Dla wczesnych chrześcijan mesjańska rola Jezusa była bezsporna, ale nie nazywali go Bogiem. W co wierzyli pierwsi wyznawcy największej religii w historii?
Mówiąc o tym, w co wierzyli chrześcijanie, zadajemy w istocie dwa pytania. Pierwsze dotyczy tego, w czym pokładali ufność; drugie tego, jak wyglądał ich zestaw wyobrażeń i przekonań religijnych o Bogu, człowieku, świecie i Kościele.
Osobista więź z bóstwem
Tych dwóch aspektów wiary nie można całkiem rozdzielić: na przykład wiara w moc Ducha Świętego była w oczywisty sposób powiązana z uznaniem koncepcji Trójcy. Są one jednak rozróżnialne. Wiara w pierwszym rozumieniu jest cechą każdej religii, choć nie w każdej ma taki sam charakter.
Chrześcijaństwo bardzo silnie podkreślało osobistą więź między Bogiem a człowiekiem i idea wiary została w nim mocno połączona z koncepcją nadziei i miłości, co odróżnia je od tradycyjnych religii świata śródziemnomorskiego. Te bowiem, po pierwsze, bardziej interesowały się relacją między bóstwem a wspólnotą, nie zaś indywidualną osobą, a po drugie, postrzegały tę relację raczej jako wzajemne wypełnianie zaciągniętych zobowiązań (my bogom ofiary, oni nam opiekę).
fot.mat. wydawcyNajwcześniejsze znane przedstawienie Jezusa z 232 roku – Chrystus uzdrawia chorego.
W epoce cesarstwa pojawiły się jednak nowe kulty (Izydy, Mitry, Kybele), w których osobista więź z bóstwem miała większe znaczenie. Chrześcijaństwo nie było więc pod tym względem całkowicie wyjątkowe. Ale z pewnością znajdowało się w awangardzie szerszych przemian w religijności antycznej.
Wczesne chrześcijaństwo: bez kapłanów i ołtarzy
Wiara w drugim rozumieniu występuje również w innych religiach, w żadnej chyba jednak rozbudowany system przekonań teologicznych nie odgrywa roli podobnej jak w chrześcijaństwie. Do pewnego stopnia łączy się to z samymi początkami tej religii, w których nauczanie wyraźnie dominuje nad kultem.
Widać to dobrze w słownictwie chrześcijańskim. Wczesne wspólnoty chrześcijańskie nie znają kapłanów, świątyń ani ołtarzy. W tekstach Nowego Testamentu czytamy raczej o prorokach, nauce, uczniach, nauczycielach i Dobrej Nowinie. Sam Kościół, po grecku ekklesia, to zgromadzenie wiernych, któremu, owszem, od początku towarzyszy rytuał eucharystii, ale które zasadniczo skupia się na przekazie słownym nauki Chrystusa. Wreszcie Ewangelia Jana zaczyna się od zdania: „Na początku było Słowo”.
Chrześcijaństwo powstało więc jako religia słowa, choć w swoim rozwoju zdecydowanie rozbudowało kult, a w średniowieczu rytuał zaczął wyraźnie dominować nad przekazem werbalnym. Widać to szczególnie mocno w chrześcijaństwie zachodnim, którego wierni przez kilka wieków mieli bardzo ograniczony dostęp do tekstów stanowiących fundament tej religii, ponieważ nie były one przetłumaczone na języki lokalne. Chociaż te czasy należą do przeszłości, to nawet współcześnie dwa wielkie nurty chrześcijaństwa, katolicyzm i prawosławie, mają kult bardziej rozbudowany niż islam.
W świecie, w którym chrześcijaństwo się rodziło, sytuacja wyglądała jednak zupełnie inaczej. Prawie wszystkie religie były religiami kultu. Dotyczy to nawet religii żydowskiej. Zmiana zaczęła się w niej dopiero wraz z pojawieniem się synagog, które były miejscami modlitwy oraz czytania i wyjaśniania Pisma, nie zaś składania ofiar, a przypieczętowało ją zburzenie Świątyni Jerozolimskiej w 70 roku.
Judaizm stał się więc w pełni religią słowa dopiero w okresie, kiedy chrześcijaństwo zaczęło się z niego wyodrębniać. Z czasem rozwinął skomplikowany i rozbudowany system teologiczny, nigdy jednak nie stanął przed wyzwaniami, z którymi musiało zmierzyć się chrześcijaństwo. Wyzwania te wynikały bowiem z odpowiedzi na pytanie, które pojawiło się wśród wyznawców rodzącej się religii już w I wieku, a brzmiało: kim właściwie był Jezus Chrystus?
Czytaj też: Gdzie podziali się świadkowie tajemniczych początków chrześcijaństwa? Historia biblijnych artefaktów
Syn Boży – tak. Ale czy Bóg?
Dla chrześcijan pierwszych pokoleń mesjańska rola Jezusa nie ulegała wątpliwości. Szeroko uznawali oni także jego zmartwychwstanie i powszechnie wierzyli, że jest on Synem Bożym. Wśród wczesnych pism Nowego Testamentu nie znajdziemy jednak takich, w których Jezus byłby jednoznacznie nazwany Bogiem.
To przekonanie pojawiło się jednak niewiele później i z całą mocą zostało wyrażone w datowanej na przełom I i II wieku Ewangelii Jana, a zwłaszcza we wspomnianym przed chwilą prologu: „Na początku Było Słowo, a Słowo było u Boga i Bogiem było Słowo. Wszystko przez Nie się stało, a bez Niego nic się nie stało, co się stało. […] A Słowo stało się ciałem i zamieszkało wśród nas” (Ewangelia Jana 1, 1–3.14). Dla autora tego tekstu Chrystus jest Bogiem i takie rozumienie jego postaci przyjęły główne nurty rozwijającej się religii.
fot.mat. wydawcyChrystus jako dobry pasterz. Wizerunek z term Dioklecjana z III wieku.
Miało to ogromny wpływ nie tylko na treść teologii chrześcijańskiej, ale też na jej charakter. Stworzyło bowiem problemy, jakich nie musiał rozwiązywać nie tylko żaden z tradycyjnych systemów religijnych basenu Morza Śródziemnego lub Bliskiego Wschodu, ale też żadna z dwóch innych religii monoteistycznych, które rozwinęły się w tym regionie: judaizm ani islam.
Uznanie Jezusa Chrystusa za Boga rodziło dwie trudności intelektualne. Pierwsza dotyczyła jego relacji z Ojcem. Jeśli bowiem Bóg jest jeden, to na czym polega bóstwo Syna? Nie może on być przecież osobnym Bogiem, bo to zaprzeczałoby samej istocie monoteizmu. Czy więc jego moc, wiedza, wieczność są takie same jak moc, wiedza i wieczność Ojca? Z jednej strony wszechwiedza, wszechmoc i wieczność nie są stopniowalne. Z drugiej strony, jeśli Syn ma je tak samo jak Ojciec, a jednocześnie nie jest Ojcem, jak można bronić jedności bóstwa? Jeżeli zaś Bóg jest jeden, to czy Syn może być oddzielną osobą, czy też, tak samo jak Ojciec, stanowi raczej tylko sposób wyrażenia bóstwa?
Wyzwania teologiczne i uznanie tekstów za święte
Podobne trudności wynikały z uznania, że Bóg stał się człowiekiem. Dla tradycyjnych religii politeistycznych, z ich bogami silniejszymi i słabszymi, ale zawsze ograniczonymi, takie połączenie nie było szczególnym problemem. W jaki jednak sposób człowiekiem stał się przedwieczny, wszechmocny i transcendentny Bóg religii monoteistycznej? Jaki charakter miała więź między nimi? Czy byli jedną osobą, czy dwiema? Czy Chrystus-człowiek myślał i czuł co innego niż połączone z nim bóstwo? Czy, będąc dzieckiem w kolebce, Jezus wiedział, że jest Bogiem? Czy wiedział to samo co Bóg? Czy jako człowiek mógł podejmować odmienne decyzje, a jeśli tak, to czyje decyzje brały wówczas górę? Na pytania te bardzo trudno było odpowiedzieć.
Odpowiedzi szukano przede wszystkim w zbiorze tekstów, które w II wieku chrześcijanie zaczęli uważać za święte. Sama idea kanonu Pisma, czyli zamkniętego zestawu tekstów natchnionych, rozwijała się już w środowisku żydowskim, z którego chrześcijanie ją zapożyczyli. Stary Testament, przynajmniej w jego zasadniczym zrębie, rodząca się religia dostała w spadku. Pisma, które stworzyły Nowy Testament, powstały między połową I a połową II wieku; wkrótce wybrane teksty zaczęto uważać za natchnione, przede wszystkim dlatego, że w toczonych sporach o kształt nauki chrześcijańskiej starano się określić jej podstawę. O ile jednak idea kanonu była wspólna, o tyle zestaw pism, które go tworzyły, różnił się w poszczególnych nurtach chrześcijaństwa.
fot.mat. wydawcyChrustus jako pogromca bestii. Mozaika z Kaplicy pałacu arcybiskupiego w Rawennie z VI wieku.
Przypomnę, że pierwszy znany nam kanon, stworzony przez Markiona z Pontu, zawierał tylko Ewangelię Łukasza i zbiór listów Pawła z Tarsu, niedługo potem zaś powstał szerszy kanon, w którego skład wchodziły cztery ewangelie (Marka, Mateusza, Łukasza i Jana), listy Pawłowe i grupa innych pism. Najstarszą formę tego kanonu poświadcza tak zwana lista Muratoriego. Zawartość kanonu będzie jeszcze dyskutowana wielokrotnie, ale jego zrąb: korpus Pawłowy i cztery ewangelie, pozostanie stały. To jednak w żadnym stopniu nie gwarantowało jedności wiary.
Problem polegał na tym, że teksty uznane za natchnione nie zawierały bezpośrednich odpowiedzi na większość postawionych przed chwilą pytań. Pisma Nowego Testamentu koncentrują się na relacji między Bogiem a człowiekiem i na mocno podkreślonym w nauczaniu Jezusa nowym modelu moralności. Niewiele mówią natomiast o tym, co można określić jako wewnętrzne życie Boga. Pole do interpretacji nielicznych miejsc, które o tym wspominają, było olbrzymie.
Źródło:
KOMENTARZE (3)
Trudno się czyta takie tezy. Proponuję Autorowi zapytać chatGPT co twórcy Nowego Testamentu myśleli o boskości Jezusa.
Oto kilka cytatów biblijnych, które bezpośrednio lub pośrednio nazywają Jezusa Bogiem:
—
1. Ewangelia Jana 1:1, 14
„Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo. (…) A Słowo stało się ciałem i zamieszkało wśród nas…”
Interpretacja: „Słowo” to Jezus, który był Bogiem i stał się człowiekiem.
(Ode mnie: w Ewangelii Jana Jezus wielokrotnie używa stwierdzenia zarezerwowanego dla Boga „Ja jestem”, za co Żydzi chcieli go ukamienować Ew. Jana 8.58-59)
—
2. Ewangelia Jana 20:28
„Odpowiedział Tomasz i rzekł do niego: Pan mój i Bóg mój!”
Tomasz zwraca się bezpośrednio do Jezusa jako do Boga, a Jezus go nie poprawia.
(Ode mnie: Tomasz prawdopodobnie nie mówił do Jezusa po grecku, tylko użył tu stwierdzenia popularnego wśród Żydów a podnoszącego się do JHWH, Elohim Adonai.)
—
3. List do Tytusa 2:13
„Oczekując błogosławionej nadziei i objawienia się chwały wielkiego Boga i Zbawiciela naszego, Jezusa Chrystusa.”
W języku greckim gramatyka wskazuje, że „wielki Bóg i Zbawiciel” to jedna osoba – Jezus.
(Ode mnie: Listy Pawła czytane bez przecinków lub spacji, które zostały dodane 300 lat później wszystkie zawierają równoważność Ojca i Jezusa np. Łaska wam i pokój od Boga naszego Ojca i Pana Jezusa Chrystusa.)
—
4. List do Hebrajczyków 1:8
„Do Syna zaś [Bóg] mówi: Tron Twój, Boże, na wieki wieków…”
Bóg Ojciec zwraca się do Syna słowami „Boże”.
(Ode mnie: Jest to cytat Starego Testamentu, Psalmu 110., bardzo kłopotliwy dla Żydów do dziś, bo mówiący o tym, że jest jakiś inny Adonai Dawida)
—
5. 1 List Jana 5:20
„Wiemy też, że Syn Boży przyszedł i dał nam rozum, abyśmy poznali Tego, który jest prawdziwy. (…) On jest prawdziwym Bogiem i życiem wiecznym.”
Ostatnie zdanie odnosi się do Jezusa i mówi, że jest Bogiem.
Tyle AI.
Są też inne teksty w Piśmie Świętym a więc teksty najwcześniejszych chrześcijan, które wskazują na uznawanie Jezusa za Pana i Boga.
1. Warto zauważyć, że JHWH w Nowym Testamencie tłumaczone jest na KYRIOS, a ten tytuł użyty w stosunku do Jezusa Chrystusa jest ponad 100 razy.
2. I Tes 3:11 A sam Bóg i nasz Ojciec i nasz Pan Jezus Chrystus niech utoruje naszą drogę do was.
Jest to użyta liczba pojedyncza czasownika” utoruje a nie utorują, co wskazuje na jedność Boga i Pana w umyśle autora (Pawła)
3. Można to podsumować stwierdzeniem Pawła skierowanym do Rzymian: Rzym 9:5 Do których należą ojcowie i z których według ciała pochodzi Chrystus, który jest nad wszystkimi, Bóg błogosławiony na wieki. Amen.
Jezus Chrystus dla pierwszych Chrześcijan był najpełniejszym objawieniem Boga oraz wzorem człowieka. Zawierał w sobie pełnię boskości i pełnię człowieczeństwa. Poza tymi miał cechy aniołów np. tytuł Syn Boży. Łączył w sobie sprzeczności: słowo i ciało, baranka i lwa, sługę i króla, kapłana i ofiarę, życie i śmierć, świętość i grzech, ojca i syna.
Jeśli apostołowie mieli rację i odgadli kim jest Jezus, to czas się nawrócić, bo niedługo wróci. Biblia kończy się takimi słowami: 18 Oświadczam zaś każdemu, kto słucha słów proroctwa tej księgi: Jeśli ktoś dołoży coś do tego, dołoży mu też Bóg plag opisanych w tej księdze; 19 A jeśli ktoś odejmie coś ze słów księgi tego proroctwa, odejmie też Bóg jego dział z księgi życia i ze świętego miasta, i z rzeczy, które są opisane w tej księdze.
20 Tak mówi ten, który zaświadcza o tym: Zaprawdę, przyjdę wkrótce. Amen! O tak, przyjdź, Panie Jezu! 21 Łaska naszego Pana Jezusa Chrystusa niech będzie z wami wszystkimi. Amen.
Jezus jest postacią literacką podobnie jak Pan Wołodyjowski , istniał jedynie w wyobraźni autora więc wszelkie dywagacje na temat Starego czy Nowego Testamentu są podobne do dyskusji o Harrym Poterze. Świat nie został stworzony 6 tysięcy lat temu przez Boga Jahwe , nie było żadnego Potopu , Arki Noego ani żadnych cudów na kiju.
Ale wiesz, że chrześcijanin nie musi wierzyć we wszystko co w Starym Testamencie? Stary Testament to nie jest tylko i wyłącznie hagiografia, ale też zbiór poezji i mitów, które dosłownie odczytują głównie fundamentaliści. Już Ojcowie Kościoła z wieków II i III po Chrystusie wiedzieli (i pisali o tym), że historia Adama i Ewy jak i historia o powstaniu Wszechświata nie mogą być prawdziwe