Tadeusz Dzierzbicki. Zamachowiec-samobójca na usługach Piłsudskiego

Był piękny poranek 19 maja 1905 roku kiedy Tadeusz Dzierzbicki opuścił swoje mieszkanie. Pod pachą niósł niewinnie wyglądające pudełko czekoladek. Jego zawartość była jednak śmiercionośna. Znajdowała się w nim kilkukilogramowa bomba, mająca posłużyć do wysłania w zaświaty warszawskiego generał-gubernatora Konstantina Maksymowicza. Przygotowywany od dawna plan zamachu na carskiego oficjela wydawał się idealny, ale wszystko poszło nie tak.

Szpicle, wszędzie szpicle

Członkowie Organizacji Bojowej PPS (przeczytaj więcej o polskich rewolucjonistach w innym artykule!) przez wiele tygodni obserwowali każdy krok niezwykle ostrożnego generała. Starali się jak najdokładniej poznać jego zwyczaje. W końcu doszli do wniosku, że najlepiej dokonać ataku, gdy Rosjanin będzie jechał z Belwederu na niedzielne nabożeństwo w cerkwi znajdującej się na rogu ulic Długiej i Miodowej.

Na wykonawcę zamachu zgłosił się Tadeusz Dzierzbicki. Niedawno przybyły z Paryża inżynier, prowadzący partyjne laboratorium produkujące bomby.

W trakcie rewolucji 1905 roku PPS postawiła na terror jako skuteczną metodę walki z caratem.

Był to – jak wspominał cytowany w książce Wojciecha Lady „Polscy terroryści” jeden z członków PPS: Chłopak niezwykłych zdolności, zapalona głowa, pełna pomysłów, a energia i wola ze stali. Niestety, kilka miesięcy wcześniej kozacy zastrzelili jego brata i teraz pałał jedynie chęcią zemsty.

Zgodnie z planem Dzierzbicki miał spokojnie czekać na swoją ofiarę w ogródku cukierni przy ulicy Miodowej 4. Zakładano, że gdy powóz z Maksymowiczem dotrze do tego miejsca nasz bohater rzuci w niego bombą, a następnie ulotni się w zamieszaniu, które powstanie po eksplozji. W razie jakichkolwiek kłopotów miała udzielić mu wsparcia grupy osłonowa, złożona z doświadczonych bojowców pod dowództwem Bronisława Żukowskiego.

Na papierze wszystko wyglądało pięknie, ale rzeczywistość boleśnie zweryfikowała ambitne założenia członków PPS. Nie przypuszczali bowiem, że w ich szeregach zagnieździł się prowokator carskiej Ochrany. Gdy tylko dowiedział się o planowanej dużej akcji socjalistów doniósł o wszystkim swoim zwierzchnikom.

Funkcjonariusze Ochrany, co prawda nie wiedzieli kto ma być celem, ale błyskawicznie domyślili się, że musi chodzić o generała-gubernatora Maksymowicza. Postanowili niezwłocznie przystąpić do działań na szeroką skalę.

Artykuł powstał w oparciu m.in. o książkę Wojciecha Lady „Polscy terroryści”, wydanej nakładem wydawnictwa Znak Horyzont.

Lepiej zginąć niż dać się pojmać

Na ulice Warszawy ruszyły setki agentów i zwykłych policjantów, których jedynym zadaniem było schwytanie zamachowca. Na szczęście dla Dzierzbickiego siły porządkowe nie dysponowały jego rysopisem, dlatego niczego nieświadomy bojowiec spokojnie dotarł na wyznaczone miejsce.

m fortuna się od niego odwróciła. Jego nerwowe zachowanie wzbudziło podejrzenia współpracującego z Ochraną księdza, który wskazał młodego inżyniera carskim wywiadowcom.

Do stolika przy których siedział Dzierzbicki podeszło natychmiast dwóch tajniaków żądając, aby ten poszedł z nimi. Teraz wszystko potoczyło się błyskawicznie. Tak to zapamiętał – cytowany w książce Wojciech Lady – warszawski dziennikarz Kazimierz Pollak, który był przypadkowym świadkiem całego zdarzenia:

Wtedy dał się słyszeć głuchy odgłos strąconej ze stolika paczki, a następnie wstrząsnął powietrzem straszliwy huk – kłęby dymu objęły werandę cukierni i część ulicy. Gdy dym zaczął się rozsnuwać ludzie ujrzeli wśród poszarpanego żelastwa i odłamków szkła trzy trupy z porozrywanymi brzuchami.

Zdjęcie przedstawiające skutki samobójczego zamachu Tadeusza Dzierzbickiego na ulicy Miodowej.

Były to strzępy zwłok zamachowca i dwóch śledzących go agentów. Na ulicy zasypanej odłamkami szkła leżały zwłoki czwartego mężczyzny, a kilkanaście ciężko rannych osób jęczało na chodniku.

tak oto Tadeusz Dzierzbicki nie dał się wziąć żywcem i został jedynym w burzliwiej historii Polskiej Partii Socjalistycznej terrorystą-samobójcą. W ręce Ochrany wpadł za to Żukowski, który został potwornie skatowany w odwecie za śmierć dwóch agentów.

A co do niedoszłej ofiary zamachu, to Konstantin Maksymowicz tak się przeraził, że zaszył się w twierdzy Zegrze i nie ruszał się z niej na krok. Po kilku miesiącach tchórzliwy generał-gubernator został odwołany ze swojego stanowiska. Tak więc w pewnym sensie zamach się udał.

Źródła:

1. Wojciech Lada, Polscy terroryści, Znak Horyzont, 2014.
2. Włodzimierz Kalicki, Zdarzyło się, Znak Horyzont, 2014.
3. Władysław Pobóg-Malinowsk, Najnowsza historia polityczna Polski: 1864-1914, t. 2, Gryf 1963.