Długość życia w średniowieczu

Życie w tzw. mrocznych wiekach było trudne i raczej niezbyt długie. W wielu naukowych publikacjach pojawia się informacja, że średnia długość życia w średniowieczu wynosiła trzydzieści, maksymalnie czterdzieści lat. Wiele „kroków milowych” – takich jak wejście w dorosłość czy założenie rodziny – trzeba było w związku z tym przyspieszyć. Frances i Joseph Giesowie w książce „Życie w średniowieczu” piszą:

Dzieciństwo dziewczynek było krótkie. Kobiety uważano za zdolne do małżeństwa już w wieku dwunastu lat i wydawano za mąż zazwyczaj przed czternastymi urodzinami. Spadkobierczynie wielkich fortun mogły być formalnie zaślubiane już w wieku pięciu lat, a przyrzeczone nawet wcześniej, niemniej tego typu związki dało się anulować przed skonsumowaniem. Zanim kobieta osiągnęła wiek dwudziestu lat, miała już kilkoro dzieci, a w okolicach trzydziestki – o ile udało jej się przeżyć ryzykowne porody – mogła zdążyć owdowieć i ponownie wyjść za mąż lub nawet zostać babcią.

Jednak bynajmniej nie oznaczało to, że dwudziestolatka była w średniowieczu uważana za osobę w wieku średnim, a trzydziestolatka – za staruszkę. Jak zatem było naprawdę?

Średnia średniej nierówna

Badania, prowadzone nie tylko w Europie, wykazały, że całkiem sporo ludzi w przeszłości miało dużą szansę na długie życie. Na przykład spośród mieszkańców meksykańskiego miasta Cholula, żyjących w okresie między 900 a 1531 rokiem, większość przekroczyła 50. rok życia. Był tylko jeden warunek: musieli dożyć dorosłości.

Podobnie było na Starym Kontynencie. Wprawdzie przeciętna oczekiwana długość życia dla noworodka płci męskiej urodzonego na Wyspach Brytyjskich między 1276 a 1300 rokiem wynosiła niespełna 32 lata. Ale już jeżeli ów chłopiec osiągnął wiek 20 lat, mógł liczyć, że doczeka co najmniej 45. urodzin, a po trzydziestce miał prawo oczekiwać kolejnych dwóch dekad życia.

fot.mat. pras.

Tekst powstał m.in. w oparciu o książkę Frances i Josepha Giesów „Życie w średniowieczu”, tłum. Jakub Janik (Znak Horyzont, 2024).

Henry Oliver Lancaster podawał jeszcze bardziej optymistyczne liczby. Według jego wyliczeń przeciętna oczekiwana dalsza długość życia dla angielskich arystokratów po ukończeniu 21 lat wynosiła w latach 1200–1300 43 lata (co w sumie dawało w momencie śmierci średni wiek 64 lat), a w latach 1400–1500 – imponujące 48 lat (więc mieli sporą szansę dożycia niemal siedemdziesiątki). Wyjątkiem jest okres od 1300 do 1400 roku, kiedy to statystyki zaniżyła czarna śmierć i oczekiwana długość życia dwudziestolatków skurczyła się do zaledwie niecałych 25 lat. Skąd te rozbieżności?

Czytaj też: Pobudka o świcie, długa lista zajęć do wykonania i wszechobecne nocniki. Tak żyło się w średniowiecznym zamku

Średniowieczna selekcja naturalna

Wszystko sprowadzało się do tego, by… przeżyć dzieciństwo. Szacuje się, że w wyniku komplikacji okołoporodowych, a później chorób i niedożywienia w średniowieczu w ciągu pierwszego roku życia umierało prawie 40% dzieci. Zaledwie co trzecie dożywało wieku rozrodczego, czyli 16. urodzin. „Z dziewiątki dzieci, które średnio rodziła kobieta, do wieku dorosłego dożywała trójka lub czwórka. W ciążę zachodziły młodziutkie, 14–15-letnie dziewczęta i często dochodziło do poronień” – wylicza Blandyna Jerszyńska.

fot.Master of the Rouen Echevinage/domena publiczna

W średniowieczu selekcja naturalna była bardzo ostra.

Średnią długość życia dramatycznie zaniżały też młode kobiety – jedna na dziesięć nie przeżywała powikłań związanych z porodem. Najbardziej zagrożone były pierworódki (często zaledwie nastolatki), ale także doświadczone matki bały się każdego kolejnego porodu. Wysoka śmiertelność rodzących wynikała z niskiego poziomu higieny oraz braku wiedzy medycznej. I nie miał przy tym znaczenia status społeczny. Z powodu tzw. gorączki połogowej umierały zarówno ubogie wieśniaczki, jak i przedstawicielki monarszych rodów. Taki los spotkał  m.in. matkę Bolesława Krzywoustego, Judytę oraz królową Jadwigę Andegaweńską.

Jeżeli jednak człowiek przetrwał okres niemowlęctwa, później nie dał się chorobom wieku dziecięcego, a u progu dorosłości nie pozwolił się zabić na wojnie (mężczyzna) lub w trakcie porodu (kobieta) i nie dopadła go śmiercionośna epidemia – nierzadko dożywał naprawdę sędziwego wieku. Aczkolwiek trzeba przyznać, że selekcja naturalna była w średniowieczu bardzo ostra…

Polecamy video: Żony Władysława Jagiełły. Jak umierały królewskie wybranki?

Bibliografia:

1. Frances Gies, Joseph Gies, Życie w średniowieczu, Znak Horyzont 2024.
2. Piotr Bojarski, Żywot dziecka średniowiecznego, wyborcza.pl (dostęp: 24.08.2024).
3. Henry Oliver Lancaster, Expectations of Life: A Study in the Demography, Statistics, and History of World Mortality, Springer-Verlag 1990.