Biały szkwał na Mazurach (2007)

21 sierpnia 2007 roku. Na Mazurach rozszalał się biały szkwał (choć z czysto naukowego punktu widzenia sformułowanie to jest niepoprawne – meteorolodzy mówią raczej o silnej, wielokomórkowej burzy). Skąd w ogóle wziął się ten niszczycielski żywioł? Jego genezy powinniśmy doszukiwać się znacznie bardziej na południe – aż w Bieszczadach. To właśnie tam uformowała się chmura burzowa, która przemieściła się następnie na północ, mijając po drodze Roztocze i Polesie Lubelskie. Tym, co naprawdę ją wzmocniło, była Nizina Podlaska i prądy wznoszące.

Nad Mazury śmiercionośna – jak się miało okazać – chmura nadciągnęła po godzinie 15:00. Pierwszym skutkiem był gwałtowny spadek temperatury, nawet o kilkanaście stopniu. W Mikołajkach przed nadejściem szkwału było 28ºC, po: 12ºC. A potem rozpętało się piekło. Krzysztof Olejnik przywołuje słowa kobiety, która była bezpośrednim świadkiem kataklizmu: „Ostatnie zdjęcie zrobiliśmy o godz. 15.45. Później nie mieliśmy już ani czasu, ani głowy”.

Pięciominutowy huragan

Na Mazurach rozgrywały się dantejskie sceny. Wiatr osiągnął prędkość ok. 130 km/h, co mieści się już w kategorii atlantyckiego huraganu I kategorii w skali Saffira-Simpsona. Wiele znajdujących się wtedy na jeziorach łodzi, żaglówek i kajaków zostało powywracanych. Rozszalałe fale osiągały nawet 3 metry wysokości! Inny cytowany przez Krzysztofa Olejnika uczestnik tamtych wydarzeń wspominał:

Nie zdążyłem ubrać sztormiaka, choć przecież miałem go przy sobie. Trzymałem jacht z całych sił. Cumy zrywały się jak nitki. Maszty łamały się jak zapałki. Jachty jeden po drugim uciekały na środek jeziora. W niektórych byli ludzie (…). Następnego dnia na rękach miałem takie sińce, jakbym się zmierzył z bokserem wagi ciężkiej. Do dziś nie wiem, skąd miałem tyle sił.

fot.LUDWIK SIENKIEWICZ/REPORTER

21.08.2007 Mazury. Początek białego szkwału.

Tragiczny los spotkał ok. 40 łodzi, choć mazurski WOPR podaje nawet większą liczbę: 60 uszkodzonych jednostek, z których 15 zatonęło. Aby je później odnaleźć, trzeba było sprowadzić dwa samoloty i śmigłowiec. Konieczne było też użycie sonaru. Ale nie to było największą tragedią tego feralnego dnia. Już po tym, jak pogoda się uspokoiła, z wody wyciągnięto 70 (a według innych źródeł nawet 85) osób. Co szokujące, żadna z nich nie miała na sobie kamizelki ratunkowej. Część z nich zapewne zwyczajnie nie zdążyła założyć kapoków – cała wichura z huraganowym wiatrem i potężnymi opadami deszczu trwała zaledwie przez kilkanaście minut. Potem chmura ruszyła dalej w kierunku Zatoki Gdańskiej.

Dzień ludzkich tragedii

Dostępne publikacje pełne są dramatycznych relacji ludzi, którzy znaleźli się wtedy w łodziach na wzburzonych wodach. Oto jedna z nich: „Wdech – fala – wydech – fala – wdech – fala… Słupy wody o niespotykanej tu wysokości zakrywają nas i odkrywają. Po gołych plecach wali grad, temperatura wody raptownie spada. Dookoła nic nie widać, tylko białe mleko. W oczach mamy strach i łzy. Instynktownie łapię się kurczowo łódki, ale stopniowo idzie ona na dno, a my nie mamy pojęcia, w którą stronę będzie trzeba płynąć, gdy całkiem już zatoniemy”. Uczestnicy tamtych wydarzeń nie wiedzieli, czy przyjdzie im jeszcze stanąć bezpiecznie na brzegu. I czy w ogóle kiedykolwiek go jeszcze zobaczą?

Niestety, nie obyło się bez ofiar śmiertelnych. Tamtego dnia zginęło 12 osób. Ostatnią była nastoletnia uczennica o imieniu Irmina. O tym, co spotkało dziewczynę i jej znajomych, pisano później: „Niebo stało się czarne i zrobiło się ciemno jak w nocy. Nie mieli dokąd uciec, mogli tylko z przerażeniem obserwować, jak potężny żywioł zbiera swoje żniwo. Szkwał rzucał ich łódką jak łupinką orzecha. W końcu ją wywrócił. Osiemnastoletnia Irmina L. i szóstka jej przyjaciół rozpoczęła dramatyczną walkę o życie…”. Co prawda ratownikom udało się wyłowić nastolatkę z wody żywą, ale zapadła w śpiączkę. W takim stanie trafiła do szpitala. Nigdy nie odzyskała przytomności. Zmarła we wrześniu.

Czytaj też: Jedna z największych tragedii w historii Polski. Jak zatonął prom „Jan Heweliusz”?

Mądry Polak po szkodzie

Czy 21 sierpnia 2007 roku można było uratować więcej ludzi? Z pewnością tak, gdyby istniały systemy wczesnego ostrzegania przed kataklizmami. Zainstalowano je jednak dopiero po katastrofie. Tamtego feralnego dnia jedynym, co mogli zrobić ratownicy WOPR, to wypłynąć samemu na jezioro i próbować dotrzeć do poszkodowanych. Nie we wszystkich przypadkach się to udało. Na szczęście na całych Mazurach przy brzegach zdążyło schronić się kilkanaście tysięcy łodzi. Gdyby nie to, liczba ofiar byłaby z pewnością zdecydowanie wyższa.

Ale z katastrofy wyciągnięto odpowiednie wnioski. Wydano 5 milionów złotych, by uruchomić nowoczesny system wczesnego ostrzegania: m.in. postawiono 17 masztów o wysokości 25 metrów. Ich głównym zadaniem jest emitowanie żółtego światła w promieniu 8 km. Jeżeli pogoda jest „normalna” – dzieje się to z częstotliwością 40 razy na minutę. Gdy pojawia się zagrożenie – częstotliwość zostaje zwiększona do 90 razy na minutę.

Czytaj też: Żar z nieba i piekło na ziemi. To był najbardziej katastrofalny pożar w powojennej historii Polski

Kto za to odpowiadał?

Nasuwa się pytanie: kto ponosi odpowiedzialność za to, co się wtedy stało – i za śmierć dwanaściorga ludzi. Jeszcze na etapie, kiedy chmura dopiero zmierzała na Mazury, po drodze stało się coś, co uniemożliwiło szybką reakcję. Otóż biuro odpowiadające za prognozy Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Białymstoku nie dysponowało żadnymi danymi ze znajdującego się w Legionowie radaru. Powód? Uszkodzenie przewodów przez złodziei.

fot.PIOTR PLACZKOWSKI/REPORTER

Las przy drodze z Wejsun do Pisza po przejściu białego szkwału.

Po katastrofie prowadzono liczne śledztwa – m.in. przeciwko sternikom. Jednak słuszne pytanie w tym kontekście zadał Waldemar Heflich, wieloletni redaktor naczelny magazynu „Żagle”: „Czy odpowiednie organy administracji publicznej doczekają się prokuratorskiego postępowania za wieloletnie zaniedbania i zaniechania działań w zakresie bezpieczeństwa na akwenach?”. Niestety, w obliczu tej i innych katastrof w Polsce tego typu pytania zazwyczaj pozostają retoryczne…

Bibliografia

1. W. Heflich, Biały szkwał? Co tak naprawdę wydarzyło się na Mazurach w 2007 roku?, nowezagle.pl, dostęp: 31.07.2024.
2. A. Janiak, Woda – niszczycielska siła żywiołu, Cztery żywioły, dostęp: 31.07.2024.
3. K. Olejnik, Piętno białego szkwału, „Wiatr. Magazyn dla żeglarzy”, Sierpień 2011.
4. T. Perzyński, Turystyka i rekreacja wodna – infrastruktura i bezpieczeństwo, „Autobusy”, nr 3/2013.
5. E. Siwiec (red.), Atlas skutków zjawisk ekstremalnych w Polsce, Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2022.
6. W. Szczęsny, Bezpieczeństwo turysty podczas konsumpcji produktu turystycznego, „Turystyka i Rekreacja a Zdrowie Człowieka”, nr 2/2014.
7. Wydarzenia 2007, „Kontakty”, nr 52/2007.

Mapa na zdj. otwierającym tekst: Wikimedia Commons/CC BY-SA 2.0