fot.domena publicznaJan Olbracht na portrecie Marcello Bacciarellego.
Jan Olbracht (1459-1501) – król Polski w latach 1492-1501, z dynastii Jagiellonów. Był trzecim synem Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki. Urodził się 27 grudnia 1459 roku w Krakowie. Kształcił się pod okiem Jana Długosza i Filipa Buonaccorsiego (Kallimacha). Od 1484 roku, po śmierci starszego brata, królewicza Kazimierza, przygotowywany był przez ojca do przejęcia tronu polskiego. W 1490 roku krótko rywalizował z bratem Władysławem o tron węgierski. Po przegranej otrzymał w ramach rekompensaty Głogów, gdzie pełnił władzę książęcą od 1491 do 1498 roku.
Po śmierci Kazimierza IV rywalizował o koronę polską z braćmi oraz księciem płockim Januszem II. Zwyciężył dzięki poparciu matki, a także szlachty i mieszczaństwa. Jego koronacja odbyła się 30 września 1492 roku w Krakowie. Władza na Litwie przypadła jego młodszemu bratu, Aleksandrowi Jagiellończykowi. W pierwszych latach rządów Jan zdołał przyłączyć do Polski księstwo zatorskie i płockie. Zawarł też z bratem w 1499 roku nową unię polsko-litewską w Wilnie.
Jako król polski wzmocnił znacząco pozycję szlachty. W 1493 roku ograniczył prawo przenoszenia się chłopów, a w 1496 roku wydał przywileje piotrkowskie, które dawały szlachcie wyłączny dostęp do godności kościelnych. Zakazał jednocześnie mieszczanom nabywania dóbr ziemskich.
Jan dążył do podporządkowania Polsce Mołdawii, znajdującej się w orbicie wpływów tureckich. W 1497 roku zorganizował wyprawę, której celem było odzyskanie Kilii i Białogrodu. Być może planował też osadzenie na mołdawskim tronie swojego brata, Zygmunta. Interwencja zakończyła się całkowitym niepowodzeniem, a król w czasie odwrotu poniósł dotkliwą klęskę pod Koźminem, która dała początek powiedzeniu: Za króla Olbrachta wyginęła szlachta. Następstwem zaostrzenia stosunków z Turcją był najazd turecki z 1498 roku.
Prowadził hulaszczy tryb życia – lubił dobrze zjeść, komfortowo mieszkać i znajdować dla siebie nowe rozrywki. Nigdy się nie ożenił, miał jednak wiele kochanek. Najprawdopodobniej to od nich około 1497 roku nabawił się choroby, która doprowadziła ostatecznie do jego śmierci (podejrzewa się, że mógł umrzeć z powodu kiły). Zmarł 17 czerwca 1501 roku w Toruniu, gdzie szykował się na wojnę z Krzyżakami, którzy kilka lat wcześniej zaczęli kwestionować warunki pokoju toruńskiego z 1466 roku.
