Historia hymnu Ukrainy

Czubynski był etnografem i folklorystą. Za swojego życia odbył wiele wypraw badawczych, a w latach 1872-1879 opublikował szereg prac naukowych. Swoją drogą, jego działalność naukowa do dziś budzi podziw badaczy. Profesor Ołeksandr Bileckyj pisał, że „ objętość i wartość merytoryczna” tych publikacji jest „imponująca”. Ale w historii Ukrainy Czubynski zapisał się jako autor obecnego hymnu kraju. Ciekawostką jest, że utwór ten powstał przypadkowo, a autor nie podejrzewał, że wiersz odegra tak dużą rolę w życiu Ukraińców.

Czytaj też: Memorandum Budapesztańskie. Największy błąd Ukrainy po 1991 roku?

Dzieciństwo i młode lata

Pawło Czubynski ma polskie i szlacheckie pochodzenie. Dane biograficzne na jego temat są dosyć skąpe, ale można domniemywać, że Czubińscy – podobnie jak tysiące polskich rodzin – od pokoleń mieszkali na terenie obecnej Ukrainy. Wskutek rozbiorów nie wszyscy zachowali polską tożsamość, niektórzy Polacy zrusyfikowali się. Ale nie Czubińscy – wygląda na to, że rodzina była pod ukraińskimi wpływami.

fot.domena publiczna

Pawło urodził się 15 (27) stycznia 1839 roku w majątku ojca, zwanym „Czubinką”.

Pawło urodził się 15 (27) stycznia 1839 roku w majątku ojca, zwanym „Czubinką”. Posiadłość znajdowała się niedaleko miasta Boryspil pod Kijowem, gdzie obecnie znajduje się lotnisko. Lata dziecięce spędził w domu rodziców, w którym otrzymał podstawowe wykształcenie. Następnie kontynuował edukację w szkole powiatowej w mieście Perejasław. Po jej ukończeniu wstąpił do gimnazjum w Kijowie, zdał tam maturę i dostał się na studia prawnicze do Petersburga, które ukończył w 1861 roku.

W latach studenckich brał udział w działalności petersburskiej społeczności ukraińskiej. Pisywał do magazynu „Osnowa”. Na spotkaniach ukraińskiej diaspory miał okazję osobiście rozmawiać z luminarzami ukraińskiej kultury: Mykołą Kostomarowem, Pantelejmonem Kuliszem, a przede wszystkim z wieszczem Tarasem Szewczenkiem, który na zawsze pozostał dla niego duchowym nauczycielem.

Czytaj też: Ile zwrotek liczył oryginalny hymn polski?

Buntownik i poeta

Po ukończeniu studiów Pawło opuścił stolicę imperium i rozpoczął pracę w Kijowie. Najpierw był nauczycielem prawoznawstwa w gimnazjum żeńskim, następnie podjął pracę jako komornik w izbie sądowej guberni kijowskiej. Piastując ostatnie z wymienionych stanowisk, dążył do tego, by wszyscy mieszkańcy byli równi wobec prawa, co z oczywistych względów nie podobało się władzom. W tym samym czasie w Kijowie ukazała się też praca Czubynskiego dotycząca łapówkarstwa wśród urzędników państwowych. Na poglądy Czubynskiego wpłynęły m.in. reformy Aleksandra II, ustanawiające instytucje sędziów zawodowych i ławy przysięgłych.

Poza tym światopogląd Czubynskiego zmienił się pod wpływem manifestacji, które miały miejsce w Królestwie Polskim w 1861 roku. W ich wyniku mieszkający w guberni kijowskiej Polacy mogli liczyć na wsparcie uczciwego urzędnika. Nic dziwnego, że stosunek jaki Pawło miał do władz nie był najlepszy. 20 października 1862 roku naczelnik żandarmów, książę Dołgorukow, rozkazał wysłać Czubynskiego – „za szkodliwy wpływ na umysły ludu” – na północ, do guberni archangielskiej, gdzie miał zamieszkać pod nadzorem policji.

fot.Nick Grapsy/CC BY-SA 4.0

Tablica pamiątkowa poświęcona autorowi słów hymnu

W trakcie wyjazdu na zesłanie Pawło zdołał napisać przyszły hymn Ukrainy. Podobno autor stworzył go w trakcie serbsko-ukraińskiego spotkania, w wynajmowanym przez siebie mieszkaniu w Kijowie. Podczas rozmowy serbscy studenci zaśpiewali patriotyczną pieśń, która zawierała słowa: „Serce bije i przelewa się krew za ojczyznę”. Utwór  wywarł tak duży wpływ na Czubynskiego, że ten udał się do sąsiedniego pokoju i w ciągu 30 minut napisał tekst zaczynający się od słów: „Szcze ne wmerła Ukraina”. Skomponowanie tego wiersza nie odegrało jednak żadnej roli w dalszym życiu Pawło i pobycie w guberni archangielskiej. Badacze uważają, że na kształt tego wiersza wpłynął obecny hymn Polski – „Jeszcze Polska nie zginęła”. Co ciekawe, „Szcze ne wmerła Ukraina” był bodajże jedynym utworem poetyckim skomponowanym przez bohatera tego tekstu.

Po raz pierwszy wiersz opublikowano w grudniu 1863 roku, w czwartym numerze czasopisma „Meta”. Tym utworem zachwycił się kompozytor i duchowny Mychajło Werbyckij, wówczas znany autor muzyki cerkiewnej, który tekst podparł stworzoną przez siebie melodią. Pierwsze publiczne wykonanie przyszłego hymnu miało miejsce 10 marca 1865 roku, w Przemyślu, na wieczorku poświęconym pamięci zmarłego cztery lata wcześniej, Tarasa Szewczenki.

Czubynski mieszkał wówczas w Archangielsku, dokąd przeniósł po spędzeniu roku na zesłaniu. Pracował kolejno jako: śledczy, następnie sekretarz komisji statystycznej, redaktor gazety, urzędnik do zadań specjalnych tamtejszego gubernatora. W ciągu siedmiu lat spędzonych na wygnaniu zrobił wiele dla rosyjskiej etnografii. Zbadał m.in. handel, zwyczaje codzienne, stosunek mieszkańców do norm prawnych w guberni archangielskiej. Poza tym, przebywając w zsyłce wielokrotnie inicjował akcje pomocy niemajętnym kobietom i osieroconym dzieciom.

fot.ІгорТаранченко/CC BY-SA 4.0

„Hymn Ukrainy jest niesamowity. Na pierwszy rzut oka nie robi wrażenia, ale to tylko na pierwszy rzut oka”

Gdy w 1869 roku Pawło przedstawił wyniki swoich badań etnograficznych w Rosyjskim Towarzystwie Geograficznym, zakres przeprowadzonych przez niego prac sprawił, że naukowcy wnioskowali o to, by zesłaniec mógł opuścić Archangielsk i zamieszkać w centrum Imperium. Tak też się stało, naukowiec wrócił do Boryspola. Tam kontynuował swoje badanie etnograficzne. Zmarł w 1884 roku

Czytaj też: Czerwony Głód. Wojna Stalina przeciwko Ukrainie

Życie po życiu

Napisany przez Czubynskiego tekst „Szcze ne wmerła Ukraina” otrzymał większy rozgłos niż jego obszerne badania naukowe. W 1908 roku utwór opublikowano w carskiej Rosji, w antologii pt. „Ukraińska muza”. W 1910 roku w studiu nagraniowym w Kolonii pieśń tę zaśpiewał i nagrał znany śpiewak operowy, Modest Męciński. W latach 1917-1921 rząd Ukraińskiej Republiki Ludowej (URL) wykorzystał ten utwór jako jeden ze swoich hymnów (należy zaznaczyć, że w 1920 roku armia URL walczyła ramię w ramię z Polakami). W 1917 roku tłumaczenie utworu ukazało się w gazecie „The New York Times”.

W czasach radzieckich, gdy Ukraina stała się jedną z republik związkowych ZSRR, Moskwa nie życzyła sobie, by hymnem Radzieckiej Ukrainy była pieśń „Szcze ne wmerła Ukraina”. Obawiano się, że wywoła ona „nastroje separatystyczne”. Dopiero w czasie pieriestrojki, w 1989 roku, na festiwalu muzycznym „Czerwona ruta”, po raz pierwszy wykonano publicznie utwór napisany przez Pawło Czubynskiego.

Po odzyskaniu przez Ukrainę niepodległości Rada Najwyższa Ukrainy zatwierdziła ten utwór jako hymn państwa. Miało to miejsce 15 stycznia 1992 roku. Współczesny ukraiński kompozytor tak charakteryzuje utwór Czubynskiego:

„Hymn Ukrainy jest niesamowity. Na pierwszy rzut oka nie robi wrażenia, ale to tylko na pierwszy rzut oka (…) został stworzony przez Mychajła Werbyckiego, kompozytora muzyki cerkiewnej, [który] mieszkał w monarchii austriackiej, podobno bardzo kochał Schuberta (…) stworzył tę patriotyczną pieśń jako utwór cerkiewny (…) To dzieło wyjątkowe: hymn Ukrainy ma w sobie elementy boskiej liturgii (…)”

Czytaj też: Putin odsłonił na Krymie pomnik cara, Ukraina protestuje i nazywa to cynicznym naruszeniem prawa międzynarodowego

Źródła:

1.              Гирич I., Чубинський Павло Платонович [w] Політична енциклопедія. Редкол.: Ю. Левенець (голова), Ю. Шаповал (заст. голови) та ін. — К.: Парламентське видавництво, 2011
2.             Державні символи України / Упор. А. П. Ярещенко. — Xарків.: Факт, 2008
3.             Чубинський Павло Платонович, https://www.ukrlib.com.ua/bio/author.php?id=268