Papież Pius IX, czyli Giovanni Maria Mastai Ferretti, piastował stanowisko biskupa Rzymu od czerwca roku 1846 do lutego 1878. Był to najdłuższy pontyfikat w historii papiestwa. Przypadał częściowo na okres zawirowań historycznych mających związek z Wiosną Ludów.

W efekcie rewolucji papież znajdował się przez dekadę pod kontrolą władzy świeckiej. Ustanowienia dogmatu o nieomylności papieskiej miało za zadanie umocnienie jego pozycji. Biorąc pod uwagę walki o władzę między przedstawicielami władzy świeckiej i kościelnej, nie może dziwić, że treść dogmatu bardzo nie spodobała się części polityków. Przykładem jest William Ewart Gladstone, sprawujący urząd premiera Wielkiej Brytanii w latach 1868–1874, 1880–1885, 1886 i 1892–1894.

Papiestwo monarchią w azjatyckim stylu

Gladstone nazywał papiestwo monarchią w azjatyckim stylu, która wymaga od wiernych postawy sługi. Narzekał na jego działania. Ustanowienie dogmatu o nieomylności stanowiło dla niego kroplę, która przepełniła czarę goryczy. Uważał, że papież popiera bezprawie. Polityk pytał, czy nie jest tak, że po ustanowieniu dogmatu każdy, kto zdecyduje się na zostanie katolikiem, wyrzeknie się świadomie swoich przyrodzonych praw i wolności moralnych. Uwagi te znajdują się w dziełku pod tytułem The Vatican Decrees in Their Bearing on Civil Allegiance.

fot.Rijksmuseum/CC0

Pius IX był najdłużej panującym papieżem w historii

Premier narzeka w nim również na to, że w wyniku ustanowienia dogmatu ceniony przez niego teolog katolicki, dr von Bollinger, został ekskomunikowany. Jak widzimy, dogmat o nieomylności papieskiej podzielił nie tylko świat ludzi wierzących w ogóle, ale również samo środowisko katolickie. Wiele osób zostało przez jego ustanowienie uznane za heretyków.

Wymowny jest w tym kontekście podziw, który przebija ze słów Gladostone’a w odniesieniu do reformacji: Wydaje się, że w Niemczech, z których Luter zadął w potężną trąbę reformacji, której echo nawet teraz niesie się przez niemiecką ziemię, wciąż utrzymywało dominację w dziedzinie sumienia (…). Reformacja jest więc swobodą i dążeniem do sprawiedliwości, natomiast uznawanie woli papieskiej spętaniem i wyrzeczeniem się podstawowych praw. Co ciekawe, słowa o takiej wymowie napisał katolik.

Papieże uznani za heretyków

Nieomylność papieska nie zawsze była kwestią oczywistą. Ba, zdarzało się, że błędy wytykali sobie nawzajem sami papieże. Zdarzało się wręcz, że wprost rzucali wobec poprzedników oskarżenia o… herezję!

Nie wszyscy wiedzą, że za heretyka został uznany papież Honoriusz II. Miało to miejsce na soborze w Konstantynopolu w 681 roku. Honoriusz głosił, że Chrystus, który (według Biblii) był w pełni Bogiem i w pełni człowiekiem, kierował się w obu naturach jedną wolą. Co ciekawe, tak zdefiniowany pogląd jest zgodny z literą Pisma, ponieważ Jezus powiedział, że zstąpił z nieba po to by czynić wolę tego, który go posłał, nie własną. Honoriusza potępił inny papież, Leon II, żyjący również w VII wieku.

Czytaj też: Wino, śpiew i mnóstwo kobiet… To był prawdopodobnie najbardziej rozpustny papież w dziejach

Ex cathedra. Papież chce rządzić całym światem

Papież, który uchwalił dogmat o własnej nieomylności w sprawach związanych z wiarą, uważał, że jest powołany nie tylko do tego, by rządzić sumieniami katolików. Uznawał, że pełni władzę dosłownie nad całym światem. Dokładnie takie sformułowanie padło 29 lipca 1868 roku i zostało zapisane na kartach dokumentu soboru watykańskiego I. Paradoksalnie, gdy papież oznajmiał, że należna jest mu wszechwładza, sam… znajdował się pod kuratelą wojskowych. Francuskie wojsko sprawowało kontrolę nad jego życiem i działalnością od 1860 roku przez dziesięć kolejnych lat.

fot.Michele Danesi/domena publiczna

Pius IX uznawał, że należy mu się władza nad całym światem

Dogmat o nieomylności papieskiej zakładał, że papież mówi ex cathedra – czyli na mocy autorytetu władzy, jaką sprawuje. Cathedra oznaczała w języku greckim krzesło. Papież, wydający swoje sądy ex cathedra w dosłownym tego słowa znaczeniu, robił to ze swojego rzymskiego tronu, który był synonimem sprawowanej przez niego władzy. Pius IX uważał, że jego władza rozciąga się na wszystkich chrześcijan i nikt nie ma prawa podważać treści wydawanych przez niego pism i bulli. Nie wszyscy jednak byli tego samego zdania…

Bibliografia:

1.  Gladstone W.E., The Vatican Decrees in Their Bearing on Civil Allegiance, John Murray, London 1874.
2. Botalla P., Pope Honorius, Tribunal of reason and history, Burns, Oates and Company, 1866.
3. Decrees of the First Vatican Council, Papal Encyclicals Online (dostęp: 8.04.2023).