Thomas Cromwell, portret namalował Hans Holbein w latach 1532–1533
Thomas Cromwell
Angielski polityk, doradca króla Henryka VIII. Thomas Cromwell urodził się około 1485 roku. Pochodził z niezbyt zamożnej rodziny. Ojciec Cromwella był kowalem, ale trudnił się również kupiectwem. Ze względu na dość trudne relacje z nim Thomas Cromwell dość wcześnie opuścił dom rodzinny. Wyjechał za granicę. Według różnych relacji żył przez pewien czas we Francji (prawdopodobnie zaciągnął się do armii francuskiej), a następnie we Włoszech. We Florencji pracował dla bogatego bankiera Francesco Frescobaldiego, w domu tego ostatniego stałym gościem był Michelangelo.
W końcu jednak Thomas Cromwell powrócił do Anglii. Już w roku 1514 ożenił się, jego wybranką została wdowa Elizabeth Williams (z domu Wyks), której ojciec służył królowi Henrykowi VII. Thomasowi Cromwellowi i Elizabeth mieli troje dzieci: Alice, Grace i Gregory’ego. Wydaje się, że tworzyli szczęśliwą rodzinę. Jednakże na przestrzeni dwóch lat Cromwella spotkała osobista tragedia: stracił zarówno żonę, jak i obie córki. Wszystkie trzy zmarły w latach 1528-1529 na skutek choroby.
W międzyczasie jednak kariera Cromwella się rozwijała. Trafił pod skrzydła lorda kanclerza kardynała Tomasza Wolseya, został nawet jego sekretarzem. W tamtym okresie Thomas Cromwell odpowiadał m.in. za likwidację klasztorów. Jednak pozycja Tomasza Wolseya została w pewnym momencie poważnie zachwiana. Przyczyna tego była dość specyficzna. Henryk VIII zapragnął ponownie się ożenić, tym razem z Anną Boleyn, czemu na przeszkodzie stało jego dotychczasowe małżeństwo z Katarzyną Aragońską. Starał się zatem o unieważnienie przez papieża swojego małżeństwa, co nie przyniosło efektów. Tomasz Wolsey został zaś obarczony za to winą. Utracił swoją pozycję, został nawet aresztowany pod zarzutem zdrady. Nie pomogły tu nawet prośby o wstawiennictwo kierowane do króla Francji. Zmarł nawet nie doczekawszy procesu.
Upadek Wolseya nie sprawił jednak, że Thomas Cromwell zniknął z angielskiej sceny politycznej. Na pewnym etapie w istocie zasłużył nawet na miano najwierniejszego sługi Henryka VIII, został również jego sekretarzem, a nawet pierwszym ministrem. Sugerował zresztą, że pomoże uczynić króla Henryka VIII najbogatszym monarchą na świecie. Henryk VIII w pełni mógł liczyć na jego poparcie w staraniach o unieważnienie swojego małżeństwa. Cromwell znacząco przyczynił się też do osiągnięcia przez króla Anglii niezwykle istotnego dla niego celu: ostatecznego rozbratu z Kościołem katolickim. Działał m.in. na rzecz ustanowienia pamiętnego Aktu Supremacji. Wszystko to wzmocniło tylko rolę Cromwella w państwie. Występował też w imieniu króla w coraz poważniejszych sprawach.
W dalszym ciągu pomagał też królowi w sprawach matrymonialnych. Nie miał skrupułów, by przyczynić się do upadku Anny Boleyn, z którą zresztą miał być nawet skonfliktowany. Nie podobała jej się przykładowo polityka Cromwella w kwestii likwidacji klasztorów i celów, na jakie przeznaczane były uzyskanye w ten sposób środki finansowe. Ścierali się też w kontekście wpływów na dworze. Sam Henryk VIII był już wtedy rozczarowany swoim małżeństwem. Natomiast w kręgu jego zainteresowań znalazła się dwórka Jane Seymour, późniejsza matka jedynego syna Henryka VIII, który dożył dorosłości. Natomiast Anna Boleyn została stracona w 1536 roku.
Thomas Cromwell skoncentrował się później na działaniach związanych z reformacją, dokończone zostały też działania związane z likwidacją klasztorów. Jednakże na niektórych płaszczyznach wydawał się już nawet bardziej radykalny, niż sam Henryk VIII. Stopniowo do głosu zaczęła też ponownie dochodzić frakcja katolicka. W międzyczasie w 1536 roku miało jeszcze miejsce powstanie religijne, tzw. Pielgrzymka Łaski, wymierzone po części właśnie w osobę Thomasa Cromwella. Co prawda powstanie to zostało stłumione, a przywódcy w 1537 roku straceni, ale jeden z nich Thomas Darcy wieszczył Cromwellowi rychły upadek. Jego słowa miały okazać się prorocze.
fot.Ammelida / CC BY-SA 4.0Herb sir Thomasa Cromwella 1532-1537
W dużej mierze to polityka matrymonialna prowadzona przez Cromwella na rzecz Henryka VIII miała go ostatecznie zgubić. Kiedy Jane Seymour zmarła, postanowił poszukać królowi kolejnej żony, z którą małżeństwo przyniosłoby również królowi korzyści polityczne. Wybrana przez Cromwella w tym celu Anna Kliwijska, córka niemieckiego księcia Jana III, którą Henryk VIII mógł wcześniej zobaczyć jedynie na portrecie w kontakcie bezpośrednim nie przypadła jednak królowi do gustu. Nie zyskała na tym również angielska polityka zagraniczna. Doszło do rozwodu.
Pozycja, jaką w państwie zajmował Thomas Cromwell zaczynała powoli słabnąć, na co również miał wpływ fakt, że pod względem doktrynalnym on i Henryk VIII coraz bardziej się od siebie różnili. Do swojej listy Cromwell dopisał jeszcze pewne drobne sukcesy, otrzymał chociażby tytuł hrabiego Essex, zaś jego współpracownicy zostali sekretarzami stanu. Ale 9 czerwca 1540 roku został aresztowany pod zarzutem zdrady. Pozbawiono go wszelkich stanowisk. Nie miał nawet okazji obronić się przed jakimkolwiek sądem. Procesu nie było, został od razu skazany na śmierć. Thomas Cromwell został ścięty 18 lipca 1540 roku, dokładnie w dniu ślubu Henryka VIII z katoliczką Katarzyną Howard. Jeszcze przed egzekucją Cromwell zdążył oświadczyć, że umiera jako katolik.
