Drogocenne klejnoty Romanowów. Jak trafiły w ręce europejskich monarchiń?

Mężczyźni z dynastii Romanowów hojnie obdarowywali swoje żony wspaniałymi kosztownościami. Właścicielką jednej z najwspanialszych kolekcji biżuterii była ciotka Mikołaja II – wielka księżna Maria Pawłowna, żona jego wujka Włodzimierza. W jej zbiorach znalazły się między innymi broszka ze 107-karatowym szmaragdem (drugim co do wielkości na świecie) i diadem ze 137-karatowym szafirem. Maria Pawłowna kupowała niezliczone naszyjniki, broszki, diademy i kolczyki oraz nitki wspaniałych pereł u Cartiera i Fabergé. Fama o precjozach wielkiej księżnej dotarła do innych rodzin panujących i zagraniczne księżniczki pielgrzymowały do pałacu Marii Pawłowny w Petersburgu, by obejrzeć jej przechowywaną w szklanych gablotach biżuterię.

Mało brakowało, a po przewrocie bolszewickim wielka księżna straciłaby swoje błyskotki….

Z Petersburga do Londynu

W chwili wybuchu rewolucji październikowej wielka księżna oraz jej synowie przebywali na Kaukazie, w popularnym uzdrowisku Kisłowodsk. Zgodnie z postanowieniem nowych władz Maria Pawłowna, jako jedna z Romanowów, została osadzona w areszcie domowym i pozbawiona apanaży. W pewnym momencie wielka księżna i jej bliscy zaczęli nawet głodować.

Gdy stało się jasne, że bolszewicy biorą górę w wojnie domowej, Maria Pawłowna postanowiła opuścić Rosję. Dla życia za granicą potrzebne były oczywiście pieniądze. Kobieta chciała uzyskać je ze sprzedaży biżuterii, która znajdowała się w jej petersburskim pałacu, w szczelnie ukrytym sejfie.

Pomoc w wydobyciu biżuterii zaoferował wielkiej księżnej jej przyjaciel Bertie Stopford, kurier brytyjskiej ambasady i handlarz dziełami sztuki. Posiadając status dyplomatyczny, mógł on swobodnie przemieszczać się po ogarniętej wojną Rosji. Anglik pojechał do Petesburga. Tam, pod osłoną nocy, w kobiecym przebraniu, udał się do pałacu Marii Pawłowny, otworzył sejf, zabrał kosztowności, a następnego dnia wywiózł je z Rosji w poczcie dyplomatycznej. Po przybyciu do Londynu zdeponował precjoza w skrytce bankowej na imię wielkiej księżnej.

Włodzimierzowski diadem Elżbiety II

W lutym 1920 roku Maria Pawłowna opuściła Rosję i zamieszkała we francuskim miasteczku Contrexville, gdzie wkrótce zmarła. Swoje klejnoty zapisała w spadku czterem dzieciom. Jej słynny w całej Europie „Włodzimierzowski” diadem odziedziczyła córka Elena, żona greckiego księcia Mikołaja.

Monarchia w Grecji została jednak obalona i książęca para musiała uciekać za granicę. Małżonkowie osiedlili się we Francji, jednak nie mieli stałego źródła dochodu. Jedynym sposobem na zdobycie pieniędzy stała się więc sprzedaż należących do Eleny brylantów. Większość z nich – w tym „Włodzimierzowski” diadem – w 1921 roku nabyła angielska królowa Maria, babka obecnie panującej Elżbiety II. Sama Elżbieta II często pojawia się w tym diademie na uroczystościach państwowych i pozuje do oficjalnych zdjęć. Można więc wywnioskować, że „Włodzimierzowski” diadem należy do jej ulubionych.

Bolszewickie sępy

Gdy w sierpniu 1917 roku Mikołaj II i jego rodzina udawali się na syberyjskie zesłanie, potraktowali swoje drogocenne klejnoty jako swoistą polisę ubezpieczeniową na ciężkie czasy. Chroniąc kosztowności przed bolszewikami, caryca zaszyła je w gorsetach i bieliźnie córek.

Gdy w noc z 17 na 18 lipca 1918 roku Romanowowie zeszli do piwnicy domu Ipatiewa, dziewczyny miały na sobie rodzinne klejnoty. Zakomunikowawszy swym ofiarom decyzję o wyroku śmierci, pluton egzekucyjny otworzył ogień . Mikołaj, Aleksandra Fiodorowna i następca tronu Aleksy zginęli od razu, ale cztery carskie córki dobijano bagnetami, bo znajdujące się na ich ciele kosztowności tworzyły coś w rodzaju tarczy, częściowo chroniącej przed kulami . Po przeszukaniu sióstr oprawcy znaleźli biżuterię o wadze 8 kg. Kilka cennych rzeczy miała na sobie caryca Aleksandra; kryjówki z kosztownościami były też w pokojach Romanowów.

fot.Boasson and Eggler/domena publiczna

Diadem Aleksandry Fiodorowny zaginiony w 1927 roku

Kierujący egzekucją Jakow Jurowskij zrobił listę znalezionych przedmiotów, którą zawiózł Moskwy i przekazał komendantowi Kremla. Część dostarczonej z Uralu biżuterii sprzedano na zagranicznych aukcjach. Największa z nich odbyła się w 1927 roku w Londynie. Wtedy też pod młotek poszedł m.in. okazały diadem Aleksandry Fiodorowny, dzieło Kurta Hahna, w którym caryca udała się na otwarcie pierwszej Dumy Państwowej w 1906 roku i pozowała do jednego ze swoich najsłynniejszych zdjęć portretowych. Po 1927 roku los tego przedmiotu pozostaje nieznany.

Wiele kosztowności zrabowali sami oprawcy- Jurowski w swych wspomnieniach potwierdził, że żołnierze z plutonu egzekucyjnego chowali w kieszeniach kosztowności ofiar. Przepadł m. in. prezent Mikołaja II dla żony – brylantowa broszka w kształcie jej ulubionej róży herbacianej. Dwumetrowy sznur pereł składający się z pięknych okazów wielkości winogron – zaręczynowy podarek dla Aleksandry Fiodorowny od przyszłego teścia Aleksandra III – stał się zdecydowanie krótszy.

Szczodre posagi

Część carskich klejnotów trafiła do skarbców europejskich monarchów poprzez małżeństwa z wielkimi księżnymi Romanowymi, które wniosły je w posagu po ślubie z zagranicznymi książętami. Po śmierci władczyń owe precjoza pozostały własnością ich nowych rodzin.

Tak dynastia holenderska odziedziczyła klejnoty po swej rosyjskiej królowej, Annie Pawłownie, która poślubiła księcia Wilhelma, przyszłego króla Wilhelma II. Rosjanka zamieszkała w ich kraju w 1816 roku i panowała w latach 1840–1849. W maju 2013 roku, podczas intronizacji króla Wilhelma Aleksandra, panie z tej dynastii miały na sobie szafiry z jej kolekcji: nowa monarchini Maxima – diadem ze szlachetnymi kamieniami z posagu Rosjanki, a ustępująca królowa Beatrix – broszkę.

Rubiny greckiej królowej Anny Marii

Również ślubny diadem Maximy ma rosyjski rodowód, choć jego droga do Amsterdamu była bardziej zawiła. Pierwotnie ten przedmiot należał do wielkiej księżnej Katarzyny, młodszej siostry Aleksandra I. W 1816 roku ona została żoną króla Wirtembergii Wilhelma, w 1818 roku urodziła mu córkę Zofię i zmarła na początku następnego roku. Zofia odziedziczyła ten klejnot i wniosła go w posagu po ślubie z następcą holenderskiego tronu, księciem Wilhelmem w 1839 roku.

W latach 60. XIX w. władczyni z rodziny Romanowów była mile widziana w prawosławnej Grecji, gdzie panował król-protestant Jerzy I. Popularność władcy wzrosła po jego ślubie z wielką księżną Olgą Konstantynowną, kuzynką Aleksandra II: Grecy cieszyli się, że ich młodziutka królowa wyznaje tę samą wiarę, co oni, a urodzone z tego związku dzieci będą wychowywane w prawosławiu. Olga Konstantynowna pozostawiła po sobie dobrą pamięć dzięki działalności charytatywnej i kosztownościom. Jej rubinowy diadem nosi żyjąca na wygnaniu królowa Anna Maria.

Diadem z motywami pszenicy, własność rodziny Hessen-Kassel

W 1844 roku piękny diadem z motywami kłosów pszenicy trafił do niemieckiej dynastii Hessen-Kassel po ślubie tamtejszego następcy tronu Wilhelma z Aleksandrą, córką Mikołaja I. Niestety młoda żona zmarła na gruźlicę niespełna rok po ślubie. Jej posag pozostał w rodzinie męża. W czasie II wojny światowej członkowie tej dynastii zakopali precjoza w szczelnych skrzyniach, na terenie swojej posiadłości w Kronbergu. Ale w 1945 roku, gdy na terenie ich majątku stacjonowali amerykańscy żołnierze, część klejnotów, w tym tiara Aleksandry, zniknęła. Głowa rodziny wystosował oficjalny list do amerykańskiego dowództwa i już wkrótce diadem z motywami pszenicy wrócił do prawowitych właścicieli. Od tego czasu noszą go wszystkie panny młode z rodu Hessen-Kassel.

Źródła:

1. Clark W., Zagubiona fortuna carów. Warszawa, 1998
2. Gelardi J., Niezwykłe kobiety Romanowów. Od świetności do rewolucji. Warszawa, 2012
3. Wiernicka V., Sekrety rosyjskich carów. Łódź, 2018
4. Zimin I., Carskije den`gi. Dochody i raschody doma Romanowych. Sankt-Peterburg, 2011