fot.domena publicznaPortret króla w stroju koronacyjnym, obraz Marcello Bacciarellego.
Stanisław August Poniatowski
Elekcyjny król Polski po śmierci Augusta III, ostatni król Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Ur. 17 stycznia 1732 roku w Wołczynie. Był synem wpływowego, ale niezbyt zamożnego arystokraty, Stanisława Poniatowskiego. Starannie wykształcony, w 1748 roku rozpoczął karierę w kancelarii litewskiej. Był posłem na sejmy, od 1755 roku stolnikiem litewskim. Przez kilka lat przebywał w Petersburgu, wpierw jako sekretarz posła angielskiego, a następnie poseł saski. Wdał się wówczas w romans z żoną rosyjskiego następcy tronu, przyszłą carycą Katarzyną Wielką. Przy jej wsparciu, wysunięty przez rodzinę Czartoryskich, którym się wysługiwał, został 25 listopada 1764 roku obrany polskim królem. Od wstąpienia na tron Stanisław August podejmował starania w celu wzmocnienia polskiej kultury. W 1765 założył w Warszawie Teatr Narodowy. W tym samym roku powstało przy jego patronacie czasopismo Monitor, a w Warszawie Szkoła Rycerska mającą kształcić przyszłych kadetów. Formował stałą polską służbę dyplomatyczną. Od około 1770 organizował „obiady czwartkowe”. W roku 1773 współtwórca Komisji Edukacji Narodowej.
Mecenas sztuki i reformator, podejmował w większości nieudane próby unowocześnienia polskiego systemu politycznego i ukrócenia panującej niemocy państwa. 24 lutego 1768 Rzeczpospolita podpisała z Rosją traktat wieczystej przyjaźni, mocą którego stawała się protektoratem rosyjskim. Katarzyna II gwarantowała ze swojej strony nienaruszalność granic i ustroju wewnętrznego tego państwa. Od 1768 roku zmagał się z zawiązaną przez część szlachty konfederacją barską. W 1772 roku nie zdołał powstrzymać pierwszego rozbioru państwa, dokonanego wspólnie przez Prusy, Austrię i Rosję. Ulegając przemocy przystąpił do konfederacji targowickiej.
Jego projekt zmiany ustroju stał się podstawą konstytucji 3 maja przyjętej w 1791 roku podczas obrad sejmu czteroletniego. Rok później do kraju wkroczyły wojska rosyjskie, a w roku 1793 doszło do drugiego rozbioru Polski. Stanisław August stracił realną władzę, a po wybuchu insurekcji kościuszkowskiej stał się zakładnikiem powstańców. 25 listopada 1795 roku, na polecenie carycy Katarzyny II, wyjechał z Warszawy do Grodna i podpisał akt swojej abdykacji. Od państw zaborczych otrzymał dożywotnią pensję, tym potrzebniejszą, że uchodził za jednego z najbardziej zadłużonych monarchów na kontynencie. Ostatni król Polski zmarł 12 lutego 1798 roku w Petersburgu. Obecnie pochowany w bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie.
