fot.domena publicznaAleksander Jagiellończyk i Helena Moskiewska (fot. domena publiczna)
Helena Moskiewska (1476 – 1513) – niekoronowana królowa polska, córka Iwana III Srogiego, żona Aleksandra Jagiellończyka. Helena wywodziła się z dynastii Rurykowiczów. Jej matka Zoe (Zofia) Paleolog, bratanica ostatniego cesarza bizantyjskiego, która została adoptowana przez papieża, sprowadziła do Moskwy wzorce ze swojej ojczyzny. Ojciec, Iwan III Srogi, zaciekle wojował z Litwą. Ich córka Helena, uważana za wyjątkowo piękną, została wychowana w przywiązaniu do prawosławia, religii obojga jej rodziców. Prawdopodobnie tak, jak matka otrzymała staranne wykształcenie. O jej rękę starali się Habsburgowie, by w ten sposób oskrzydlić Polskę.
Najlepszym sposobem, aby temu przeciwdziałać była kontrpropozycja. Wielki książę Aleksander Jagiellończyk zdecydował o podjęciu próby zbliżenia z Moskwą dzięki małżeństwu. W maju 1493 roku rozpoczęto rokowania, które dotyczyły zarówno kwestii granic pomiędzy obydwoma krajami, jak i warunków zawarcia małżeństwa. 6 lutego 1494 roku doszło do oficjalnych zaręczyn córki Iwana III Srogiego Heleny i polskiego króla, reprezentowanego przez jednego z jego posłów. Moskwa postawiła Aleksandrowi Jagiellończykowi twarde warunki. Litwini musieli się zgodzić, aby Helena pozostała wierna prawosławiu. Nie wolno im było również nakłaniać jej do zmiany wyznania. Ponadto na zamku w Wilnie miała zostać dla niej wybudowana cerkiew. Księżniczka moskiewska wyruszyła na Litwę dopiero w styczniu 1495 roku. 15 lutego w katedrze wileńskiej doszło do ślubu w obrządku katolickim, w czasie którego swoje modlitwy odmawiał także pop.
Królewska żona odnalazła się w nowej ojczyźnie, a małżeństwo okazało się bardzo udane. Parę łączyła miłość do muzyki, a wielka księżna chłonęła idee humanistyczne oraz szybko uczyła się polskiego języka. Gdy ojciec słał do niej z Moskwy gniewne listy, ona pozostawała wierna mężowi i opowiadała się po stronie swoich nowych poddanych. Helena nie potrafiła zdobyć przychylności mocno przywiązanej do katolicyzmu teściowej Elżbiety Rakuszanki.
W 1497 roku wielka księżna zaszła w ciążę, która zakończyła się poronieniem. W tym samym czasie jej ojciec próbował dogadywać się z wrogami zięcia. W 1500 roku wybuchła wojna z Moskwą. W 1501 roku zmarł Jan Olbracht i Aleksander wyjechał do Korony, by objąć tron. Niestety o koronacji jego żony ze względu na jej prawosławne wyznanie kościół katolicki nie chciał słyszeć, choć Helenę tytułowano polską królową. Władczyni wielokrotnie pośredniczyła w negocjacjach ze swoim ojcem.
W 1506 roku Aleksander zmarł, a tron objął Zygmunt Stary. Nowy król dobrze traktował bratową, jednak nie pozwolił jej na opuszczenie kraju i wyjazd do Moskwy. Powodem była chęć zatrzymania wielkiego majątki Heleny oraz to, że zbyt wiele wiedziała na temat sytuacji w Polsce i na Litwie. W 1511 roku królowa próbowała wyjechać potajemnie. Została jednak powstrzymana. Zmarła w 1513 roku. Istnieją podejrzenia, że została otruta.
