„Ukochane dzieci” Stalina w morderczym marszu po Syberii

Dlatego potrzebni byli strażnicy o wyjątkowej odporności na takie warunki. Rekrutowali się z „mongolskich barbarzyńców” żyjących i pracujących w arktycznym klimacie, którzy słynęli z okrucieństwa i gwałtowności.

Śmiercionośny marsz

Spaliśmy w ogromnych, pustych pomieszczeniach, stłoczeni razem dla ciepła i towarzystwa. Trzy noce we względnej wygodzie i dwa posiłki dziennie pomogły nam odzyskać nieco utraconych sił. Czwartego dnia, gdy przybyli Mongołowie i rozpoczęli energiczne przygotowania do drogi, rozpętało się istne piekło. Ledwie zdążyliśmy skończyć zupę, a oni już wpadli do pomieszczenia i kazali nam formować szeregi. Zostaliśmy skuci łańcuchami po mniej więcej pięćdziesięciu i ustawieni w sześciu kolumnach marszowych. W przeciwieństwie do Sowietów Mongołowie byli dumni, że dowodzą tyloma powiązanymi razem więźniami.

Gdy przechodziliśmy przez centrum miasta, kopali nas i bili, zadowoleni z wrażenia, jakie wywierają. Mimo że mieli do dyspozycji sanie i konie, woleli iść przy nas. Ubrani w futra wyglądali imponująco przy skazańcach odzianych w cienkie płaszcze i znoszone buty. Nie wyglądali na takich, których dałoby się do czegokolwiek przekonać, i rzeczywiście potwierdzało się to w miarę podróży.

fot.chojna.24.pl

Wielu zesłańców nie było w stanie przeżyć morderczych marszy

Pierwszy dzień minął stosunkowo szybko, ponieważ śnieg był mocno ubity i szło się po nim łatwo. Ponadto wszyscy byliśmy odświeżeni po krótkim odpoczynku, więc bez większego wysiłku, po pokonaniu około trzydziestu dwóch kilometrów dotarliśmy do baraków na pierwszy odpoczynek. Żywienie powróciło do poprzednich „standardów”: śledź, porcja chleba i gorącej wody raz dziennie, więc po parującej zupie w Krasnowiszersku było odrażające. Poprosiliśmy o uwolnienie nas na noc z łańcuchów, bo bez nich wygodniej by się spało. W odpowiedzi na tę prośbę otrzymaliśmy serię bolesnych kopniaków za sprawianie problemów i nakazano nam milczeć.

Z samego rana Mongołowie wpadli do naszego pomieszczenia i zanim zdążyliśmy pozbierać myśli, zaczęli nas ciągnąć za nogi i wypędzać na obezwładniający mróz. Warunki znacznie się pogorszyły. Gdy zeszliśmy z utartego szlaku w las, śnieg był coraz głębszy. Trudno było utrzymać równowagę, a kolumny co rusz przystawały, bo niektórzy się przewracali i grzęźli w śniegu. Rozzłoszczeni strażnicy próbowali stawiać na nogi nieszczęsnych więźniów, obrzucając ich obelgami. Nagle upadł jeden z Ukraińców. Jego towarzysze pomogli mu wstać i przez pewien czas, wspierając się na nich, trzymał się prosto. Ale oni również nie mieli za wiele siły i nie wystarczyło im jej, by go dłużej podtrzymywać. Nogi się pod nim ugięły i upadł na ziemię, niezdolny do wykonania najmniejszego ruchu.

Ktoś musi karmić wilki

Rozjuszeni konwojenci długo go tarmosili, ale więzień był kompletnie wyczerpany. Jeden z nich rozpiął łańcuch, a dwaj inni podnieśli mężczyznę. Odwróciliśmy się i patrzyliśmy, jak wloką go półżywego w stronę sań. Sądziliśmy, że może na nich będzie kontynuować podróż, ale tak się nie stało. Wkrótce strażnicy wrócili, śmiejąc się i żartując, ale więźnia nigdzie nie było widać. Drugiego dnia w ten sposób zniknęło sześć osób. Byłem ciekaw ich losu, więc w końcu zebrałem się na odwagę i zapytałem jednego z Mongołów, co się stało z ciałami tamtych.

– Musimy mieć tylko ich ubrania na dowód, że tu byli – odpowiedział. – A wilki trzeba karmić, bo zaatakują konwój i wszyscy zginiecie. Musimy dotrzeć do baraków przed zmrokiem. Przyjrzyj się dobrze, a zobaczysz ślady wilków. Zawsze są blisko, podążają za nami dzień i noc. Wiedzą, że będzie co jeść. Ja na twoim miejscu nie zadawałbym pytań. To strata energii, skończysz jak tamci.

fot.Zbiory Muzeum Wojska w Białymstoku

Polscy zesłańcy

Przez trzy dni przebyliśmy ponad sto czterdzieści kilometrów, prawie połowę drogi, ale straciliśmy około trzydziestu towarzyszy, którzy po śmierci zostali rozebrani, a ich ciała pozostały w głębokim śniegu na pastwę wilków, które się do nich dobierały, gdy tylko znikaliśmy z pola widzenia.

Przetrwać noc

Na tym etapie nękały nas również odmrożenia. Wielu znajdowało się na skraju śmierci. Ofiar byłoby znacznie więcej, gdybyśmy szczęśliwym trafem nie dotarli do niewielkiej osady położonej nad brzegiem zamarzniętego jeziora. Ku ogólnemu zdumieniu zdjęto nam łańcuchy. Konwojentów przeraziła liczba ofiar. Mieli rozkaz doprowadzić bezpiecznie do celu całą grupę więźniów w dobrej kondycji i gotowych do natychmiastowego podjęcia pracy. Tymczasem już trzydziestu straciło życie, a pozostałych dwustu siedemdziesięciu było zupełnie niezdolnych do pracy.

Nasze posiłki znów się zmieniły. Podawano nam bardziej strawną kaszę i gorącą wodę, a racje żywnościowe, w porównaniu z wydawanymi w poprzednich barakach, były przyzwoite. Po posiłku ułożyliśmy się na podłodze na zasłużony sen. Zauważyłem, że mam spuchnięte dłonie i stopy, niemal bez czucia. Masowałem je, by przywrócić krążenie. Zwinąłem się w kłębek i omotałem płaszczem stopy, starając się stworzyć z niego ciepły kokon. Za-padłem w płytki sen, ponieważ przenikliwy chłód ogarnął całe ciało i wyziębił duszę. Być może to mnie uratowało. Czułem, że gdybym zasnął głęboko, już bym się nie obudził.

fot.IPN

Pierwsza faza budowy łagru w tajdze, do czasu postawienia baraków więźniowie spali w skleconych
z gałęzi szałasach. Rysunek nieznanego łagiernika opublikowany w wydawnictwach II Korpusu.

Nagle Mongołowie, bardziej niż zwykle agresywni, zaczęli nas budzić kopniakami i ciosami pięści. Mieliśmy stanowić publiczność dla oficjalnie prezentującego się gościa z mnóstwem medali przypiętych do grubego futra. Nie mogłem pojąć, o co mu chodzi. Wydawało się, że rozprawia o wspaniałych osiągnięciach radzieckiego komunizmu i wychwala cnoty Stalina jako ojca wszystkich robotników. Przekonywał, że należymy do nielicznych uprzywilejowanych, którym pozwolono pomóc mu w zapewnieniu lepszej komunikacji w całym ukochanym kraju. Patrząc na nas z pogardą i ze splecionymi z tyłu rękoma, paradował przed nami w tę i z powrotem. W pewnej chwili do przodu przedostał się rosyjski więzień, który zapewne nie mógł dłużej znieść upokorzenia.

„Dzieci” Stalina?

– Skoro Stalin jest taki wspaniały, to niech tu przyjedzie i się przekona o swoich znakomitych sukcesach. Jest nas trzystu – jego tak zwanych dzieci – głodnych, wynędzniałych i odrętwiałych z zimna, z opuchniętymi rękoma i nogami, wielu bliskich śmierci. Mimo to pędzi się nas po tym zamarzniętym pustkowiu, zmusza do spania na betonowej podłodze w prowizorycznych barakach i karmi rozgotowaną kaszą. To mają być ukochane dzieci Stalina? Do tej pory, przyjacielu, zmarło trzydziestu naszych współtowarzyszy. Czy Stalin odczuł tę stratę? Czy wie, że trzydzieścioro jego dzieci zostało w lesie bez odzieży porzuconych wilkom na pożarcie? Oczywiście, że nie! Śmierć człowieka nic dla was nie znaczy. Dla was jesteśmy tylko zwierzętami, końmi roboczymi, które mają wam służyć do osiągania postępów w rozwoju komunizmu.

W pomieszczeniu zjawiło się czterech strażników. Po brutalnej szamotaninie wyciągnęli za drzwi więźnia wciąż urągającego radzieckiemu proletariatowi i rządom Stalina. Już nie wrócił, ale dodał ducha współtowarzyszom, którzy z pewnym wysiłkiem klaskali z uznaniem dla jego odwagi. Dla nich stał się bohaterem, który przypłacił ją życiem.

Na zewnątrz od pewnego czasu padał gęsty śnieg. Śnieżyca trwała przez cały dzień i odzywały się głosy, że warstwa śniegu ma już dobrze ponad metr. Odbyła się narada mongolskich strażników z radzieckimi urzędnikami, którzy uważali, że nierozsądnie byłoby ryzykować życie koni, ponieważ na dalekiej Północy trudno o nowe. Mongołowie, jak zwykle nadpobudliwi, koniecznie chcieli wyruszyć w drogę. Postanowiono dać konwojowi jeszcze jeden dzień odpoczynku, ale minęły dwa i wciąż trwaliśmy w tym samym miejscu. Modliliśmy się o więcej śniegu, im będzie głębszy, tym lepiej, bo każdy dzień opóźnienia był dla nas dodatkowym czasem odpoczynku.

Artykuł stanowi fragment książki Michała Krupy „Płytkie groby na Syberii”, która ukazała się właśnie nakładem wydawnictwa Rebis.