Co warto zwiedzić w Wałbrzychu?

Zamek Książ – klucz do Śląska

Pierwsze wzmianki o twierdzy w Książu pochodzą z XIII wieku. Warownia powstała na wysokości niemal 400 m n.p.m. Miała ogromne znaczenie strategiczne. Należała do systemu obronnego granic księstwa i była nazywana „kluczem do Śląska”. Za pierwszego „pana na Książu” należy uznać Bolka I Surowego, który posługiwał się tym tytułem w XIII wieku. Zamek wraz z przylegającymi terenami kilkakrotnie przechodził z rąk do rąk. Najdłużej pozostawał własnością rodu Hochbergów (przed 1714 rokiem obowiązywała pisownia: Hohberg). W 1509 roku Kunz von Hohberg kupił Książ i okoliczne ziemie. Rodzina zarządzała nimi aż do wybuchu II wojny światowej, kiedy przejęli je naziści.

Przez ponad 400 lat Hochbergowie przebudowywali twierdzę, wprowadzając przy tym m.in. elementy renesansowego stylu czy reprezentacyjne, barokowe skrzydło. Ród szlachecki zajmował się nie tylko ulepszaniem zamku, lecz także rozbudową okolicy i wspieraniem mieszkańców. Fundował drogi, organizował różne formy kształcenia miejscowych robotników i ich dzieci, prowadził szeroko zakrojoną działalność socjalną.

fot.Jakub Hałun /CC BY-SA 4.0

Widok na elewację południową zamku Książ.

Na początku XX wieku zamek przeszedł wielką przebudowę. Powstało m.in. nowe skrzydło i wieża o wysokości 47 metrów. Książem zarządzali wówczas Jan Henryk XV Hochberg i jego żona Maria Teresa Cornwallis West, która zapisała się w historii jako księżna Daisy. Bogate, pięknie zdobione wnętrza były systematycznie niszczone od początku II wojny. Najpierw przez nazistów, którzy urządzili w zamku jedną z kwater Hitlera, a pod fortecą wydrążyli tunele i podziemny schron. Później budynek zajęły wojska radzieckie, które rozgrabiły, co się dało i zrujnowały resztę. W 1974 roku zaczął się gruntowny remont twierdzy.

Zamek Książ to obecnie ok. 600 pomieszczeń o łącznej powierzchni przekraczającej 11 tys. metrów kwadratowych, nie licząc piwnic. W 2015 roku wróciło tu wiele dzieł sztuki i cennych  przedmiotów wywiezionych po wojnie. Budowla należy do Szlaku Zamków Piastowskich.

Mauzoleum Hochbergów

Wspomniana księżna Daisy jest jedną z najbardziej znanych postaci w historii zamku. Jej imieniem został nazwany wałbrzyski szlak turystyczny, biegnący m.in. przez mauzoleum rodziny Hochbergów. Obiekt jest zbudowany na planie pięcioboku i bogato zdobiony. We wnętrzu powstały freski przedstawiające zamek z czterech stron świata i różne scenki rodzajowe. Budowla nie od razu stała się miejscem spoczynku. Powstała ok. 1700 roku, prawdopodobnie jako letni domek lub pawilon. Niespełna 200 lat później budynek zaczął pełnić funkcję mauzoleum, a pierwszy pogrzeb odbył się w nim w 1907 roku.

fot.Adrian Tync /CC BY-SA 4.0

Mauzoleum Hochbergów, elewacja południowo-wschodnia.

Armia Czerwona, która wkroczyła do Wałbrzycha w 1945 roku, plądrowała posiadłości i budowle należące do rodziny Hochbergów – w tym ich grobowiec. Jesienią tego samego roku zniknęła z niego trumna księżnej Daisy. Dawna zamkowa służba, by chronić ciało, potajemnie wyniosła trumnę i ukryła ją na cmentarzu, w grobowcu jednego z ewangelickich kupców żyjących niegdyś w mieście.

Palmiarnia

Zaczęło się od około 80 gatunków roślin, dziś jest ich ponad 250. Palmiarnia w Wałbrzychu powstała na początku XX wieku. To jeden z najstarszych tego typu obiektów w Polsce. Powstał na polecenie ostatniego zarządzającego Książem przedstawiciela rodu Hochbergów głównie z myślą o księżnej Daisy – ogromnej miłośniczce kwiatów. Budowa i sprowadzenie pierwszych roślin kosztowały około 7 milionów marek.

fot.Adrian Tync/CC BY-SA 4.0

Główny budynek palmiarni.

Kopuła budynku ma 15 metrów wysokości. Po zakończeniu budowy do ośrodka sprowadzono palmy daktylowe. Najstarsze z nich mogą mieć dziś ok. 200 lat. Początkowo obiekt pełnił funkcję nie tylko palmiarni, lecz także letniego ogrodu, w którym rosły lokalne kwiaty i zioła. Tuż przy budynku księżna prowadziła własne rosarium. Drugie znajdowało się na zamku Książ.

fot.Kroton/CC BY 3.0

Wnętrze palmiarni.

Nie tylko rośliny przyciągały (i wciąż przyciągają) uwagę. W palmiarni w Wałbrzychu ciekawe są też… ściany. Zdobią je bowiem skały z sycylijskiego wulkanu. Na potrzeby budowy sprowadzono kilka wagonów tufu wulkanicznego z Etny, przerobionego na miejscu m.in. na groty i wnęki dla roślin.

Czytaj też: 5 historycznych miejsc we Wrocławiu, których nie znajdziesz w rynku ani na Ostrowie Tumskim

Stary Książ – sztuczna ruina?

Zamek Książ nie jest jedyną budowlą wznoszącą się nad okolicą. Sąsiednie wzgórze zajmują ruiny. W linii prostej oba obiekty dzieli zaledwie kilometr, jednak biegnący między nimi szlak turystyczny jest znacznie dłuższy. Pochodzenie Starego Książa jest dla historyków kwestią sporną. W latach 1794–1797 powstała romantyczna ruina zaprojektowana przez Christiana Tischbeina. Miała ona dodać lokalnemu krajobrazowi średniowiecznego klimatu. Obiekt spłonął w 1945 roku, podpalony przez radzieckich żołnierzy. Do dziś zachowały się fragmenty murów i wieży zamkowej.

fot.Blackmetalowiec / CC BY-SA 3.0 pl

Zamek Stary Książ, a właściwie – romantyczne ruiny.

A co było w tym miejscu wcześniej? Prawdopodobnie… inne ruiny. Niektórzy uważają, że warownia Bolka I Surowego została rozbudowana do dzisiejszego „głównego” zamku. Inni sugerują, że na jej pozostałościach powstał właśnie projekt Tischbeina.

Czytaj też: Baza wypadowa w Izery? Nie tylko! 5 historycznych atrakcji w Jeleniej Górze i okolicy, które musicie poznać!

Zabytkowa stajnia

Stajnie Stada Ogierów Książ to ciekawy punkt szczególnie dla miłośników jazdy konnej. Budynki zbudowano w XVIII wieku niedaleko zamku. Oprócz stajni do kompleksu należała także parowozownia. Dużą, krytą ujeżdżalnię koni zalicza się do najpiękniejszych w Europie.

fot.Andrzej Jurkowski/CC BY-SA 3.0

Stajnie Stada Ogierów Książ.

Hodowlę prowadzono tu jeszcze przed II wojną światową. Niestety, nie przetrwała ona konfliktu zbrojnego. Choć budynki ocalały, stado trzeba było zrekonstruować. W latach 40. i 50. XX wieku sprowadzano konie z innych, likwidowanych dolnośląskich hodowli. Obecnie zabytkowa ujeżdżalnia i parowozownia są udostępnione dla turystów. Stado Ogierów Książ prowadzi również lekcje i kursy jeździeckie.

Polecamy video: Najstarsze miasta na terenach Polski

Źródła:

1. Biały S., Zagadkowy Stary Książ, www.swiebodzice.info [dostęp: 25.07.2024].
2. Czerwiński J., Chanas R., Dolny Śląsk – przewodnik, Warszawa 1977.
3. Historia zamku Książ, www.ksiaz.walbrzych.pl [dostęp: 25.07.2024].
4. Szałkowski A., Sekrety Wałbrzycha, Łódź 2017.

Zdjęcie otwierające tekst: Lukaszmalkiewicz.pl/CC BY-SA 4.0