hmm, trudno tu mówić o „podobaniu”…;)

Funio

A pamięta ktoś słynny apel Pigmejów do ONZ w stosunkowo niedawnym 2003 roku? :) ,,Pomóżcie nam, bo nasi sąsiedzi polują na nas i zjadają!” Ale nikt się tym nie przejął nadmiernie, bo przecież wszyscy wiemy, że jest to jeden z przejawów odmienności etnicznej i kulturowej wysoko rozwiniętych krajów afrykańskich! :)

Vill

Co to za lud Karriba? Nigdzie nie ma o nim żadnych informacji.

    gosc

    Podbijam pytanie…

      Nasz publicysta | Autor publikacji | Aleksandra Zaprutko-Janicka

      Mea culpa. Sprawdziłam i faktycznie – w tekście nazwa tego ludu jest przekręcona. Już poprawiłam.

Raża

Ciekawszy jest jednak nowy kanibalizm, ten z XX wieku – przydał by się jakiś artykuł dotyczący japońskich dziwactw, czy popularnych w chinach zup z płodów. Nie wspominając o konfliktach w afryce :)

    Nasz publicysta | Autor publikacji | Aleksandra Zaprutko-Janicka

    O XX wiecznym kanibalizmie kiedyś już pisałam: http://ciekawostkihistoryczne.pl/2012/04/17/kanibale-w-oblezonym-leningradzie/ . Nie wykluczamy, że na łamach „Ciekawostek” jeszcze do tematu powrócimy.

    flo

    o właśnie! ja też byłabym zainteresowana takim artykułem!

    Mary

    Ja mam gotowy artykuł o tragedii w Andach skoro już przy temacie kanibalizmu jesteśmy…

pastuszek

a kanibalizm w krucjatach, szczególnie w pierwszej? oj trochę więcej się postarajcie, ale artykuł mimo wszystko ciekawy :)

Kasia

chciałabym wiedzieć, skąd dokładnie jest cytat z Herodota. Serdecznie dziękuję z góry

skosztowal bym kobiwcych piersi

My uspiliamy kanibalizm ale on jest jak dżuma Camusa, łatwo mówic jakie to „okrutne” kiedy ma się w sklepach pelne pułki i możliwość zakupu mięsa owcy, krowy, węża czy chuj wie czego jeszcze.

Endokanibalizm jakos strasznie mnie nie obrzydza, być może nie mam ograniczonego umysłu jak autor i rozumiem że ktoś chciał być zjedzony po śmierci, tak jak autor prawdopodobnie chce mieć dębowy krzyż lub być skremowanym (i teraz ktoś powie że „OmG jakie to straszne, palenie ciał OMG), co do Egzokanibalizmu – rozumiem że mogła się wykształcić taka kutura bo ludzie to ludzie (zrozum – gdybyś się urodził we właściwym miejscu i we właściwym czasie sam zajadal byś się smacznym mięsem np. Jakiegoś czarnucha gdyby miało to podłoże rasowe, lub bialasa gdybyś byl murzynem) więc patrzcie trzeźwo na temat, wszędzie powstawały jakieś religie zebykontrolować ludzi.

    skosztowal bym kobiwcych piersi

    Artykuł byłby ciekawy gdyby nie te wszystkie przyniotniki typu „okrutny”, „obrzydliwy”

thom

W XXI wieku praktykowane jest rytualne ludożerstwo, główne ośrodki to Francja,Belgia,Niemcy i Holandia.

    Maniak histeri

    Cooooooooooooo!?!?!?!?!?!?!?!?!?!*@&#€’

n2

Jeśli mowa o kanibalizmie jako formie pogrzebu to wypadało by dodać o łagodniejszej formie w postaci jedzenia prochów zmarłego.

Jeśli chcesz zgłosić literówkę lub błąd ortograficzny kliknij TUTAJ.

Najciekawsze historie wprost na Twoim mailu!

Zapisując się na newsletter zgadzasz się na otrzymywanie informacji z serwisu Lubimyczytac.pl w tym informacji handlowych, oraz informacji dopasowanych do twoich zainteresowań i preferencji. Twój adres email będziemy przetwarzać w celu kierowania do Ciebie treści marketingowych w formie newslettera. Więcej informacji w Polityce Prywatności.