O czym fantazjowały nasze prababki, czyli rewolucja seksualna na przestrzeni wieków

Wspólne spanie nago z nieznajomym w jednym łóżku w pokoju hotelowym, jawi się nam obecnie jako kadr z filmu erotycznego. Jednakże w średniowieczu była to codzienna sytuacja. W ówczesnych poradnikach savoir-vivre uczono, jak należy postępować właściwie.

A jeśli tak wypadnie w nocy albo innej pory,
Że ci się przyjdzie kłaść z kimś lepszym od ciebie,
Zostaw mu stronę łoża, którą sam wybierze,
[…] A kiedy jużeś w łożu, grzecznie jest
Leżeć prosto, trzymać przy sobie ręce i nogi.
Kiedyś pogadał do woli, życz mu dobrej nocy co żywo,
Bo wielka to grzeczność, co powinieneś wiedzieć.

Wieki wstydu

Wraz ze schyłkiem średniowiecza i nastaniem czasów nowożytnych zmieniło się podejście do niezakrywania ciała podczas wspólnego noclegu z nieznajomą osobą. Znany niderlandzki filozof, Erazm z Rotterdamu pouczał w 1530 roku:

Gdy się rozbierasz lub gdy wstajesz, pamiętaj o wstydzie, bacz, by nie ukazać oczom innych tego, co obyczaj i natura chciały ukryć.

Jeżeli dzielisz łoże z towarzyszem, leż spokojnie, nie wierć się z boku na bok, żeby się samemu nie obnażyć i nie nękać towarzysza przez ściąganie zeń kołdry.

Erazm z Rotterdamu na obrazie Hansa Holbeina młodszego, domena publiczna

W XVII i XVIII wieku normy społeczne nakładają kolejne obostrzenia w obszarze stosownego zachowania:

Wielce to niewłaściwe kazać osobom płci odmiennej spać w jednym pokoju; a jeśli okoliczności do tego zmuszają, należy urządzić się tak, by łóżka były odseparowane i by wstydliwość nie ucierpiała na tym pomieszaniu. Tylko wielka bieda może usprawiedliwiać takie praktyki…

Jeśli się jest zmuszonym dzielić łóżko z osobą tej samej płci, co rzadko się zdarza, należy się zachowywać z surową a czujną skromnością…

Ta zmiana w oczekiwaniu zachowania względem średniowiecza i epok wcześniejszych, wiązała się z tym, że wraz z rozwojem cywilizacji i postępem społecznym, groźbę agresji fizycznej zastąpiono presją społeczną, której efektem jest poczucie wstydu u osoby, której postępowanie wykracza poza określone normy społeczne.

Francuska rewolucja seksualna

Pod koniec XVIII wieku we Francji dokonała się, przez wielu zapomniana, istotna rewolucja seksualna. Zgromadzenie Narodowe uchwaliło zapis do konstytucji pochodzącej z 1791 roku, dzięki któremu małżeństwo przestaje wyłącznie funkcjonować w obszarze regulacji religijnych i przyjmuje kształt umowy cywilnoprawnej. Ustawa z 1792 roku zagwarantowała Francuzom prawo do rozwodu, jak również usystematyzowała kwestię konkubinatów i dziedziczenia majątku przez nieślubne dzieci. Od tego momentu został wprowadzony zakaz wymierzania przez mężów kar cielesnych swoim żonom, a młodzi, którzy ukończyli 21. rok życia mogli samodzielnie wchodzić w związek małżeński.

fot.British Library

„The New Swell’s Night Guide” – mężczyźni i prostytutki, Londyn 1847, domena publiczna

Francuska rewolucja seksualna doprowadziła do tego, że zawarte małżeństwo przestało być formą instytucji patriarchalnej, lecz zaczątkiem partnerskiej relacji związanych ze sobą dwojga ludzi. Tak ważna zmiana dla kobiet dokonała się w obszarze miru domowego. Na rewolucję dotyczącą praw obywatelskich musiały jeszcze zaczekać. W międzyczasie prawo do rozwodu zostało przez Napoleona Bonapartego istotnie ograniczone, a gdy Burbonowie odzyskali tron, całkowicie odwołane.

Kobiecy irracjonalizm

Epoka wiktoriańska przyniosła kobietom pewnego rodzaju zniewolenie. Przedstawicielki „płci pięknej” były uważane za zbyt uczuciowe i irracjonalne, aby uczestniczyć w życiu publicznym czy nawet podejmować ważne decyzje rodzinne. Wynikiem tego była możliwość przejęcia przez męża opieki na dziećmi czy rozporządzania dobytkiem żony, a nawet bezproblemowe umieszczenie kobiety w zakładzie psychiatrycznym.

Prostytutki, Henri de Toulouse-Lautrec, domena publiczna

Jak zauważył Jules Michalet przed kobietą wówczas stało zgoła inne zadanie:

Wieczorem [mężczyzna] wraca strudzony. Jest udręczony, przybity, mniej ludzki. W domu zastaje nieskończoność dobroci, pogodę tak wielką, że niemal wątpi w okrutne realia, na które był wystawiony przez cały dzień… Oto misja kobiety (bardziej niż rodzenie): krzepić serce mężczyzny.

Mąż chronił swoją wrażliwą i empatyczną żonę przed bezwzględnym rynkiem pracy i brutalnym światem zewnętrznym, a w zamian niewiasta miała stworzyć swojemu ukochanemu spokojny i ciepły dom.

Seks na żądanie

Wskutek nieuczestniczenia w życiu zawodowym i publicznym, kobiety posiadały znaczną ilość czasu wolnego i z wielką przyjemnością dawały ponieść się marzeniom. Panie domu czytały wzruszające powieści, zabierające je do świata pełnego zdarzeń i emocji, jakich osobiście nie mogły doznać. Kobiety fantazjowały o wyzwoleniu i przygodach seksualnych, ale pozostawało to jedynie w sferze ich imaginacji, gdyż to przecież tylko mężczyzna mógł mieć potrzeby seksualne.

Podejście do seksualności człowieka zmieniało się na przestrzeni dziejów, domena publiczna

Żony nie mogły odczuwać pociągu seksualnego i ich obowiązkiem było zaspokajanie potrzeb swoich mężów, kiedy tylko sobie tego zażyczyli. Mężom nie wypadało urealniać z matkami swoich dzieci wymyślnych żądz erotycznych, więc realizowali je z prostytutkami czy służącymi.

Tym bardziej był uzasadniony społecznie seks z „kobietą użytkową”, gdyż ówcześnie sądzono, że masturbacja powoduje wiele komplikacji zdrowotnych u mężczyzn: debilizm, kłopoty z trawieniem, ślepotę czy gruźlicę.

Racjonalizacja seksualności

XIX wiek stał się początkiem dla współczesnej psychologii. Dzięki psychologom i psychiatrom można było dokonać naukowej kategoryzacji ludzkich emocji i popędów – na te zgodne z ówczesnymi normami i te wykraczające poza nie, zwane dewiacjami. Jednakże poziom wiedzy na temat zachowań o podłożu seksualnym był bardzo niski. Wciąż traktowano kobiety jako istoty pozbawione popędu seksualnego, a masturbację u młodych mężczyzn jako zaczątek debilizmu.

fot.Max Halberstadt/domena publiczna

Zygmunt Freud przyczynił się do zamiany w postrzeganiu seksualności człowieka

Przełom XIX i XX wieku to czas narodzin psychoanalizy Zygmunta Freuda. Dzięki pracy wybitnego austriackiego lekarza dotychczasowe wiktoriańskie poglądy odeszły do lamusa, a człowiek bez względu na swój wiek i płeć uznany został, przez naukę, za istotę seksualną posiadającą określone popędy i pragnienia.

Bibliografia:

1. A. Sikora, Wolność, równość, przemoc. Czego nie chcemy sobie powiedzieć, Karakter 2019
2.  Erazm z Rotterdamu, De civilitate morum puerilium, 1530
3. J.-B. de La Salle, Les règles de la bienséance et de la civilité chrétienne, Paris 1774
4. J. Michelet, L’amour, Paris 1858
5. N. Elias, O procesie cywilizacji. Analizy socjo- i psychogenetyczne, W.A.B. 2011
6. N. Luhmann, Semantyka miłości. O kodowaniu intymności, Scholar 2003
7. Stans puer ad mensam, pomiędzy 1463 a 1483, przełożyła Ewa Życieńska