Generał Carl von Clausewitz nazwał Napoleona „bogiem wojny”. Opinia ta opierała się na ocenie strategii cesarza. Co ważnego wniósł w rozwój doktryny strategii?
Napoleon Bonaparte dążył do zniszczenia głównych sił wroga w jednej, rozstrzygającej bitwie. Była to strategia jednego, decydującego punktu. Akcentuje się w niej postęp wojsk wzdłuż pojedynczej osi – tak, aby uderzyć na przeciwnika w jednym miejscu i czasie. Przez pewien czas strategia ta okazywała się skuteczna.
Przestarzałe metody walki
W dużym stopniu było to możliwe dzięki temu, że jego oponenci byli przywiązani do przestarzałych sposobów walki. Do roku 1809 armie Austrii, Prus i Rosji kultywowały w dowodzeniu wojskiem pamięć Fryderyka Wielkiego, który starał się wyczerpać przeciwnika manewrami własnej armii. Polegało to głównie na zagrażaniu liniom transportu i łączności wroga, obleganiu twierdz, okupacji bogatych prowincji, kontroli ważnych skrzyżowań czy innych punktów komunikacyjnych.
Dodatkowo armie te ciągle opierały się na systemie dyscypliny zbudowanej na lęku. Podstawą posłuszeństwa był strach, a dezercje były plagą. W efekcie wszystkie aspekty działań wojskowych były zaplanowane tak, aby uniemożliwić żołnierzom ucieczkę. Taktycznie armie stosowały system szyku linearnego, czyli rozwinięcia wojska w linie (w piechocie 3–4-szeregowe, w kawalerii 2–3-szeregowe). Sztywne szeregi żołnierzy miały maksymalizować siłę ognia poprzez ściśle nadzorowany, spójny atak. Generałowie woleli przemieszczać swoje oddziały powoli i metodycznie po otwartym terenie.
fot.Wasilij Wierieszczagin/domena publicznaNapoleon Bonaparte dążył do zniszczenia głównych sił wroga w jednej, rozstrzygającej bitwie. Była to strategia jednego, decydującego punktu.
Taktyka linearna wymagała zaplanowania całej operacji, a przytłoczenie przeciwnika pojedynczym druzgocącym uderzeniem było podstawową koncepcją taktyczną. W przygotowaniach do bitwy piechotę ustawiano falami w głębokich, masywnych formacjach. Kawaleria ochraniała skrzydła i tyły. Artyleria nie zmieniała pozycji podczas bitwy. Cała armia przesuwała się w stronę wroga w sposób jednolity. Wymiana ognia polegała na masowym ostrzale. W efekcie panika w pierwszych liniach łatwo przenosiła się do dalszych szeregów. Przedkładano precyzję nad szybkość i elastyczność. Wszystko to miało się jednak zmienić za sprawą Napoleona.
„Zbrojny naród” francuski
Rewolucja francuska zapoczątkowała nową epokę wojen – podobnie jak zmieniła społeczny układ sił, zmianie uległa także struktura armii. Już w roku 1793 dzięki poborowi powszechnemu Francja stała się pierwszym „zbrojnym narodem”: lud, armia i rząd wspólnie prowadziły wojnę. Był to początek odejścia od wojny ograniczonej do wojny totalnej.
Wyłonił się obraz żołnierza obywatela, który walczył bardziej dla narodu niż w imię króla. W wojsku nie akceptowano już oficerów, których jedynym „osiągnięciem” był tytuł szlachecki. Służba wojskowa wiązała się zaś z możliwością awansu społecznego w oparciu o zasługi. Doskonale oddają to słowa Napoleona, który mawiał, że każdy żołnierz nosi w plecaku buławę marszałkowską. Bonaparte hojnie nagradzał swoich podkomendnych, przyznając medale, odznaczenia, tytuły, awanse oraz gratyfikacje finansowe. Ten model najlepiej sprawdził się między 1800 a 1811 rokiem. Na wezwanie do służby odpowiedziało wtedy 1,3 miliona mężczyzn.
Cesarz potrafił też rozwiązać problem odległości, przestrzeni i czasu za pomocą prędkości i manewru rozproszenia. Chcąc przyspieszyć przemarsz, jego oddziały pokonywały codziennie od 30 do 50 kilometrów, podczas gdy nieprzyjaciel posuwał się średnio do 15 kilometrów. Francuzi przemieszczali się nocą. Trudne tereny pokonywali, działając w niewielkich grupach. System logistyczny opierał się na rekwizycjach i plądrowaniu (w innych armiach wciąż królowały magazyny taborowe).
Problem przestrzeni został rozwiązany poprzez podział armii na mniejsze jednostki, które funkcjonowały jako samodzielne małe armie. Z reguły była to dywizja licząca od 5 do 7 tysięcy żołnierzy, składająca się z piechoty i artylerii. Mogła szybko i niezależnie podjąć działania zaczepne lub obronne. Takie armie rozmieszczane były wzdłuż szerokiego frontu, zawsze w odległości umożliwiającej wzajemne udzielenie wsparcia. Maszerując równoległymi drogami, dywizje ogólnowojskowe rozszerzały zasięg działań armii, co umożliwiało manewry oskrzydlające. W ten sposób podczas ataku Francuzi mogli związać siły wroga do momentu nadejścia posiłków.
Sztuka wojny Napoleona
Jednocześnie przy podziale armii pojawiła się potrzeba nowego planowania, umożliwiająca skoordynowane działanie różnych korpusów. Chodziło o przemieszczanie aktywów bojowych na pole bitwy i ich szykowanie do walki – dziś nazywamy to sztuką operacyjną. Tak powstały zasadnicze elementy sztuki wojennej Napoleona: szybkość, elastyczność i koncentracja przeważających sił w miejscu natarcia. Operacje składały się z głębokich manewrów oskrzydlających, których celem było otoczenie tyłów przeciwnika. Korpusy poruszały się w kierunku pola bitwy różnymi drogami, jednak w odległości umożliwiającej udzielenie wsparcia.
Napoleon zatrzymał dla siebie dowództwo piechoty, kawalerii i artylerii Gwardii Cesarskiej, Korpusu Jazdy Odwodowej oraz Artylerii Odwodowej. Dzięki temu mógł kierować przeważającą siłę ognia i żołnierzy w dowolny punkt pola bitwy. Przywiązywał przy tym większą wagę do jak najszybszego złączenia się korpusów niż do podboju i okupacji terenu. Według Bonapartego kampania kończyła się sukcesem, jeżeli główna armia wroga zostawała zniszczona najmniejszym nakładem czasu i środków.
fot.Horace Vernet /domena publicznaNapoleon na polu bitwy pod Frydlandem.
Swoje wojska rozmieszczał wzdłuż jednego frontu. Jeżeli stawał naprzeciw dwóch armii, wykonywał manewr pozwalający mu zająć pozycję między nimi. Osłaniany przez lekką kawalerię, podchodził pod najbardziej wrażliwe skrzydło wroga, dbając przy tym, by własne linie łączności pozostawały otwarte i bezpieczne. Do perfekcji opanował jednoczesne rozwijanie dużych, niezależnych sił i manewrowanie nimi, a następnie ich koncentrację na polu bitwy, aby uzyskać maksymalną siłę bojową.
Czytaj też: Gdy wyruszył na podbój Egiptu, był u szczytu. Jak wyglądały przygotowania do słynnej bitwy pod piramidami?
Zmiana taktyki
W latach 1805–1807 Napoleon odniósł decydujące zwycięstwa po części dzięki przywiązaniu przeciwników do taktyki linearnej, która sprawiała, że ich główne siły były wrażliwe na potężne ciosy. Pamiętać też trzeba, że na jednym teatrze wojny mierzył się tylko z jedną armią. Od roku 1809 przewaga Napoleona wynikająca z organizacji armii stopniowo jednak słabła. Głównym powodem było to, że wrogowie zaczęli kopiować od Francuzów sposób prowadzenia wojny.
Austriacy jako pierwsi wprowadzili system korpusów, co pozwoliło im przetrwać w bitwie pod Wagram mimo olbrzymich strat. Także inni wrogowie Napoleona dzięki rozwojowi doktryny armii ogólnowojskowych zyskali elastyczność i płynność działania. Co więcej, brak kawalerii w armii Bonapartego zapewnił jego przeciwnikom przetrwanie oraz ograniczał zakres danych wywiadowczych o ich ruchach, jakimi dysponował. W efekcie siły cesarskie po roku 1809 nie były w stanie dorównać swoim poprzednikom. Zasoby znakomicie wyszkolonych ludzi uległy wyczerpaniu. Wojna była wyniszczająca i uciążliwa, a nowe pobory do armii nie dostarczały już tak dobrych rekrutów jak wcześniej.
fot.Adolph Northen /domena publicznaOd roku 1809 przewaga Napoleona wynikająca z organizacji armii stopniowo słabła.
Ze zmianą jakościową zbiegła się zmiana w taktyce Napoleona. Coraz bardziej uzależniał się od znaczenia zmasowanej artylerii, ogromnych formacji piechoty i pozbawionych polotu ataków frontalnych. Rzadko dążył również do osiągnięcia zwycięstwa dzięki manewrom operacyjnym.
Klęska w 1813 roku odzwierciedla cztery problemy dotyczące napoleońskiego systemu prowadzenia wojny w ostatnich latach imperium. Spadek jakości jego armii ograniczał Napoleonowi możliwość podejmowania decyzji. Na dodatek traktował on przeciwników z pogardą, co w połączeniu z przekonaniem o własnym geniuszu tłumiło racjonalne podejście do rozwiązywania problemów. Do tego dochodziło kładzenie nacisku na osiąganie celów drugorzędnych, a także niekompetentni marszałkowie i generałowie, którzy niweczyli oryginalne pomysły. System napoleoński szkolił wybitnych taktyków, ale nie przygotowywał oficerów do samodzielnego dowodzenia.
Nowa rewolucja na polu bitwy
Początkowo dzięki rewolucji francuskiej Napoleon mógł realizować swoją strategię jednego punktu, jednak postępująca szybko inna rewolucja – ta przemysłowa – sprawiła, że jego narzędzia w krótkim czasie stały się przestarzałe.
Coraz większe znaczenie miał ogromny postęp techniczny w zakresie broni palnej i artylerii. Coraz większa śmiercionośność narzędzi walki sprzyjała działaniom obronnym i podważała napoleońską koncepcję prowadzenia wojny. Pojawiła się nowa podstawa strategii – „wydłużona linia”. W celu uniknięcia zabójczej frontalnej konfrontacji dowódcy opracowali „rozproszoną strategię operacyjną”, w myśl której napoleoński „pojedynczy punkt” ataku skoncentrowanych sił ulegał poziomemu rozciągnięciu w „wydłużoną linię”. Flanki zanikały, a nacierające armie starały się przebić ciągłą linię frontu.
Za zmierzch strategii jednego punktu przyjmuje się wojnę prusko-austriacką w 1866 roku. Cztery lata później, podczas konfliktu francusko-pruskiego wyłoniła się nowa taktyka: bitwa nie odbywała się już w jednym miejscu przy użyciu przez obie strony masowych sił, ale ulegała rozproszeniu na szereg pomniejszych starć wzdłuż rozciągniętego frontu. Ta tendencja miała być widoczna również w trakcie I wojny światowej. Wojna pozycyjna i wojna na wyczerpanie zastąpiły strategię podboju. Pojedyncza bitwa rozstrzygająca, mającą na celu zniszczenie sił przeciwnika, nie była już możliwa.
Źródło:
KOMENTARZE
W tym momencie nie ma komentrzy.