Droga Napoleona do Egiptu

Pierwszą francuską operację wojskową na Bliskim Wschodzie od czasu wypraw krzyżowych Napoleon przygotowywał z typową dla siebie dbałością o najdrobniejsze szczegóły. Oprócz całego wyposażenia wojskowego potrzebnego jego armii zabrał również teleskopy astronomiczne, sprzęt balonowy, aparaturę chemiczną oraz prasę drukarską z czcionkami łacińskimi, arabskimi i syryjskimi. „Wiesz, jak bardzo będziemy potrzebować dobrego wina” – pisał do Monge’a, polecając mu zakupić 4800 butelek wina, w większości jego ulubionego burgunda. Kazał mu także znaleźć „dobrego włoskiego śpiewaka”. W czasie całej kampanii Francuzi mieli sprowadzić do Egiptu około 400 tysięcy litrów wina.

Prestiż Napoleona był już wtedy tak wielki, że wystarczał, aby przezwyciężyć większość problemów zaopatrzeniowych. François Bernoyer, któremu Napoleon powierzył zadanie odziania swojej armii, wspominał potem, jak zatrudniał do tego celu krawców i rymarzy: „Kiedy mówiłem im, że wyprawą dowodzi Bonaparte, wszystkie przeszkody znikały”.

Wielka napoleońska armada

Armada Napoleona wypłynęła z Tulonu przy pięknej pogodzie w sobotę 19 maja 1798 roku, a następnie dołączyły do niej flotylle z Marsylii, Korsyki, Genui i Civitavecchia. Ich celem była Aleksandria. Łącznie w wyprawie uczestniczyło 280 okrętów i statków, w tym 13 okrętów liniowych mających od 74 do 118 dział. Najpotężniej uzbrojony był okręt flagowy tej armady L’Orient, którym dowodził wiceadmirał François Brueys.

fot.Jean-Léon Gérôme/domena publiczna

Napoleon przed Sfinksem

Na pokładach znajdowało się 38 tysięcy żołnierzy, 13 tysięcy marynarzy i żołnierzy piechoty morskiej oraz 3 tysiące cywilnych marynarzy. W składzie armii było aż 2200 oficerów, co znaczyło, że jeden oficer przypadał na siedemnastu żołnierzy, chociaż zazwyczaj ten stosunek wynosił jeden do dwudziestu pięciu. Najwyraźniej w ekspedycji dowodzonej przez Napoleona postanowiło wziąć udział wielu ambitnych młodzieńców. „Proszę przygotować dla mnie porządne łóżko – Napoleon, który kiepsko znosił podróże morskie, mówił Brueysowi przed wyjściem z portu – jak dla człowieka, który będzie chory przez cały czas trwania rejsu”.

O włos od wykrycia

Ta gigantyczna armada miała szczęście, że w ogóle zdołała bezpiecznie przepłynąć przez Morze Śródziemne, niezauważona przez Nelsona, który czyhał na nią z trzynastoma okrętami liniowymi. Sztorm, którzy przeszedł przed wyjściem w morze Francuzów, rzucił okręty Nelsona w kierunku Sardynii, dzięki czemu nocą 22 czerwca obie floty minęły się we mgle koło Krety w odległości zaledwie dwudziestu mil. Nelson słusznie przypuszczał, że Napoleon kieruje się do Egiptu, ale dotarł do Aleksandrii 29 czerwca i dzień później odpłynął. Francuska flota pojawiła się tam nazajutrz. Trzy razy zdołała wymknąć się Nelsonowi, co było nadzwyczajnym wyczynem, ale czwarty raz miało się już nie udać.

fot.mat. pras.

Tekst stanowi fragment książki Andrew Robertsa „Napoleon” (Znak Horyzont, 2023).

Czytaj też: Sadyzm, tortury i morze przelanej krwi. Wojna na Półwyspie Iberyjskim była „hiszpańskim wrzodem” dla Napoleona

Powieści dla pokojówek

Na życzenie Napoleona francuscy uczeni urządzali w czasie rejsu wykłady dla jego oficerów na pokładach okrętów. W trakcie jednego z nich Junot chrapał tak głośno, że Bonaparte go obudził i przeprosił mówcę za zachowanie podwładnego.

Potem dowiedział się od bibliotekarza, że większość z jego najwyższych stopniem oficerów czyta głównie powieści. Poza tym oddawali się hazardowi, do czasu aż „pieniądze wszystkich trafiły do kieszeni nielicznych, gdzie przepadły na dobre”. Dowiedziawszy się o tym, Napoleon orzekł, że powieści są dobre „dla pokojówek”, i polecił bibliotekarzowi: „Dawaj im tylko książki historyczne, gdyż mężczyźni nie powinni czytać nic innego”. Najwyraźniej zapomniał o blisko czterdziestu powieściach, w tym angielskich we francuskim tłumaczeniu, które sam zabrał.

Podbój Malty

Dziesiątego czerwca flota francuska dotarła do Malty, która strzegła dostępu do wschodniej części Morza Śródziemnego. Napoleon wysłał Junota, aby zażądał od wielkiego mistrza kawalerów maltańskich, Ferdinanda von Hompesch zu Bolheim, otwarcia portu w La Valetcie i poddania się, co ten uczynił dwa dni później.

fot.Jean-Léon Gérôme/domena publiczna

Napoleon w Egipcie

Caffarelli powiedział Bonapartemu, że mieli szczęście, iż wielki mistrz się zgodził, gdyż w innym przypadku „armia nigdy by się tam nie wdarła”. W przeszłości Malta broniła się już skutecznie przed oblężeniami – najsłynniejsze z nich miało miejsce w 1565 roku, gdy Turcy w ciągu czterech miesięcy wystrzelili na La Valettę blisko 130 tysięcy kul armatnich – i miało się to jeszcze powtórzyć w czasie drugiej wojny światowej. Jednak w 1798 roku wśród kawalerów maltańskich nastąpił rozłam, gdy ci o profrancuskim nastawieniu odmówili walki, przeciwko czemu z kolei zbuntowali się ich maltańscy podwładni.

Czytaj też: Była to największa armia inwazyjna w całej dotychczasowej historii! Rosyjska kampania Napoleona w liczbach

Napoleońskie reformy

W ciągu sześciu dni Napoleon wydalił z wyspy wszystkich kawalerów maltańskich z wyjątkiem czternastu i zastąpił istniejące od średniowiecza władze wyspy administracją wzorowaną na francuskiej; rozwiązał zakony, zarządził oświetlenie i wybrukowanie ulic; uwolnił wszystkich więźniów politycznych; zainstalował w mieście fontanny, jak również zreformował szpitale, pocztę i uniwersytet, na którym od tej pory miano również wykładać nauki ścisłe oraz humanistyczne.

Na jego polecenie Monge i Berthollet obrabowali miejscowy skarbiec, mennicę, kościoły i zabrali dzieła sztuki. Przegapili jednak srebrne wrota kościoła św. Jana, które sprytnie pomalowano na czarno. 18 czerwca napisał czternaście memoriałów dotyczących przyszłej obronności wyspy, jej marynarki wojennej, administracji, sądownictwa, systemu podatkowego, czynszów oraz porządku publicznego. Znosił w nich niewolnictwo, feudalizm, zakazał noszenia liberii, tytułów szlacheckich oraz herbu kawalerów maltańskich. Pozwolił również miejscowym Żydom zbudować synagogę, czego dotychczas nie mogli uczynić.

fot. GOTTFRIED BAUMANN & CO/domena publiczna

fot. GOTTFRIED BAUMANN & CO/domena publiczna Kapitulacja Malty przed Napoleonem

Określił nawet wysokość płacy profesora uniwersyteckiego oraz nakazał, aby bibliotekarze za swoją pensję wynoszącą tysiąc franków rocznie prowadzili również odczyty na temat geografii. W liście do dyrektoriatu przechwalał się: „Posiadamy obecnie najsilniejszą pozycję w Europie i nie będzie łatwo nas jej pozbawić”. Komisarzem rządu francuskiego na wyspie mianował swego sojusznika politycznego, Michela Regnauda de Saint-Jean d’Angély, który przed rewolucją był naczelnikiem portu w Rochefort, a potem został redaktorem naczelnym „Journal de Paris”.

Droga do Egiptu

W trakcie rejsu z Malty do Egiptu Napoleon napisał generalne wytyczne dotyczące zachowania żołnierzy po zejściu na brzeg. Skarbce publiczne oraz domy i biura poborców podatkowych miały zostać opieczętowane. Mamelucy aresztowani, a ich konie i wielbłądy zarekwirowane; wszystkie miasteczka i wioski miały zostać rozbrojone. „Każdy żołnierz, który ośmieli się wejść do zamieszkiwanych budynków, żeby ukraść konie lub wielbłądy, zostanie ukarany” – pisał.

Szczególnie zależało mu na tym, aby wyznawcom islamu nie dać powodu do ogłoszenia dżihadu przeciwko niemu. „Nie spierajcie się z nimi” – rozkazywał podwładnym w odniesieniu do muzułmanów. „Traktujcie ich tak, jak traktowaliśmy Żydów i Włochów. Okazujcie szacunek ich muftim i imamom, tak jak szanowaliście rabinów i biskupów… Rzymskie legiony ochraniały wszelkie religie… Tutejsi ludzie traktują swoje żony inaczej niż my, ale w każdym kraju mężczyzna, który dopuści się gwałtu, jest uznawany za potwora”. Dodał również, że pierwsze miasto, do którego wkroczą, zostało założone przez Aleksandra Wielkiego, co z pewnością miało większe znaczenie dla niego niż dla nich.

Polecamy video: Dzieciństwo Napoleona – co ukształtowało jednego z największych wodzów w historii?

W niedzielę 1 lipca flota francuska przybyła do Aleksandrii i o jedenastej wieczorem Napoleon wylądował na plaży w Marabut, leżącej około 12 kilometrów od miasta. Rankiem następnego dnia szturmem zdobył Aleksandrię, po tym jak żołnierze Menou z łatwością sforsowali mury.

Adiutant generalny armii, generał Pierre Boyer, w liście do swego przyjaciela generała Kilmaine’a, który pozostał we Francji, pisał: „Zaczęliśmy od szturmu na prawie niebronione miejsce [Aleksandrię], obsadzone jedynie przez około pięciuset janczarów, z których może jeden wiedział, jak obsługiwać karabin… Niemniej jednak straciliśmy 150 ludzi, których moglibyśmy zachować, gdybyśmy wcześniej wezwali miasto [do poddania się], ale uznano za konieczne, aby takim szturmem na początku kampanii zasiać strach w szeregach przeciwnika”. Napoleon kazał pogrzebać poległych pod kolumną Pompejusza, a ich nazwiska wyryć na cokole monumentu.

Źródło:

Tekst stanowi fragment książki Andrew Robertsa „Napoleon” (Znak Horyzont, 2023).