Sto lat temu to były zakazane słowa, dla wtajemniczonych. Dzisiaj używa ich każdy. O jakie wyrazy chodzi?
ciekawostka | | Autor: Kamil Janicki Przy tekście pracowali także: Kamil Janicki (fotoedytor)
Złodzieje nie zawsze porozumiewali się za pośrednictwem tajemniczych znaków… (Światowid, 1929).
Sekretne terminy, którymi posługiwali się złodzieje, bandyci, ludzie marginesu. U schyłku XIX wieku pomysłowy lwowski policjant postanowił zebrać je i opublikować. Niektóre brzmią dzisiaj… zaskakująco znajomo!
Słownik mowy złodziejskiej wyszedł w roku 1896 spod ręki Antoniego Kurki. Pracował on przez lata jako zarządca aresztów policyjnych we Lwowie. Podczas wszelkich rozmów z osadzonymi skrupulatnie notował ich osobliwą gwarę. Tak różną od polszczyzny, że brzmiącą niemal jak odrębny język.
Przestępcy byli pewni, że o ile tylko będą używać swojej potajemnej mowy, nikt nie zrozumie, co właściwie szykują. Kurka przyznawał, że długo nie był w stanie poznać znaczenia nawet najbardziej podstawowych spośród ich określeń, wyzwisk i terminów. Dzisiaj tymczasem należą one do… podręcznego słownika każdego z nas!
Arbajtować – dla złodzieja to słowo znaczyło tyle, co pracować. A przecież i obecnie często wspominamy z niemiecka, że czeka nas Arbajt.
Dycha – aż trudno uwierzyć, ale na przełomie XIX i XX wieku tylko zawodowi złodzieje wiedzieli, że chodzi o dziesiątkę.
Fagas – to słowo bardzo się upowszechniło, ale też jego znaczenie ewoluowało. W czasach Kurki fagasami przestępcy nazywali… tylko i wyłącznie lokajów.
Strona tytułowa drugiego wydania słownika Kurki.
Forsa – i znów słowo dla nas oczywiste, a dla dawnych Polaków brzmiące jak greka albo aramejski. Znowu też jednak termin cokolwiek się rozszerzył. Bo według Słownika polsko-złodziejskiego forsa oznaczała wyłącznie… pieniężną łapówkę.
Frajer – rzecz jasna głupiec. Ale sto lat temu to wcale nie było oczywiste.
Grabić – kraść. I Kurka czuł, że musi to znaczenie wyłożyć czytelnikom.
Gwizdnąć – jak wyżej. Ukraść. Czy to naprawdę mogło uchodzić za sekret?
O autorze
Kamil Janicki - Redaktor naczelny "Ciekawostek historycznych". Historyk, publicysta i pisarz. Autor książek wydanych w łącznym nakładzie ponad 200 000 egzemplarzy, w tym bestsellerowych “Pierwszych dam II Rzeczpospolitej”, “Żelaznych dam” i "Epoki hipokryzji". W listopadzie 2018 roku ukazała się jego najnowsza książka: "Niepokorne damy". Prowadzi też kanał "Wielka Historia" na Youtubie.
Zobacz też
Czy wiesz, że ...
...współczynnik wsobnego rozmnażania wśród hiszpańskich Habsburgów w ciągu 200 lat wzrósł z 0,025 do 0,254. Na 11 zawartych w tym czasie małżeństw do 9 doszło pomiędzy bliskimi krewnymi! Kazirodztwo nie było jednak jedynym grzechem tej dynastii.
...najsłynniejszy diament świata, Koh-i-noor, wcale nie spodobał się Brytyjczykom, gdy zobaczyli go po raz pierwszy na wystawie w 1851 roku? Zanim uzyskał nowy szlif, dziennikarze pisali, że „jest w tym kamieniu coś odpychającego, bo im bardziej się go podświetla, tym mniej jest skłonny do pokazywania swojej wspaniałości”.
...w XIX wieku zapanowała prawdziwie makabryczna moda. Co roku zabijano setki tysięcy ptaków, by zadowolić kobiety pragnące stylowo się ubrać. Hitem wśród elegantek były kapelusze, których elementem ozdobnym były ptasie pióra, lub całe wypchane ptaszki.
...najbardziej pogardzanym zawodem w Wielkiej Brytanii dwieście lat temu był zawód marynarza? Tych, którzy go wykonywali, określano bez mała jako "pracujące, chlejące zwierzęta".
Komentarze (19)
Dodaj komentarz
Jeśli nie chcesz, nie musisz podawać swojego adresu email, nazwy ani adresu strony www. Możesz komentować całkowicie anonimowo.
Jeśli chcesz zgłosić literówkę lub błąd ortograficzny kliknij TUTAJ.
Informujemy, że nasza strona może dostosowywać treści reklamowe do Twoich zainteresowań i preferencji. Aby to robić, potrzebujemy Twojej zgody na przechowywanie plików cookies oraz podobnych technologii w Twoim urządzeniu końcowym oraz na przetwarzanie danych w celach personalizacji treści marketingowych.
Klikając przycisk "Przejdź do serwisu" lub zamykając to okno za pomocą przycisku "x" wyrażasz zgodę na przetwarzanie, w tym poprzez profilowanie przez Społeczny Instytut Wydawniczy ZNAK Sp. z o.o. oraz naszych zaufanych partnerów, Twoich danych osobowych zapisanych w plikach cookies i innych podobnych technologiach stosowanych w serwisie przez Społeczny Instytut Wydawniczy ZNAK i zaufanych partnerów w celu marketingowym, obejmującym w szczególności wyświetlanie spersonalizowanych reklam w tym serwisie oraz w Internecie.
Pamiętaj, możesz w każdej chwili nie wyrazić zgody lub cofnąć zgodę na przetwarzanie Twoich danych osobowych. Szczegóły dotyczące wycofania i niewyrażenia zgody znajdziesz w ustawieniach.
Informujemy także, że poprzez korzystanie z serwisu bez zmiany ustawień prywatności w Twojej przeglądarce wyrażasz zgodę na przechowywanie w Twoim urządzeniu końcowym plików cookies i innych podobnych technologii służących do dopasowywania treści marketingowych i reklam.
Więcej informacji na temat zasad przetwarzania danych osobowych, w tym o Twoich uprawnieniach, znajdziesz w naszej Polityce Prywatności.
Tak jakoś „Boso, ale w ostrogach” Grzesiuka mi się przypomniało ?
Mam złodziejskie korzenie! O.o Wszystkie słowa są dla mnie zrozumiałe i to od dziecka… czego człek się o sobie dowiedzieć może :P
Akurat między klawiszem a klawisznikiem różnica była zasadnicza- klawisznik był to złodziej otwierający drzwi przy pomocy wytrycha lub dorobionych kluczy.Żródło – twórczość Piaseckiego oraz : http://lubimyczytac.pl/ksiazka/115294/ciemna-weszaca-zerujaca
zalosny artykul
Tak jak ty
Tytuł tego „dzieła” pozbawiony jest sensu. Wynika z niego że wtajemniczeni czyli złodzieje nie mogli posługiwać się słowami z przedstawionego wyżej słownika gdyż było to dla nich zakazane.Wnioskuje że cała reszta ludzi mogła się tak wysławiać i nad nimi nie czuwała tajemnicza karząca ręka czuwająca na straży zakazanych słów.
apropos „frajera”. „Frajereczka” w gwarze to inaczej przyjaciółka
A czemuż autor nie wspomina że kmina ta bazowała na… żydowskim jidysz?!
Czemu nie wspomina takich słów jak „siksa” lub „szamać”?
Frajer to akurat z niemieckiego pochodzi. Od przymiotnika frei [wym. fraj] co znaczy wolny lub darmowy. Dawniej zwłaszcza na Śląsku nazywano tak robotnika, który pracował za darmo w ramach przyuczenia się, praktyk lub obietnicy przyszłego zatrudnienia.
A poza tym artykuł słaby.
Frajer po słowacku to narzeczony
„Dycha – aż trudno uwierzyć, ale na przełomie XIX i XX wieku tylko zawodowi złodzieje wiedzieli, że chodzi o dziesiątkę.”
…
A nie było to czasem oznaczenie „dziesiony”?
Czyli oskarżenia z paragrafu 210 za kradzież z pobiciem?
Art.210 kk funkcjonował,ale w kodeksie karnym z…1969 roku więc nie o tej „dyszce” mowa.
@Dariusz M.: dziękujemy za włączenie się w dyskusję i podzielenie swoją wiedzą. Pozdrawiamy serdecznie.
@zbiff, @Zakrzewski Marek.
Słownik mowy złodziejskiej a słowniki konkretnych gwar czy słownik archaizmów to zupełnie odrębne rzeczy. Coś co w konkretnej gwarze mogło oznaczać jedno, w slangu złodziejskim mogło być rozumiane zupełnie inaczej. Ciekawostka już w tytule wskazuje, że będzie mowa o terminach używanych przez dawnych złodziei.
Dodajmymjeszcze slowa z półswiatka pochodzenia żydowskiego.
Siksa (mloda dziewczyna), czy szamać (jeść) a tylko te dwa przypomnialem sobie na poczekaniu.
W ogóle to ciekawa kwestia dlaczego słowa przenikały z Jidysz, a nie np z ruskiego, czy węgierskiego?!
@Maciej: Ruskich zapożyczeń w języku polskim mamy co niemiara, tylko tak wrosły w polszczyznę, że mało kto o tym pamięta (a przenikały do polszczyzny właśnie przez wzajemne kontakty – choć wcale nie w tym wypadku „półświatka”). Takie słowa jak: grabież, hałas czy morda to wyrazy pochodzenia ukraińskiego; występowanie zdrobnień wielokrotnych jak: kochanieńko, malusieńko to również wynik wpływów ruskich. Węgierskie zapożyczenia również występują w języku polskim, można wspomnieć takie słowa jak gulasz, papryka, terefere, szereg. Jest to tak obszerny temat, że wymagałby osobnego omówienia. Cieszymy się jednak, że kwestie językowe Pana zainteresowały :)
Te wszystkie zwroty są używane w zanikającej gwarze warszawskiej.
gdzieś czytałem, że 4/5 spraw w sądach dotyczących przestępstw gospodarczych tyczyło mniejszości żydowskiej w Polsce przedwojennej. Dlatego było takie nasycenie gwary więziennej słowami pochodzącymi z jidisz czyli ówczesnego języka jakim porozumiewali się Żydzi w Polsce.
Poza tym szyfrowanie komunikacji pomiędzy członkami subkultury to cecha kolejnych generacji szczególnie młodych ludzi. Przykład: impreza w domu to w latach `80 tych – prywatka a teraz domówka.
Śmigała Krasna Kanioła przez las na chawirę do herodki jareckiej. Tachała ze sobą pół bańki maryśki i skorupiaki. Przyfilował ją git wilk multirecydywa. Czmychnął za nią drapaka i taki jej kit żeni. Gdzie się bujasz lala? Zgredy kazali mi herodce jareckiej szamańska zatachać. Na to wilk szpulasa na chawirę, obszamał herodkę, pier***nął się na kojo i komarunek świruje. Wjeżdża Krasna Kanioła. A na co ci takie niekiepskie patrzałki? Ażebym mogła gitniej na ciebie filować! A na co ci taka niekiepska kopara? Żebym mogła gitniej do ciebie nawijać! A na co ci takie niekiepskie tryby? Żebym cię mogła gitniej obszamać! Obszamał wilk Krasną Kaniołę i dalej komaruje. Wtem wjeżdża cwel Gajowy z giwerą na plerach. Pier***nął wilkowi fest sznyta na samarze, wytargał herodkę jarecką i Krasną Kaniołę i razem barabanik dykty obalili…