Bunt, który uruchomił lawinę

Wszystko to wydarzyło się na przełomie 68 i 69 roku, a to właśnie ten ostatni zwany jest rokiem czterech cesarzy. W 68 roku w Rzymie panował jeszcze Neron. Moglibyśmy zacząć tę historię od buntu, na czele którego stanął Juliusz Windeks, namiestnik Galii Lugduńskiej. To on zachęcał 70-letniego już Galbę, aby to właśnie on stanął na czele ogólnokrajowej rebelii przeciwko Neronowi.

Ten wahał się do momentu, gdy jego dowódca straży przybocznej zasugerował mu, że już samo zastanawianie się nad wypowiedzeniem posłuszeństwa jest w istocie wypowiedzeniem posłuszeństwa. Tak czy inaczej Galba mógł się już spodziewać zemsty Nerona, gdyby sprawa doszła do jego uszu. Rubikon został przekroczony.

A zatem 2 kwietnia, w obecnej Kartagenie, a ówczesnej Nowej Kartaginie, zwołano zgromadzenie, na którym po pojawieniu się Galby wzniesiono okrzyki: „Salve Imperator! Salve Caesar!”. On sam jednak w przemówieniu stwierdził, że uznaje się jedynie za legata senatu i ludu rzymskiego.

fot.Wolfgang Sauber / CC BY-SA 3.0

Galba

Gdy Neron dowiedział się o tym, nakazał konfiskatę i licytację majątków Galby. W odwecie ten ostatni skonfiskował hiszpańskie dobra Nerona. Stronnicy Galby rozpowszechniali zaś plotki, jakoby Neron zamierzał po raz drugi podpalić Rzym, a na mieszkańców wypuścić dzikie zwierzęta.

Cesarz bez następcy bierze tron siłą

W międzyczasie Neron został obalony i ostatecznie popełnił samobójstwo. Bezpośrednim sprawcą buntu na miejscu był prefekt pretorianów Nimfidiusz Sabinus, któremu Galba odebrał później dowództwo. Ten postanowił się zrewanżować, wzniecając kolejny bunt i próbując obwołać samego siebie cesarzem. Oczywiście został zabity.

Pretorianie, podobnie jak senat, obrali cesarzem Galbę. Ten dotarł do Rzymu we wrześniu. Niedługo przed wkroczeniem do miasta nakazał zgładzić wioślarzy, których Neron uczynił legionistami. Zabito około 7 000 ludzi. Odmówił także wypłaty obiecanego żołdu żołnierzom, twierdząc, że żołnierzy się nie kupuje.

Zirytował również możnych, chcąc prześwietlić dary, jakie otrzymali od Nerona. W tym celu powołano nawet specjalną komisję.

Lud coraz bardziej tęsknił za Neronem. Kolejny bunt wisiał w powietrzu.

Przeczytaj także: Neron – żonobójca utrzymujący kazirodcze stosunki z matką, sadysta i szaleniec

Fatalny wybór następcy

Galba dodatkowo źle postąpił, wybierając swojego następcę. Miał do wyboru Marka Othona, byłego namiestnika Luzytanii i przyjaciela Nerona, oraz ledwie 30-letniego Lucjusza Pizona, pozbawionego doświadczenia. Postawił na tego drugiego.

fot.Steerpike / CC BY-SA 3.0

Cesarstwo Rzymskie w 69. Po śmierci cesarza Nerona, czterej najbardziej wpływowi oficerowie imperium sięgnęli po władzę.

10 stycznia 69 roku ogłosił usynowienie Pizona. Radowali się nieliczni. Pięć dni później, podczas składania ofiar na Palatynie, Galba usłyszał od wróżbity, bazującego na wnętrznościach zwierząt, że powinien spodziewać się zdrady. Ta rzeczywiście nastąpiła — Othon postanowił się odegrać.

Galba został zabity ciosem miecza w gardło. Następnie pastwiono się nad jego zwłokami, aż w końcu odcięto mu głowę. Tego samego dnia zamordowano również Pizona. Tym razem na Forum zabrzmiały okrzyki: „Otho Nero! Imperator Otho Nero!”.

Legiony nadreńskie przeciwko naddunajskim…

Marek Othon nie był jednak w tamtym momencie jedynym rzymskim cesarzem. Oto bowiem nad Renem tamtejsze legiony, na wieść o śmierci Galby, obwołały cesarzem Aulusa Witeliusza. Ten na czele swych wojsk ruszył w kierunku Rzymu, chociaż po drodze otrzymywał kolejne listy od Othona, który obiecywał mu w nich wszystko, co tylko mógłby sobie wymarzyć — oczywiście poza cesarską koroną. W końcu korespondencja pomiędzy nimi przybrała ton wzajemnych obelg.

Oton

Na papierze przewaga Othona była wręcz miażdżąca. Opowiedziały się za nim legiony ze wschodu oraz znad Dunaju. Witeliusz mógł liczyć jedynie na Hiszpanię, Galię, Brytanię oraz Germanię Nadreńską. Problem Marka Othona leżał jednak gdzie indziej. Jego siły w samej Italii były bowiem niezbyt liczne. Rozpoczął się więc wyścig z czasem: czy Witeliusz pierwszy dotrze do Rzymu, czy też drogę zdążą mu zagrodzić wojska naddunajskie.

Pierwsze Bedriakum

Walki w tej niespodziewanej wojnie domowej trwały od początku kwietnia. Wyścig wygrał Witeliusz — jedynie część wojsk znad Dunaju zdążyła dotrzeć na miejsce. W końcu doszło niemal do walnej bitwy, która rozegrała się 14 kwietnia pod Bedriakum. Siły Marka Othona poniosły tam druzgocącą klęskę.

Resztki jego wojsk były jednak zdeterminowane, by walczyć dalej. Główna kolumna legionów naddunajskich była już blisko i mogła przechylić szalę zwycięstwa. Ponoć jeden z żołnierzy, mówiąc, że wszyscy uczynią dla cesarza to samo, wbił sobie miecz w serce.

Cesarz zdecydował jednak inaczej. Marek Othon popełnił samobójstwo, wcześniej paląc pisma, które, jego zdaniem, nie powinny wpaść w ręce Witeliusza, oraz pisząc kilka listów pożegnalnych. Z najbliższymi, jak wspomina Aleksander Krawczuk, pożegnał się słowami:

„Ta wojna nie toczy się przeciw Hannibalowi. To my, Rzymianie, godzimy w Rzymian i zadajemy rany wspólnej ojczyźnie. Jakie to ma znaczenie, kto zwycięży, kto klęskę poniesie? Co dobre dla zwycięzcy, może być nieszczęściem dla ojczyzny. Uznałem więc, że piękniej mi umrzeć, niż panować”.

Przebił się przygotowanym wcześniej sztyletem. W ostatnich słowach poprosił, by pochowano go jak najszybciej, obawiał się bowiem, że żołnierze Witeliusza będą pastwić się nad jego ciałem. Plutarch wspomina, że widział niewielki grobowiec z napisem: „Cieniom Marka Othona”.

Przeczytaj także: Słynne ostatnie słowa cesarzy

Cesarz z mieczem u pasa

Sztylet, którym Othon się przebił, dostarczono Witeliuszowi, a ten nakazał złożyć go w świątyni Marsa. Dopiero po czterdziestu dniach dotarł on pod Bedriakum. Pretorianie zostali przez niego zwolnieni ze służby, część z nich spotkały później represje, ze śmiercią włącznie, podobnie jak niektórych legionistów znad Dunaju.

Nowy cesarz dopiero w lipcu dotarł do Rzymu, prowadząc ze sobą około 60 000 legionistów nadreńskich. Wkroczył do miasta z przypasanym mieczem, co wywołało powszechne oburzenie.

fot.shakko / CC BY-SA 3.0

Wespazjan

Historia jego wyniesienia na tron miała się jednak powtórzyć. 1 lipca dwa egipskie legiony w Aleksandrii obwołały cesarzem dowódcę wojsk stacjonujących w Judei, które stłumiły tamtejsze powstanie — Flawiusza Wespazjana. Niedługo później wierność przysięgły mu również legiony z Palestyny.

Wieści rozchodziły się zaskakująco szybko. W końcu za Wespazjanem opowiedziały się legiony od Eufratu, przez Azję Mniejszą, aż po Dunaj. Do tego szerzyły się plotki, że Othon przed śmiercią napisał do Wespazjana list z prośbą, aby ten go pomścił.

Drugie Bedriakum i kres Witeliusza

Wespazjan długo nie dawał się przekonać do wyprawy na Rzym, ale skoro nawet kapłan stwierdził, że wnętrzności mu sprzyjają… Na przełomie lipca i sierpnia w Berytus (dzisiejszym Bejrucie) zorganizowano naradę wojenną. Sam Wespazjan pozostał w Egipcie, a wojska na Rzym miał poprowadzić Licyniusz Mucjan.

Decydujące działania podjął jednak Antoniusz Primus, który wtargnął do północnej Italii na czele jednego z legionów. Część sił Witeliusza nie okazała się przy tym zbyt lojalna, a pojedynczy dowódcy zaczęli przechodzić na stronę Wespazjana.

Ponownie punktem zwrotnym okazało się Bedriakum. W październiku doszło tam do niezwykle krwawej bitwy, w której tym razem rozgromione zostały wojska Witeliusza. Jego klęska była już tylko kwestią czasu.

Koniec na Forum i w Tybrze

18 grudnia Witeliusz ogłosił gotowość zrzeczenia się tronu, lecz jego ludzie odwiedli go od tego zamiaru. Zamiast tego nakazał atak na Kapitol, gdzie przebywał brat Wespazjana, Flawiusz Sabinus. Dwa dni później do Rzymu wkroczyły wojska Antoniusza Primusa. Rozpoczęły się krwawe walki uliczne — o każdy dom i każdą świątynię.

Witeliusz próbował się ukryć w komórce odźwiernego jednej ze świątyń. Został jednak odnaleziony, wywleczony na Forum, prowadzony z mieczem przy szyi, częściowo obnażony i obrzucany fekaliami. Ostatecznie pobito go na śmierć i wrzucono do Tybru.

fot.Georges Rochegrosse / domena publiczna

Kaźń Witeliusza na ulicach Rzymu

Tacyt skwitował to słowami: „Pospólstwo pastwiło się nad zabitym równie niegodnie, jak żywemu pochlebiało”.

22 grudnia 69 roku senat uznał Wespazjana za cesarza. Ten dotarł jednak do Rzymu dopiero w połowie 70 roku, spokojnie rezydując wcześniej w Aleksandrii. Być może właśnie ten dystans i cierpliwość pozwoliły mu przerwać krwawą serię i zapoczątkować nową dynastię.

Bibliografia

1. A. Goldsworthy, Orzeł i lew. Rzym, Persja i wojna nie do wygrania, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2025.
2. A. Krawczuk, Poczet cesarzy rzymskich. Pryncypat, Iskry, Warszawa 1996.
3. B. Nowaczyk, Masada 66-73, Bellona, Warszawa 2009.
4. Szeląg, Decydująca rola armii rzymskiej w zdobywaniu władzy cesarskiej w Imperium w latach 68-70 n.e., „Seminare”, nr 2/2017.