Afera z „Rzeczywistością” Malczewskiego. A wręcz cyrk na kółkach.

Obraz ten powstał w roku 1908, po raz ostatni został zaprezentowany publicznie na wystawie jubileuszowej w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie w czerwcu 1926 roku. Potem ślad po nim zaginął. Co dokładnie działo się z nim później – nie wiemy. Natomiast na przełomie 2021 i 2022 roku obraz znowu „wypłynął”. Jeszcze w grudniu 2021 roku informacja o obrazie pojawiła się na zagranicznym portalu aukcyjnym. Natomiast to, co przykuło później uwagę wszystkich to fakt, że „Rzeczywistość” miała trafić na licytację zorganizowaną przez warszawski dom aukcyjny Desa Unicum.

Miał uświetnić aukcję, która miała mieć miejsce 8 grudnia 2022 roku. Spodziewano się rekordowej ceny: nawet 22 milionów złotych. Jednakże…

Jeszcze w lutym 2022 roku „Rzeczywistość” znajdowała się za granicą, ale gdzie dokładnie – ta informacja nie została publicznie ujawniona. Natomiast od grudnia 2021 roku obrazem zaczęło się interesować Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Celem tych działań było ustalenie, co działo się z nim przez te kilkadziesiąt lat. 7 lutego 2022 roku Desa Unicum został poinformowany o tym, że możliwe jest podjęcie działań restytucyjnych. Według Anny Pawłowskiej-Pojawy z MKiDN oczekiwano od domu aukcyjnego informacji o tym, gdzie dokładnie obraz znajdował się do tej pory, a „od tego momentu Dom Aukcyjny Desa Unicum zaprzestał kontaktów z ministerstwem w tej sprawie”.

fot.Adam Burakowski/REPORTER

29.11.2022 Warszawa Ulica Piekna Desa Unicum Obraz Jacka Malczewskiego Rzeczywistosc zatrzymany przez prokurature i niedopuszczony do aukcji w zwiazku z podejrzeniem ze zostal wywieziony z Polski nielegalnie w latach 50 XX wieku

25 marca złożone zostało zatem zawiadomienie do organów ścigania o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, w którym zasugerowano, że obraz mógł w latach 50. zostać nielegalnie wywieziony z Polski. Co na to dom aukcyjny? Jak twierdzi przewodniczący Rady Nadzorczej Desa Unicum Juliusz Windorbski obraz nie jest stratą wojenną, ani nie został nikomu ukradziony. Jak informuje: „”Rzeczywistość” należała przed II wojną światową do polsko-niemieckiej rodziny, która pochodziła ze Śląska. W ramach łączenia rodzin przeniosła się w latach 50. do Niemiec. Obraz – jako mienie przesiedleńcze – pojechał razem z nimi”.

Natomiast co do zarzutów: jego zdaniem są one oparte tylko na domniemaniu, że „Rzeczywistość” mogła zostać wywieziona bez zezwolenia. Desa Unicum informuje również, że posiada dokumenty wskazujące na legalne pochodzenie obrazu.

Sytuacja zaczęła się stawać coraz bardziej kuriozalna. Jako że warszawska prokuratura prowadzi postępowanie pod kątem paserstwa, konieczne stało się zabezpieczenie obrazu. Miałby on trafić do instytucji zaufania publicznego, a konkretnie do Muzeum Narodowego w Warszawie. I tu zaczęły się schody. Jak informują media, policja wraz z pracownikami Muzeum Narodowego zrobiła już więcej, niż jedno podejście do zabezpieczenia obrazu.

Jacek Malczewski podczas pracy (1909)

Za pierwszym razem okazało się, że brakowało dość istotnego dokumentu potwierdzającego ubezpieczenie obrazu na czas transportu i jego przebywania w depozycie. Za drugim natomiast razem pojawiono się w domu aukcyjnym ze skrzynią w zbyt dużym rozmiarze, ponieważ uwzględniała ona stanowiącą własność domu aukcyjnego ramę. Do przewiezienia obrazu do Muzeum Narodowego zatem na razie nie doszło, a „Rzeczywistość” ponownie zawisła na ścianie w DesaUnicum. Mamy jednak przeczucie graniczące z pewnością, że bynajmniej nie jest to koniec całej sprawy…

Źródła:

1. „Aresztowany” obraz Malczewskiego mieli przewieźć do Muzeum Narodowego, ale skrzynia była za duża, https://tvn24.pl/tvnwarszawa/najnowsze/warszawa-aresztowany-obraz-jacka-malczewskiego-mial-trafic-do-muzeum-narodowego-transport-zepsul-zly-rozmiar-skrzyni-6239909, dostęp: 01.12.2022.
2. Krzykowska, A. Bernat, A. Kuźniar, Sceny jak z sensacyjnego filmu. Przed licytacją obrazu Malczewskiego w domu aukcyjnym pojawili się śledczy, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1491268%2Csceny-jak-z-sensacyjnego-filmu-przed-licytacja-obrazu-malczewskiego-w-domu, dostęp: 01.12.2022.
3. Sobiechowska-Szuchta, M. Piekarski, Zwrot ws. obrazu Malczewskiego. „Rzeczywistość” pozostaje w domu aukcyjnym, https://www.rmf24.pl/kultura/news-zwrot-ws-obrazu-malczewskiego-rzeczywistosc-pozostaje-w-domu,nId,6439448#crp_state=1, dostęp: 01.12.2022.