fot.domena publicznaFranciszek Józef doprowadził do utworzenia dualistycznych Austro-Węgier.
Franciszek Józef I
Cesarz austriacki od 1848 roku i król węgierski od 1867 roku. Urodził się 18 sierpnia 1830 roku w zamku Schönnbrun. Był synem arcyksięcia Franciszka Karola, drugiego syna cesarza Franciszka II, i Zofii, córki króla Maksymiliana I Bawarskiego. Choć pozornie był daleko od tronu, już w młodości – wobec bezdzietności jego wuja Ferdynanda – przewidywano, że przejmie po nim władzę. Odebrał staranne wykształcenie.
Do władzy doszedł w czasie Wiosny Ludów. 2 grudnia 1848 roku, po abdykacji Ferdynanda, został ogłoszony cesarzem. Jego pierwszym zadaniem było przywrócenie porządku w ogarniętym gorączką rewolucyjną cesarstwie. Narzucił poddanym władzę silnej ręki; samodzielnie podejmował kluczowe decyzje, także w kwestiach polityki zagranicznej. Doprowadziło to do dalszych wystąpień przeciw niemu: w 1853 roku w Wiedniu miał miejsce zamach na jego życie. Rok później ożenił się ze swoją kuzynką, księżniczką Elżbietą Bawarską (Sisi). Para miała jednego syna, Rudolfa, który w 1889 roku popełnił samobójstwo.
Seria niekorzystnych dla Austrii wojen (między innymi z Francją i Sardynią) oraz rosnące problemy finansowe wymusiły na Franciszku zmianę polityki. Rozpoczął się okres eksperymentów z różnymi modelami ustrojowymi, zakończony dopiero w 1867 roku utworzeniem dualistycznych Austro-Węgier. 8 czerwca 1867 roku cesarz został koronowany na króla Węgier, a państwa cieszyły się odtąd daleko posuniętą odrębnością, prowadząc jednak wspólną politykę zagraniczną i dzieląc ministerstwa wojny i finansów.
W tym czasie malała rola Austrii na arenie międzynarodowej. Ponawiane próby Franciszka, by przywrócić cesarstwu jego przewodnią rolę na kontynencie, a zwłaszcza na ziemiach niemieckich, spełzły na niczym. Rosło znaczenie Prus, które rywalizowały z Austrią w ramach Związku Niemieckiego, rozwiązanego ostatecznie w 1866 roku. Franciszek po utracie Wenecji został też wyparty z Włoch. W konsekwencji zaczął szukać pola ekspansji na Bałkanach. W 1879 roku rozpoczął okupację Bośni i Hercegowiny, którą anektował w 1908 roku. Ten kierunek naraził go jednak na zaostrzenie stosunków z Rosją. Sytuacji nie poprawił rozpad Sojuszu Trzech Cesarzy w 1887 roku.
W 1879 roku Franciszek zdecydował się na tajny sojusz z Niemcami na wypadek ewentualnego ataku Rosji. W 1882 roku dwuprzymierze rozszerzono do trójprzymierza, włączając w nie także Włochy. Układ, wielokrotnie ponawiany, przetrwał do 1915 roku. Złamały go dopiero Włochy, opowiadając się już w czasie I wojny światowej przeciw Austro-Węgrom. Zawarcie trójstronnego układu doprowadziło też do dalszej polaryzacji na kontynencie: w odpowiedzi Rosja, Wielka Brytania i Francja podpisały na przełomie XIX i XX wieku szereg traktatów, ustanawiających trójporozumienie.
W latach poprzedzających wybuch I wojny światowej Franciszek dążył do utrzymania pokoju mimo, że jego doradcy namawiali go do prewencyjnej wojny w Serbii lub we Włoszech. Ostatecznie w lipcu 1914 roku, po zabójstwie arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie 28 czerwca 1914 roku, dał się jednak przekonać Leopoldowi von Berchtoldowi do postawienia Serbii ultimatum, które doprowadziło do wybuchu wojny.
Cesarz nie doczekał końca wywołanego przez siebie konfliktu. Zdążył jeszcze w 1916 roku wydać wraz z władzami niemieckimi akt 5 listopada, zapowiadający odrodzenie państwa polskiego. Zmarł 21 listopada 1916 roku w Schönnbrunie.
