W historii ludzkości wiele budowli dzierżyło tytuł najwyższych na świecie. Niektórzy rekordziści pozostawali „niepokonani” przez całe stulecia.
Wielokrotnie w dziejach ludzie prześcigali się w tym, kto wzniesie najwyższy budynek. Oto historyczni rekordziści w tej kategorii…
Wielka Piramida w Gizie, Egipt (2560 p.n.e. – 1311)
Naszą podróż rozpoczynamy w starożytnym Egipcie. Podawane są tutaj różne daty, ale można przyjąć, że pierwszym mistrzem w kategorii najwyższych budynków świata była Wielka Piramida w Gizie, będąca grobowcem Cheopsa (Chufu). To jedyny z pierwotnych 7 cudów świata, który przetrwał do naszych czasów. Jest też absolutnym rekordzistą pod względem czasu, przez jaki był liderem: od około 2560 p.n.e. aż do roku 1311, czyli przez 3871 lat! Pierwotna wysokość piramidy oceniana jest na 146–147 metrów.
fot.Berthold Werner/CC BY-SA 3.0Wielka Piramida Cheopsa
Katedra w Lincoln, Anglia (1311–1549)
W 1311 roku liderem została wybudowana we wschodniej Anglii katedra w Lincoln, która mierzyła wtedy 160 metrów. Jest to pierwsza budowla, którą udokumentowano jako wyższą od Wielkiej Piramidy. Znajdująca się w tym miejscu pierwotna katedra została w większości zniszczona przez trzęsienie ziemi w 1184 roku. Ta odbudowana utraciła później prowadzenie, ponieważ w 1547 lub 1549 roku doszło do zawalenia się iglicy. Obecnie świątynia jest znacznie niższa: ma tylko 83 metry wysokości.
fot.DrMoschi /CC BY-SA 4.0Od 1311 roku przez 238 lat katedra w Lincoln była najwyższą budowlą na świecie.
Kościół Mariacki w Stralsundzie, Niemcy (1549–1569)
Na tragedii katedry w Lincoln skorzystał Kościół Mariacki w Stralsundzie, który mierzył wtedy 151 metrów. Jednak nie był to pierwszy kościół pod tym wezwaniem w tym mieście. W przypadku poprzedniej, XIII-wiecznej świątyni w 1382 roku doszło do zawalenia się wieży. Konieczna zatem stała się budowa nowego kościoła, tym razem w późnogotyckim stylu.
fot.Darkone/CC BY-SA 2.5Kościół Mariacki w Stralsundzie
Katedra w Beauvais, Francja (1569–1573)
W 1569 roku palma pierwszeństwa powędrowała do Francji. A było to spowodowane dobudowaniem na katedrze w Beauvais drewnianej iglicy, która podwyższyła ją do – w zależności od źródła – od 151,5 do 153 metrów. Katedra ta jednak od wieków (jej początki datuje się na pierwszą połowę XIII wieku) sprawiała problemy konstrukcyjne. Tak stało się i tym razem: nadbudowana wieża stała się niestabilna i w 1573 roku częściowo się zawaliła. Reszta niebezpiecznych elementów została usunięta.
fot.Diliff/CC BY-SA 3.0Katedra św. Piotra w Beauvais
Kościół Mariacki w Stralsundzie, Niemcy (1573–1647)
W międzyczasie nie powstał żaden nowy, wyższy budynek, a zatem po raz pierwszy i ostatni w historii były mistrz powrócił na tron. Od 1573 był nim ponownie kościół Mariacki w Stralsundzie o wysokości 151 metrów. Tym razem cieszył się swoją pozycją do 1647 roku, kiedy to padł ofiarą sił natury: w następstwie uderzenia pioruna doszło do zawalenia się wieży z dzwonnicą.
Katedra w Strasburgu, Francja (1647–1874)
Wydawać by się mogło, że na pozycji lidera powinna ponownie zameldować się Wielka Piramida. Czas i warunki atmosferyczne zrobiły jednak swoje: w wyniku erozji była ona już wtedy niższa i mierzyła około 139 metrów. Nowym liderem została zatem katedra w Strasburgu, mierząca wtedy 142 metry. Budowano ją od XII do XV wieku. (Wcześniejsza katedra spłonęła w 1007 roku na skutek uderzenia błyskawicy). Jest ona najwyższym średniowiecznym budynkiem, który wciąż istnieje. Na czele pozostała do roku 1874. Od tego momentu rekordy miały zacząć często wędrować z Francji do Niemiec – i z powrotem.
fot.Jonathan Martz /CC BY-SA 3.0Katedra Najświętszej Marii Panny w Strasburgu
Kościół św. Mikołaja w Hamburgu, Niemcy (1874–1876)
W 1874 roku – ale tylko na 2 lata – puchar przechodni wylądował w Niemczech dzięki kościołowi św. Mikołaja w Hamburgu o wysokości 147 metrów. Warto zaznaczyć, że nie był to pierwszy taki kościół wybudowany w Hamburgu. Niestety ten średniowieczny został w 1842 roku zniszczony przez pożar, a zatem konieczna stała się odbudowa. Nowy kościół został zbudowany w stylu gotyckiej katedry.
fot.Strumper & Co., Hamburg/domena publicznaKościół św. Mikołaja w Hamburgu
Katedra Notre-Dame w Rouen, Francja (1876–1880)
W 1876 roku kościół w Hamburgu musiał oddać prowadzenie kolejnemu francuskiemu budynkowi. Tym razem była to katedra Notre-Dame w Rouen, wysoka wtedy na 151 metrów. To właśnie tę katedrę często uwieczniał na swoich obrazach mistrz impresjonizmu Claude Monet. Jest to jedna z wielu budowli na tej liście, które musiały zostać odbudowane. Pierwotny kompleks został zniszczony w 841 roku w trakcie najazdu wikingów. Budowę nowej świątyni rozpoczęto w XII wieku.
fot. Cyril Aucher/CC BY-SA 4.0Katedra Notre-Dame w Rouen
Katedra w Kolonii, Niemcy (1880–1884)
Po raz ostatni tytuł ponownie powędrował do Niemiec, a konkretnie do wysokiej na 157 metrów gotyckiej katedry w Kolonii. Jej budowę rozpoczęto w 1248 roku. Swój obecny wygląd przybrała ona dopiero po wiekach modyfikacji – w 1880 roku. Jednak nawet najpóźniejsze elementy konstrukcyjne w większości powstawały w zgodzie z pierwotnymi, średniowiecznymi założeniami. Pomiędzy 1794 a 1796 rokiem katedra była wykorzystywana jako magazyn przez wojska francuskie. Część wyposażenia przetopiono, drewniane elementy posłużyły jako opał.
fot.Velvet/CC BY-SA 4.0Katedra w Kolonii
Pomnik Waszyngtona, Waszyngton, USA (1884–1889)
W 1884 roku po raz pierwszy w historii prowadzenie miała objąć konstrukcja zlokalizowana po drugiej stronie Oceanu Atlantyckiego. Tym razem nie był to budynek, a pomnik upamiętniający pierwszego prezydenta USA Jerzego Waszyngtona. Co ciekawe, jego kształt jest czasem opisywany jako obelisk w stylu egipskim. Monument wzniesiony przede wszystkim z marmuru igranitu powstawał w dwóch fazach: ze środków prywatnych (1848–1854) oraz publicznych (1876–1884). Ostatecznie osiągnął imponujące 169 metrów wysokości.
fot.Bill Ingalls/CC BY 2.0Pomnik Waszyngtona widziany z lotu ptaka
Wieża Eiffla, Paryż, Francja (1889–1930)
„Pogromcą” pomnika została konstrukcja, której nie trzeba nikomu przedstawiać: Wieża Eiffla. Jest kojarzona przede wszystkim z genialnym konstruktorem. Gustave Eiffel za jej wybudowanie otrzymał order Legii Honorowej. Wieża Eiffla to całe 300 metrów wysokości z żelaza. Zaczęto ją budować w 1887 roku, a otwarto 31 marca 1889. Jej całkowitą masę ocenia się na ponad 10 000 ton. Błyskawicznie stała się gigantyczną wręcz atrakcją turystyczną. Koszt jej budowy zwrócił się w ciągu zaledwie kilku miesięcy.
fot.Benh LIEU SONG /CC BY-SA 3.0Wieża Eiffla
Chrysler Building w Nowym Jorku, USA (1930–1931)
Wybudowany z inicjatywy potentata przemysłu samochodowego Waltera P. Chryslera i ukończony w 1929 roku budynek noszący jego nazwisko dość krótko cieszył się prowadzeniem, ale zapisał się w historii. Pierwotnie miał być niższy, a jego wysokość tuż po wybudowaniu wynosiła 278 metrów, co nie dawałoby mu pozycji lidera. Planowano jeszcze dobudować kopułę, ale ostatecznie zdecydowano się na znacznie wyższą iglicę, która podniosła Chrysler Building do 319 metrów. Jej elementy zamontowano w 1,5 godziny w 1930 roku.
fot.Samuel Gottscho/domena publicznaChrysler Building w 1932 roku
Empire State Building, Nowy Jork, USA (1931–1967)
Ten mierzący 381 metrów (bez anteny) budynek jest niezwykły również ze względu na czas, w jakim powstał. Wybudowało go założone w 1929 roku Empire State Company. Prace rozpoczęto 17 marca 1930 roku, a już po roku i 45 dniach jego 102 piętra były gotowe. Otwarcia budynku osobiście dokonał 1 maja 1931 roku prezydent Herbert Hoover, włączając w nim światła. Empire State Building niezwykle szybko stał się atrakcją turystyczną. Zagrał też w wielu słynnych filmach. Już w 1933 roku wspinał się na niego King Kong.
fot.Sam Valadi /domena publicznaEmpire State Building
Wieża telewizyjna Ostankino, Moskwa, ZSRR (1967–1975)
Raz w czasie zimnowojennej rywalizacji to Związek Radziecki dysponował najwyższym budynkiem na świecie. Była to wieża telewizyjna Ostankino, którą wybudowano w Moskwie w latach 1963–1967. Mierzyła 540 metrów. Było to wówczas największe centrum telewizyjne na świecie. Rok otwarcia budowli to także 50. rocznica rewolucji październikowej, a w ZSRR telewizja zaczęła wtedy nadawać w kolorze. Chociaż nie jest już najwyższa na świecie, to Ostankino pozostaje najwyższym wolnostojącym budynkiem w Europie.
fot.Don-vip /CC BY-SA 4.0Wieża telewizyjna Ostankino
Wieża CN, Toronto, Kanada (1975–2007)
Jak dotąd raz palma pierwszeństwa powędrowała do Kanady, gdy w Toronto powstała CN (Canadian National) Tower. Co ciekawe, pierwotnie myślano o wybudowaniu 3 wież połączonych ze sobą mostami. Włączając 100-metrowy maszt zainstalowany przy pomocy helikoptera Sikorskym ma ona imponujące 553 metry wysokości. Budowę wieży rozpoczęto w roku 1973, a zakończono w 1975. Na wysokości 447 metrów znajduje się galeria widokowa Space Deck, z której w pogodny dzień możemy ponoć zobaczyć obiekty znajdujące się w promieniu aż 160 km.
fot.Paulo O/CC BY 2.0Canada’s National Tower
Burdż Chalifa, Dubaj, ZEA (od 2007)
Ostatnim i jak dotąd niepokonanym liderem (od 2007 roku) jest Burdż (po arabsku „wieża”) Chalifa w Zjednoczonych Emiratach Arabskich o wysokości 830 metrów. Ludzie mogą w niej przebywać jedynie do wysokości 163 piętra, ponieważ za ponad 200 metrów odpowiada iglica. Burdż Chalifa powstała dzięki inicjatywie władcy ZEA, szejka Mohammeda bin Rashida al Maktouma, który chciał, by Dubaj znalazł się na mapach świata z czymś spektakularnym. Pierwotnie nazwana Burdż Dubaj została przemianowana na Burdż Chalifa w 2010 roku.
fot. Nicolas Lannuzel – Flickr /CC BY-SA 2.0Jak dotąd niepokonanym liderem (od 2007 roku) tej niezwykłej klasyfikacji jest Burdż (po arabsku „wieża”) Chalifa w Zjednoczonych Emiratach Arabskich
Jeddah Tower, Dżedda, Arabia Saudyjska (od 2024?)
Na horyzoncie wyłania się już Jeddah Tower w Arabii Saudyjskiej, a konkretnie w ekskluzywnym Jeddah Economic City. Według ostatnich informacji ma ona zostać otwarta w 2024 roku (od kilku lat termin ten jest przesuwany) i mierzyć okrągłe 1000 metrów lub nawet więcej. Budowa tej wieży rozpoczęła się w 2014 roku. Również i ona miała pierwotnie nosić inna nazwę: Kingdom Tower. Docelowo ma mieć około 170 pięter mieszczących hotel, apartamenty, biura i sklepy. A wszystko tak luksusowe, jak to tylko możliwe.
fot.Alejandro vn /CC BY-SA 4.0Jeddah Tower jest wciąż w budowie (widok z 2017 roku)
Źródło:
Bibliografia
- S. Al, Supertall: How the World’s Tallest Buildings Are Reshaping Our Cities and our Lives, W. W. Norton & Company, New York 2022.
- Cologne Cathedral, whc.unesco.org, dostęp: 27.04.2023.
- J. Elledge, The Compendium of (Not Quite) Everything: All the Facts You Didn’t Know You Wanted to Know, Headline Publishing Group, London 2021.
- The Encyclopædia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences, and General Literature, Vol. XI, R. S. Peale Company, Chicago 1892.
- S. Ericson, K. Riegert (red.), Media Houses: Architecture, Media and the Production of Centrality, Peter Lang Publishing Inc., New York 2010.
- Geschichte, www.koelner-dom.de, dostęp: 27.04.2023.
- Historic Centres of Stralsund and Wismar, whc.unesco.org, dostęp: 27.04.2023.
- History, www.esbnyc.com, dostęp: 27.04.2023.
- Intimate and flamboyant. The Cathedral, en.visiterouen.com, dostęp: 27.04.2023.
- S. Kallen, Burj Khalifa: The Tallest Tower in the World, Norwood House Press, Chicago 2014.
- K. Al-Kodmany, The Vertical City: A Sustainable Development Model, WIT Press, Southampton 2018.
- D. Langmead, C. Garnaut, Encyclopedia of Architectural and Engineering Feats, ABC Clio, Santa Barbara 2001.
- M. Moffett, M. Fazio, L. Wodehouse, A World History of Architecture, Lawrence King Publishing Ltd., London 2003.
- S. Stetkiewicz, Wieża trzechsetmetrowa, „Wszechświat”, nr 10, tom VIII/1889.
- Timeline, lincolncathedral.com, dostęp: 27.04.2023.
- Washington Monument, www.nps.gov, dostęp: 21.04.2023.
Ilustracja otwierająca artykuł: John Emslie/David Rumsey Historical Map Collection/domena publiczna
KOMENTARZE (3)
A nasz maszt w Konstantynowie? 646m – był najwyższym budynkiem na świecie od 1974 do 1991 roku.
Masz to jak sama nazwa wskazuje nie budynek tylko bardziej obiekt/konstrukcja, stąd jak rozumiem nie ma go na liście, zresztą jest to wytłumaczone w innym artykule na tym portalu.
Na terenie Europy kontynentalnej, w połowie XV w. we Wrocławiu, przylegająca do kościoła garnizonowego wieża osiągnęła wraz z hełmem wysokość 130,5 m.