Bitwa pod Cuszimą 1905

Rosjanie, sprowadzając na Daleki Wschód swoje okręty, liczyli na odwrócenie losów wojny z Japonią. Przeliczyli się. Zlekceważyli przeciwnika. Nie zadbali też o to, by przygotować odpowiedni plan bitwy. W rezultacie rosyjska flota została dosłownie zmasakrowana.

Tło historyczne bitwy pod Cuszimą

Sławetna bitwa pod Cuszimą stanowiła punkt kulminacyjny wojny japońsko-rosyjskiej, której zarzewiem w dużej mierze był konflikt o wpływy na terenie Azji Wschodniej. Pamiętajmy też, że Japonia mogła liczyć na sympatię Wielkiej Brytanii, USA oraz Niemiec. Wojna rozpoczęła się w 1904 roku. 6 lutego Japonia zerwała stosunki dyplomatyczne z Rosją. Dosłownie 2 dni później nastąpił pierwszy atak. 8 lutego japoński admirał Heihachirō Tōgō zadecydował o zbombardowaniu zacumowanych w Port Artur rosyjskich okrętów. Był to dotkliwy cios, ponieważ Rosja nie mogła wykorzystać floty znajdującej się we wciąż zamarzniętym Władywostoku.

fot.Shigetada Seki/domena publiczna

Czym dla III Rzeszy stała się bitwa na łuku kurskim, tym dla rosyjskiej floty była bitwa pod Cuszimą

Japończycy zaczęli odnosić sukcesy również na lądzie – po szybkiej mobilizacji i desancie na chińskich brzegach. Szczególnie ważnym, ale i pyrrusowym zwycięstwem okazało się zdobycie przez wojska japońskie 2 stycznia 1905 roku Port Artur. Straty po obu stronach były olbrzymie. Rosjanie stracili około 40 000 żołnierzy, Japończycy aż 60 000. Rosjanie ponosili porażkę za porażką. Postanowili sprowadzić w rejon walk większą liczbę okrętów, które – taką przynajmniej żywili nadzieję – odseparują Japonię od jej wojsk na kontynencie azjatyckim i zmierzą się z japońską flotą pod Cuszimą.

Czytaj też: Bomby atomowe zmusiły Japończyków do kapitulacji. Prawda czy mit?

Długi rejs Floty Bałtyckiej

Nie ulega wątpliwości, że w przededniu wielkiej – jak się miało okazać – bitwy Japonia znajdowała się w lepszej sytuacji. Przede wszystkim znajdująca się w Cieśninie Koreańskiej Cuszima, która miała stać się miejscem bitwy, była dla Japonii o nieco tylko dalszy rzut beretem od jej terytorium. Co więcej, przy rozbudowie floty wojennej Japonię wspierała Wielka Brytania. Kraje te kilka lat wcześniej, 30 stycznia 1902 roku, zawarły bowiem przymierze.

Natomiast Rosja dopiero musiała ściągnąć na miejsce swoje okręty. Postanowiono sprowadzić elitarną Flotę Bałtycką. Droga przed nią była jednak bardzo daleka – i jeszcze się wydłużyła „dzięki” decyzjom Wielkiej Brytanii. Państwo to bowiem nie wyraziło zgody, aby rosyjskie okręty wojenne przepłynęły przez Kanał Sueski. Czekał je więc rejs dookoła całej Afryki. Świeżość nie była zatem po stronie Rosji. Rejs Floty Bałtyckiej trwał od października 1904 roku aż do maja roku 1905. Do starcia obu flot doszło natomiast 27 maja.

Czytaj też: Tchórzliwy jak Orzeł. Wstydliwa historia polskiego okrętu podwodnego we wrześniu 1939 roku

Przygotowania do bitwy

Do kontaktu wzrokowego pomiędzy obiema flotami doszło tuż przed bitwą – 27 maja około godziny 13:40. Rosjanie zauważyli 4 japońskie pancerniki, w tym flagowy okręt admirała Tōgō Mikasę oraz 8 krążowników. Sam admirał w tym czasie w komunikacie wezwał marynarzy, aby spełnili swój obowiązek, ponieważ zależy od tego los cesarstwa. Flota japońska podchodziła względem rosyjskiej od północnego wschodu. Wiceadmirał Zinowij Rożestwieński był z tego zadowolony, bo na przodzie umieścił swoje najnowocześniejsze pancerniki i liczył na skuteczny atak od samego początku. Te nadzieje miały jednak okazać się płonne.

fot.domena publiczna

Wiceadmirał Zinowij Rożestwieński

Heihachirō Tōgō postanowił całością floty wykonać ryzykowny manewr, który miał mu później zapewnić zwycięstwo. Było to powtórzenie manewru admirała Nelsona z bitwy pod Trafalgarem. Ustawiając swoje okręty w linii, prostopadle do floty rosyjskiej, postanowił postawić nimi kreskę nad T. Pionową linię stanowiły okręty rosyjskie, a jego własne – poziomą. Zresztą japońska flota kilkakrotnie skutecznie powtarzała ten manewr w trakcie bitwy. Taka taktyka umożliwia ostrzał przeciwnika ze wszystkich dział na burtach, podczas gdy wróg ma do dyspozycji jedynie działa dziobowe. I to też głównie na czołowym okręcie, ponieważ im dalej, tym mniejsze są możliwości strzelania ponad własnymi jednostkami. Jako że w tym momencie Japończycy poruszali się w przeciwnym kierunku niż Rosjanie, potrzebna była korekta manewru. To okazało się kluczowe.

Czytaj też: Baochuany admirała He – najpotężniejsza flota w dziejach

Początek starcia

Admirał Tōgō postanowił rozciągnąć swoje okręty w szeroki na 180 stopni półokrąg, którym kontynuował manewr i wyszedł na ten sam kurs co Rosjanie. Jednocześnie znalazł się naprzeciw słabszej części rosyjskiej floty, czego Rożestwieński chciał uniknąć. Manewr ten udał się dzięki przewadze prędkości japońskich okrętów. Dodatkowo Rosjanie nie byli zbyt celnymi strzelcami, dzięki czemu w newralgicznym momencie przechodzenia obok pancerników Japończycy nie zostali zbyt poważnie trafieni. Rożestwieński próbował jeszcze zareagować, nakazując swoim jednostkom wykonanie zwrotu, ale nie dopilnowano korekty prędkości. Przez skręty i nagłe jej wytracanie zamieniono uporządkowany szyk w ustawienie po części chaotyczne.

Ze strony japońskiej ostrzał jako pierwszy rozpoczął flagowy okręt admirała Tōgō Mikasa. Jego celem stały się pancernik Oslabja oraz rosyjski odpowiednik Mikasy: Suworow. Japończycy przyjęli inteligentną taktykę. W cel wstrzeliwał się znajdujący się na czele Mikasa, a następnie koordynaty przekazywano kolejnym okrętom. Dzięki temu mogły one szybciej zadać wrogowi dotkliwe straty, głównie przy pomocy specyficznej amunicji: szimozy, wywołującej w momencie trafienia potężne pożary. Z kolei Rosjanie na początku koncentrowali się jedynie na Mikasie.

Czytaj też: „Anglicy oszaleli…”. Dlaczego Winston Churchill rozkazał zniszczyć sojuszniczą flotę?

Pogrom rosyjskiej floty

Pierwszym pancernikiem, który zatonął dość szybko po rozpoczęciu bitwy, był właśnie Oslabja. Poważnie uszkodzony w wyniku zmasowanego ostrzału Suworow wyszedł z szyku, a wiceadmirał Rożestwieński został ranny. W późniejszej fazie bitwy został przeniesiony na pokład niszczyciela Bujnyj. Czołowym okrętem stał się wtedy pancernik Aleksander III. Rosjanom poważnie dawał się we znaki brak ustalonego przed bitwą jakiegokolwiek jej skonkretyzowanego planu. Rożestwieński nie pomyślał też o tym, aby komukolwiek przekazać dowództwo. Niespełna godzinę później i Aleksander III musiał z powodu licznych uszkodzeń wycofać się na tył szyku, a jego miejsce zajął Borodino.

fot.domena publiczna

W ciągu kolejnych godzin nadal trwała demolka zdezorganizowanej floty rosyjskiej.

W ciągu kolejnych godzin nadal trwała demolka zdezorganizowanej floty rosyjskiej. Niewielkie sukcesy odnosiła grupa pancerników pod dowództwem kontradmirała Nikołaja Niebogatowa. Aleksander III zatonął z całą załogą na pokładzie. Na dno poszedł i Borodino. Walczące siły rozdzielił zmrok i dym z palących się okrętów, choć na polowanie admirał Tōgō wysłał tym razem kontrtorpedowce. Niedługo przed godziną 19:00 zatopiony został również Suworow. Rosjanie myśleli już tylko o ucieczce i przebiciu się do Władywostoku.

W nocy i następnego dnia flota rosyjska rozdzieliła się na kilka mniejszych grupek, za którymi w pościg ruszyły okręty japońskie. Część okrętów rosyjskich zniszczono. Niektóre dobiły do różnych brzegów i po wysadzeniu załóg zostały zatopione. Na inne – schwytane – wkroczyła marynarka Japonii. Grupa Niebogatowa została okrążona przez pancerniki przeciwnika. Nie widząc szans, kontradmirał zdecydował się na kapitulację. Poddany został również Biedowyj, na którego pokładzie znajdował się ranny Rożestwieński.

Bilans strat

Klęska floty rosyjskiej była druzgocąca. Do Władywostoku ostatecznie udało się dotrzeć tylko jednemu krążownikowi i dwóm kontrtorpedowcom. Kilka okrętów zostało internowanych w portach chińskich i filipińskich. Z kolei Rosjanom udało się zatopić tylko 3 japońskie torpedowce. Również straty ludzkie były nieporównywalnie większe po stronie rosyjskiej. Zginęło ponad 5000 marynarzy, drugie tyle dostało się do niewoli. Japończycy stracili jedynie około 800 ludzi. Ta określana mianem jednej z najważniejszych morskich bitew w historii otworzyła Japonii drogę do stania się regionalnym mocarstwem. Rosja zaś poniosła największą w swojej historii klęskę w bitwie morskiej.

fot.Tōjō Shōtarō /domena publiczna

Ta określana mianem jednej z najważniejszych morskich bitew w historii otworzyła Japonii drogę do stania się regionalnym mocarstwem. Na grafice admirał Heihachirō Tōgō na mostku swego flagowego pancernika Mikasa.

Co stało się później? Rosja nie była już zdolna do kontynuowania wojny na dotychczasową skalę. I nie chodziło tylko o zasoby sprzętowe i ludzkie. Zwłaszcza te ostatnie były w coraz większym stopniu potrzebne gdzie indziej: w samej Rosji. Działania rewolucjonistów coraz bardziej przybierały bowiem na sile. Jednakże i sama Japonia zaczynała już odczuwać skutki wojny. Coraz trudniej było uzupełniać odwody, a i coraz bardziej odczuwalne stawały się problemy finansowe. Obu stronom na rękę było zatem zawarcie pokoju.

Porozumienie pokojowe

W pośrednictwo pomiędzy państwami zaangażowały się Stany Zjednoczone na czele z prezydentem Theodorem Rooseveltem. Nawiasem mówiąc, opłaciło mu się to, ponieważ m.in. za to przyznano mu później pokojową Nagrodę Nobla. Negocjacje były prowadzone w amerykańskim mieście Portsmouth. Układ pokojowy został ostatecznie podpisany 5 września 1905 roku. Na jego mocy Rosja musiała zwrócić Japonii odebrany jej w 1875 roku południowy Sachalin. Ponadto formalnie Kraj Kwitnącej Wiśni uzyskał kontrolę nad Półwyspem Liaotung wraz ze zdobytym wcześniej Port Artur, a Korea znalazła się w japońskiej trefie wpływów.

Patrząc z boku, można powiedzieć, że Japonia nie zyskała na mocy tego porozumienia zbyt wiele. Winą za to obarczano przede wszystkim sposób prowadzenia rokowań przez Amerykanów. Jednakże zysk wizerunkowy był bezcenny. Azja Wschodnia musiała uznać pojawienie się na scenie nowego, silnego gracza.

Bibliografia

1. Carradice, The Battle of Tsushima, Pen & Sword Books Ltd., Yorkshire 2020.
2. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
3. W. Dyskant, Cuszima 1905, Wydawnictwa Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1989.
4. Keble Chatterton, Battles by sea, EP Publishing Limited, Wakefield 1975.
5. Pajewski, Historia Powszechna 1871-1918, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.