Eksperyment Tuskegee

Doktor Taliaferro Clark jest współodpowiedzialny za prawdopodobnie najbardziej nieetyczny eksperyment medyczny w historii USA. Założył grupę badawczą w obrębie amerykańskiej Służby Zdrowia Publicznego (PHS), której celem było prześledzenie przebiegu nieleczonej kiły u czarnoskórych mężczyzn. Razem z Clarkiem pracowali m.in. Raymond Vonderlehr, John Cutler i Eunice Rivers. Badacze inspirowali się raportem z Oslo opublikowanym w 1928 roku. Opisywał on skutki choroby u białych pacjentów na podstawie historii kilkuset osób zdiagnozowanych po dłuższym czasie od zakażenia.

Kiła (nazywana też syfilisem) „naśladuje” objawy innych chorób. W późnych stadiach nieleczonej kiły mogą pojawić się poważne problemy w układzie nerwowym i sercowo-naczyniowym. Badacze z PHS postanowili sprawdzić, czy czarnoskórzy pacjenci przechodzą chorobę inaczej niż osoby badane i leczone w Oslo. Wielu medyków żywiło wówczas przekonanie, że istnieje wyraźna różnica w budowie mózgu u ludzi różnej rasy. Z tego względu biali mężczyźni mieli być bardziej narażeni na zaburzenia psychiczne, natomiast czarni – na choroby serca. Eksperyment rozpoczęto w hrabstwie Macon we współpracy z Uniwersytetem Tuskegee.

„Zła krew”

W badaniach wzięło udział kilkaset osób – w większości byli to ubodzy dzierżawcy z okolic Tuskegee w stanie Alabama. Grupa badawcza obejmowała 399 chorych na kiłę, a kontrolna – 201 zdrowych mężczyzn. Uczestnicy eksperymentu i członkowie ich rodzin długo nie wiedzieli, jaka jest diagnoza. Naukowcy zataili ten fakt pomimo świadomości groźnych powikłań i dużego ryzyka, że zakażeni będą roznosić chorobę dalej.

fot.Department of Health, Education, and Welfare/domena publiczna

W badaniach wzięło udział kilkaset osób – w większości byli to ubodzy dzierżawcy z okolic Tuskegee w stanie Alabama.

Wszyscy mężczyźni usłyszeli, że są leczeni na „złą krew”. To potoczne, ogólne określenie, którego używano w przypadku wielu dolegliwości – od anemii i zmęczenia po choroby weneryczne. Chorzy przyjmowali suplementy mineralne i aspirynę zamiast stosowanych wówczas leków na kiłę, takich jak salwarsan. Badania i procedury medyczne, na które się zgadzali, opisywano im fałszywie jako odpowiednie dla nich metody terapeutyczne. W rzeczywistości jedynym działaniem medyków było rejestrowanie przebiegu choroby.

Śmierć za posiłek

Eksperyment zaczął się w 1932 roku. Początkowo miał trwać „jedynie” 6 miesięcy. Po tym czasie wszyscy chorzy uczestnicy mieli otrzymać niezbędne leki. Ostatecznie badanie trwało 40 lat. Choć w 1947 roku penicylina stała się standardowym, bezpiecznym środkiem na kiłę, naukowcy nie podali jej żadnemu zakażonemu mężczyźnie. W efekcie podczas obserwacji 28 osób zmarło na kiłę, a 100 ze względu na powikłania. Przynajmniej 40 żon uczestników badania zachorowało, 19 dzieci urodziło się z kiłą wrodzoną. Naukowcy przez lata obserwowali pojawiające się deformacje ciała, narażali badanych na utratę wzroku, zapalenie aorty, urojenia, niedowład ogólny i wiele innych chorób. Po śmierci przeprowadzali sekcje, by opisać stan narządów.

Podczas II wojny światowej 256 osób z grupy badawczej zgłosiło się do wojska. Mężczyźni dowiedzieli się wówczas, że chorują na kiłę. Przed przyjęciem do sił zbrojnych mieli wyleczyć zakażenie. Naukowcy jednak doprowadzili do ich wykluczenia z list poborowych, by kontynuować swoje obserwacje.

fot.Department of Health, Education, and Welfare/domena publiczna

Chorzy i ich rodziny kontaktowali się głównie ze wzbudzającą ich zaufanie pielęgniarką – Eunice Rivers (na zdj. po prawej).

Aby utrzymać zaangażowanie mężczyzn uczestniczących w eksperymencie, zapewniono im bezpłatną opiekę medyczną w przypadku innych, drobnych dolegliwości. Dowożono ich na miejsce badań i zapewniano darmowy ciepły posiłek. Chorzy i ich rodziny kontaktowali się głównie ze wzbudzającą ich zaufanie pielęgniarką – Eunice Rivers. Była ona jedyną osobą, która pracowała z uczestnikami badania przez całe 40 lat.

Czytaj też: Najbardziej kontrowersyjne eksperymenty medyczne w dziejach

Celowe zarażanie kiłą

Naukowcy, którzy brali udział w eksperymencie Tuskegee, prowadzili badania również poza Stanami Zjednoczonymi. Część z nich w latach 1946–1948 uczestniczyła w eksperymentach na ludziach w Gwatemali. W ich wyniku ponad 1300 osób zostało nieświadomie zakażonych kiłą. Spośród wszystkich chorych około 700 osób otrzymało odpowiednie leczenie. Choć w 1948 roku badacze zrezygnowali z dalszego zakażania pacjentów, obserwacje trwały jeszcze przez kolejnych 5 lat.

Rząd Gwatemali nie miał dostępu do raportów z prowadzonych badań. Medycy doskonale zdawali sobie sprawę, że podobnych eksperymentów nie mogliby przeprowadzać na terenie Stanów Zjednoczonych – i to pomimo dużego zaangażowania rządu w badania nad chorobami wenerycznymi. Z ich powodu amerykańska armia w trakcie I wojny światowej straciła około 7 milionów dni czynnej służby.

Niektórych pacjentów naukowcy zakażali kilkukrotnie, niezależnie od obecnego stanu zdrowia. Do badań wybierali przede wszystkim osoby, które pod względem prawnym były najbardziej bezbronne – ludzi skrajnie ubogich, więźniów, prostytutki, pacjentów psychiatrycznych czy sieroty w wieku szkolnym.

Czytaj też: Eksperymentował ze śmiercionośnym wirusem na dzieciach – i ocalił świat przed epidemią. Jak Koprowski opracował swoją szczepionkę?

Skutki eksperymentów

Choć badania w Tuskegee i Gwatemali były skrajnie nieetyczne nawet jak na ówczesne standardy medyczne, odpowiedzialni naukowcy nie ponieśli konsekwencji. Zanim sprawa Tuskegee została w 1972 roku nagłośniona, większość z nich zajmowała wysokie stanowiska albo zdążyła już umrzeć. John Mahoney pracujący w Gwatemali odkrył metodę leczenia kiły penicyliną. W 1946 roku został za to nagrodzony, a 2 lata później objął stanowisko przewodniczącego Światowej Organizacji Zdrowia. Zmarł w 1957 roku jako komisarz Departamentu Zdrowia w Nowym Jorku. Z kolei Cutler, który aktywnie uczestniczył w obu eksperymentach, został profesorem w Wyższej Szkole Zdrowia Publicznego Uniwersytetu w Pittsburghu. Udział w badaniach nagłośniono dopiero po jego śmierci.

fot.Centers for Disease Control and Prevention/domena publiczna

Naukowcy odpowiedzialni za badania w Tuskegee i Gwatemali nie ponieśli konsekwencji.

Kiedy prawda o eksperymencie Tuskegee trafiła do mediów, jeden z uczestników wytoczył proces przeciwko rządowi Stanów Zjednoczonych. Sprawa zakończyła się ugodą w wysokości 10 milionów dolarów. W 1997 roku Bill Clinton oficjalnie przeprosił i zorganizował w Białym Domu ceremonię w intencji ocalałych uczestników badania. Wzięło w niej 5 z 8 żyjących wówczas osób, pozostałe były reprezentowane przez rodziny. Dwa lata później powstało Krajowe Centrum Bioetyki w Badaniach i Opiece Zdrowotnej w Tuskegee. W 2009 roku powstało natomiast Muzeum Dziedzictwa.

Jeśli natomiast chodzi o Gwatemalę – rząd USA poruszył ten temat dopiero w 2010 roku, przyznając, że doszło do złamania praw człowieka. Mimo to pozwy sądowe pozostały bezskuteczne, a rodziny poszkodowanych nie dostały odszkodowań.

Polecamy video: Duńskie piekło – nieudany eksperyment społeczny

Źródła:

1. Alsan M., Wanamaker M., Tuskegee and the health of black man, www.ncbi.nlm.nih.gov (dostęp: 10.06.2024).
2. Ethically Impossible: STD Research in Guatemala from 1946 to 1948, Prezydencka Komisja ds. Bioetyki w Badaniach Medycznych (2011).
3. Reverby S.M., Rethinking the Tuskegee Syphilis Study: Nurse Rivers, Silences, and the Meaning of Treatment [w:] „Nursing History Review” (1999).
4. Vonderlehr R.A., Clark T., Wenger O.C., Heller J.R., Untreated Syphilis in the Male Negro [w:] „Journal of Venereal Disease Information” (1936).