Ötzi – człowiek lodu

19 września 1991 roku Helmut i Erika Simonowie wybrali się na wędrówkę po ośnieżonych górskich szlakach Alp Ötztalskich. Nie przypuszczali, że ich wycieczka skończy się makabrycznym odkryciem. Byli na wysokości 3210 m n.p.m., gdy zauważyli wystające z lodu zwłoki. Początkowo stwierdzili, że natrafili na ciało pechowego alpinisty, który zginął podczas wspinaczki na jeden z okolicznych szczytów. Prawda okazała się szokująca.

Najlepiej przebadane zwłoki w dziejach

Następnego dnia ekipa ratunkowa z Austrii podjęła próbę wydostania zwłok z lodowca. Ostatecznie udało się to dopiero po czterech dniach. Tajemnicze ciało trafiło do Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu w Innsbrucku. Naukowcy od razu zorientowali się, że z pewnością nie był to turysta. A nie współczesny.

Badanie wykazało, że mumia, którą „ochrzczono” imieniem Ötzi, ma ponad 5000 lat. Jak ustalili archeolodzy, „człowiek lodu” żył w okresie 3350–3100 lat p.n.e. W chwili śmierci miał od 40 do 53 lat, 160 cm wzrostu i ważył ok. 50 kg. Ale to nie wszystko. Szczątki Ötziego to zdecydowanie jedne z najlepiej przebadanych zwłok w dziejach. Uczeni sprawdzili nie tylko jego grupę krwi („0”) i przeanalizowali jego tatuaże (naliczyli ich 61). Udało im się również określić, jaki był jego ostatni posiłek (mięso jelenia i kozicy, nieco owoców, ziaren i korzonków). Zdiagnozowali też u niego szereg problemów zdrowotnych: próchnicę, zwyrodnienia stawów i kręgosłupa, nietolerancję laktozy, wrzody, boreliozę oraz rozwiniętą miażdżycę.

fot.Tigerente /CC BY-SA 4.0

Obelisk upamiętniający miejsce odnalezienia człowieka lodu

Wygląda na to, że raczej prędzej niż później Ötziego czekała śmierć z powodu zawału. Tak się jednak nie stało. Zanim natura zdążyła się o niego upomnieć, zrobił to ktoś inny. Kto i dlaczego?

Gwałtowna śmierć

Ustalenie przyczyny zgonu przysporzyło badaczom sporo kłopotów. Na przestrzeni czasu pojawiło się wiele teorii. Giles Milton wymienia:

Niektórzy sugerowali, że uległ hipotermii, zaskoczony przez zimową zawieję. Kilku wysunęło przypuszczenie, że został złożony w ofierze. Jednak najnowsze badania ujawniły, że prawda o ostatnich godzinach życia Ötziego była jeszcze bardziej okrutna. Prawdopodobnie jego gwałtowną, krwawą i niezwykle bolesną śmierć poprzedziło zranienie lub nawet zamordowanie kilku innych osób.

Jak ustalili archeolodzy, na ciele znajdowały się liczne rany, a w ramieniu „człowieka lodu” tkwił krzemienny grot. Wyglądało więc na to, że ktoś pomógł mu pożegnać się ze światem. Czy byli to złodzieje? Raczej nie, ponieważ przy mumii znaleziono kompletny ekwipunek, obejmujący m.in. kamienny sztylet, łuk czy toporek. Motywy morderstwa nie były więc rabunkowe. W takim razie co kierowało zabójcami?

Jedna z hipotez głosi, że Ötzi zginął z powodu… zazdrości. Mieli go zabić jego pobratymcy, którzy ścigali go z doliny i zapędzili aż na górskie zbocze. Tam go zamordowali, a ciało zostawili na lodowcu, nieświadomie umieszczając je w swoistej „kapsule czasu”.

Czytaj też: Wyróżniała się wzrostem i poważnie chorowała. Co wiemy o średniowiecznej „gigantce” z Ostrowa Lednickiego?

Ostatnie chwile „człowieka lodu”

Wersję tę spopularyzował w 1993 roku austriacki archeolog Konrad Spindler. Według niego napastnicy dopadli Ötziego poniżej miejsca zgonu. Wdał się z nimi w walkę wręcz, o czym świadczą ślady ludzkiej krwi na jego broni. Sam również odniósł rany – nie śmiertelne, ale niewątpliwie poważne: ostry przedmiot przebił podstawę jego kciuka, poczym rozciął mięsień i skórę aż do kości.

Zapewne widząc, że nie ma szans w starciu z liczniejszym przeciwnikiem, rzucił się do ucieczki – pod górę. Oprawcy deptali mu jednak po piętach. Jak relacjonuje dalej teorię Spindlera  Giles Milton:

Kiedy znalazł się na wysokości 3200 metrów, strzała wystrzelona przez wroga przebiła jego lewy obojczyk i uszkodziła tętnicę. Spowodowało to znaczną utratę krwi oraz wywołało poważne krwawienie wewnętrzne. Przewrócił się na lód, ciągle świadomy i zdolny odczuwać rwący ból w piersi. Szok wywołany odniesioną raną i utratą krwi doprowadził do ataku serca. Kiedy tak leżał w agonii, zaciskając kurczowo ręce na klatce piersiowej, jeden z oprawców przewrócił go na brzuch, próbując wyrwać mu łuk. Otwór w tętnicy uległ znacznemu powiększeniu i los Öztiego był przesądzony. Krwawienie wewnętrzne doprowadziło do zgonu.

fot.MOs810/CC BY-SA 4.0

Rekonstrukcja ciała w Narodowym Muzeum Górskim w Turynie

Jak długo trwała jego agonia? Tego zapewne nigdy się nie dowiemy. Po śmierci napastnicy dali mu spokój. Porzucone ciało wkrótce przykryła śniegowa pokrywa, która z czasem zmieniła się w lód. W takich warunkach zwłoki – niemal nienaruszone – przetrwały kolejne 5000 lat. Ponieważ spoczywały w kamiennej rynnie, nie zostały zmiażdżone przez ruchy lodowca. A „naturalna zamrażarka” uchroniła je przed rozkładem. Dopiero na początku lat 90. lód stopniał na tyle, że odsłonił szczątki.

Czytaj też: Skandynawskie ofiary z mokradeł. Nie tylko mumie bagienne!

Nic specjalnego?

Przez dekady uważano, że Ötzi – przynajmniej pośmiertnie – miał wyjątkowe szczęście, że jego zwłoki uległy mumifikacji. W ubiegłym roku teorię tę podważyli jednak badacze ze Szwecji, Norwegii i Austrii w artykule, który ukazał się na łamach czasopisma „Holocene”. Zadali sobie pytanie: „Czy okoliczności śmierci Ötziego i późniejsze, w jakich znaleziono mumię, były wyjątkowe czy raczej normalne również dla innych lodowcowych stanowisk archeologicznych?”.

Ich odpowiedź okazała się zaskakująca. Na dodatek podważyła dotychczasowe ustalenia na temat ostatnich chwil „człowieka lodu”. Otóż ich zdaniem Ötzi wcale nie zmarł w pozbawionej śniegu rynnie, w której jego ciało wyschło i zamarzło, a następnie zostało pokryte lodowcem i przetrwało – niczym w kapsule czasu – do XX wieku. Według nich zwłoki przez pierwszych 1500 lat kilkakrotnie zamarzały i rozmarzały. Ba, parę razy miały nawet być zanurzone w wodzie!

Co więcej, badacze postawili hipotezę, że śmierć dopadła go wyżej, niż Simonowie znaleźli ciało. Miało to nastąpić na przełomie wiosny i lata. W kolejnych miesiącach, ze wzrostem temperatury, śnieg i lód otaczające szczątki się roztopiły, w efekcie czego Ötzi wraz z całym ekwipunkiem zsunął się do rynny, w której 5300 lat później został odkryty.

„Dopiero zaczynamy rozumieć, że połączenie niskich temperatur, dużej wysokości nad poziomem morza i krótkiej sezonowej ekspozycji zapobiegają gwałtownemu rozpadowi materiału organicznego” – komentują naukowcy. I podkreślają, że z tego powodu Ötzi być może wcale nie jest tak wyjątkowy, jak zwykło się uważać. Wraz z cofaniem się lodowców już wkrótce możemy się spodziewać kolejnych sensacyjnych – i makabrycznych – znalezisk, podobnych do tego, jakiego przeszło 30 lat temu dokonali przypadkowo Simonowie.

Bibliografia:

1. Giles Milton, Absurdalne fakty z historii. Mózg Lenina, zwłoki Chaplina i ostatni dodo, HI:STORY 2023.
2. Magdalena Salik, Tajemniczy człowiek lodu. Jak ciało Ötziego zachowało się w Alpach? Nowe badanie podważa dotychczasowe teorie, NationalGeographic.pl (dostęp: 15.05.2023).
3. Aleksandra Zaprutko-Janicka, Nowe badania dowodzą, że słynny Ötzi, „człowiek lodu”, w każdej chwili mógł umrzeć na zawał lub przejść udar, TwojaHistoria.pl (dostęp: 15.05.2023).