Roger Moorhouse: „Putin stosuje starą sowiecką taktykę!”

Putin niedawno stwierdził, że w 1939 r. Polska padła ofiarą własnej polityki, a fakt podpisania paktu Ribbentrop-Mołotow tłumaczy tym, że wtedy tak prowadziło się politykę zagraniczną. Zgadza się Pan z tymi opiniami?

Nie zgadzam się. Zestawianie działań Zachodu i ZSRS w przededniu II wojny światowej to stara sowiecka taktyka, którą obecnie stosuje Putin. Ma ona na celu zamydlenie oczu za pomocą sugestii, jakoby nazistowsko-sowiecki pakt o nieagresji z 1939 r. był porównywalny z polsko-niemiecką deklaracją o niestosowaniu przemocy z 1934 r. czy też układem monachijskim z 1938 r. Dla osoby nieorientującej się w temacie to porównanie może wydawać się przekonujące, ale traktaty te bardzo się od siebie różnią.

Jak podkreśla Roger Moorhouse w żadnym wypadku nie można porównywać układu monachijskiego z paktem Ribbentrop-Mołotow. Na zdjęciu sygnatariusze układu monachijskiego (źródło: Bundesarchivl; lic. CC ASA 3.0).

Oczywisty jest fakt, że nazistowsko-sowiecki pakt nigdy nie był wyłącznie „paktem o nieagresji” – wręcz przeciwnie. Jak dowodzi tajny protokół, jego w pełni zamierzonym celem miała być wspólna inwazja nazistowsko-sowiecka na Polskę, a tym samym wybuch szerszego konfliktu, a nie zapobieżenie wojnie.

Trudno nie zgodzić się z Rogerem Moorhouse’em, który stwierdza, że „cynizm, brutalna Realpolitik i zepsucie moralne widoczne w tym pakcie były charakterystyczne dla zachowania i myślenia Hitlera i Stalina” (źródło: domena publiczna).

Również, w przeciwieństwie do deklaracji polsko-niemieckiej, pakt nazistowsko-sowiecki był układem rozpoczynającym dwuletnią ścisłą strategiczną zależność, gdzie obie strony nie tylko najechały i okupowały swoich sąsiadów, lecz również kolaborowały w sprawach gospodarczych. Widziany w ten sposób rosyjski argument, jakoby pakty nazistowsko-sowiecki i polsko-niemiecki były w jakikolwiek sposób podobne, wydaje się niedorzeczny.

Obalenie drugiego argumentu, że pakt nazistowsko-sowiecki był przykładem sposobu prowadzenia ówczesnej polityki, nie zajmie nam wiele czasu. Przypuszczam, że Kreml ma rację – cynizm, brutalna Realpolitik i zepsucie moralne widoczne w tym pakcie były charakterystyczne dla zachowania i myślenia Hitlera i Stalina. Ale żeby w ten sposób wyjaśniać ten historyczny pakt w 2015 roku? Czy ktoś próbowałby podobnie „bronić” Holokaustu albo czystek sowieckich? Fakt, że współczesny Kreml usiłuje w ten sposób bronić paktu Ribbentrop-Mołotow, jest haniebny.

Co Pana najbardziej zaskoczyło, jeśli chodzi o skalę współpracy nazistowsko-sowieckiej tuż przed i zaraz po wybuchu wojny?

Najbardziej zaskakująca dla mnie jest skala współpracy gospodarczej . Zagadnienie to dopiero wychodzi na światło dzienne i potrzeba będzie nowego pokolenia badaczy, aby w pełni to zjawisko odkryć. Z mojej książki jasno jednak wynika, że gospodarka była kluczowa dla konceptu stojącego za paktem. Śmiem twierdzić, że była ona również głównym powodem upadku tej zależności. Myślę, że w najbliższym czasie usłyszymy więcej na temat tego właśnie aspektu.

Jedna z licznych karykatur powstałych po podpisaniu paktu między III Rzeszą a ZSRS (źródło: domena publiczna).

Jeszcze na krótko przed podpisaniem paktu Rosja i Niemcy były zaciętymi wrogami, a ich relacje przepełniała nienawiść. Nagle Hitler i Stalin wykonali woltę. Jak poradziła sobie propaganda niemiecka i rosyjska, by wyjaśnić obu narodom nagłą przemianę wrogów w sojuszników?

Ten aspekt historii związanej z paktem rzadko jest poruszany. Staram się go wyjaśnić w miarę możliwości. I Niemcy, i Rosja podjęły wysiłek propagandowy, aby zmienić napięte i pełne nieufności relacje, jakie powstały między nimi. Organizowano wydarzenia kulturalne, zamawiano filmy ukazujące drugą stronę w pozytywnym świetle i tak dalej.

Jak po latach przyznawał Chruszczow, żaden z totalitarnych systemów nie miał zamiaru tłumaczyć swoim obywatelom dlaczego doszło do sojuszu między Niemcami i Związkiem Sowieckim (źródło: domena publiczna).

Żaden z krajów nie podjął jednak wysiłku w celu wyjaśnienia nagłej zmiany o 180 stopni. Myślę, że dlatego, iż było to niezwykle trudne do uargumentowania, jak przyznał Chruszczow, ponieważ dla obu stron ten związek był przejawem Realpolitik, małżeństwem z rozsądku, sposobem na wykorzystanie drugiej strony, aby osiągnąć swoje zamierzenia.

Nie było więc potrzeby prawdziwego zbliżenia między nimi. Poza tym zarówno naród sowiecki, jak i naród niemiecki miały na tyle oleju w głowie, żeby nie krytykować i nie kwestionować publicznie poczynań swoich przywódców!

Słyszał Pan o pomyśle przekazania książki Putinowi. Sądzi Pan, że takie gesty mają sens, jakieś głębsze znaczenie?

Historia nie jest niezmienna. Jej dynamika sprawia, że jest ona tak fascynującym przedmiotem badań – ewoluuje, opinie i interpretacje się zmieniają, różne są spojrzenia. Jest zatem rzeczą naturalną i normalną, że różne narody mają odmienne punkty widzenia.

Sądzę, że dążenie do przedstawienia swojej interpretacji historii komuś, kto się z nią nie zgadza, jest w pełni uzasadnione, szczególnie gdy dotyczy to tematu budzącego duże emocje. Oczywiście może to nie przynieść skutku, może nie zmienić sposobu myślenia wielu osób, lecz jest z pewnością uzasadnione.

Nadal zbieramy podpisy pod petycją do ambasadora Federacji Rosyjskiej. Zapoznaj się z jej treścią i dołącz do Nas! (kliknij aby przejść na stronę petycji).