Czarnogłowi ze wschodu – 7 faktów, o których nie dowiesz się z podręcznika historii

Ten niezwykły lud to Sumerowie. Przybyli na tereny Mezopotamii ok. drugiej połowy IV tysiąclecia. Ich życie zarówno polityczne, społeczne, jak i religijne koncentrowało się w miastach – państwach kontrolowanych przez lokalnych władców. Początkowo rządy należały do kapłanów zwanych en, które w późniejszym czasie przejęli książęta – kapłani ensi. Spośród nich był wybierany na czas trwania zagrożenia król – lugal tzn. „wielki człowiek”.

Dom tabliczek

W Sumerze bierze swój początek szkolnictwo. Słowo szkoła w języku sumeryjskim brzmiało „edubba” czyli „dom tabliczek”. Odpowiednikiem dzisiejszego dyrektora był Ummia – „ojciec domu tabliczek”. Nauczyciele specjalizujący się w danej dyscyplinie nosili miano mistrza np. mistrz rysunku. Rodzice uczniów w ramach wdzięczności za dobre kształcenie swoich dzieci obdarowywali nauczycieli różnorakimi prezentami. Istniał również zawód taki jak „wielki brat”, do którego należał obowiązek m.in. sprawdzania prac domowych uczniów – „synów domów tabliczek”. Z opowieści anonimowego ucznia, autora „Mój dzień w szkole i w domu” dowiadujemy się, że za nieprzestrzeganie reguł szkolnych ucznia spotykała kara cielesna przez wychłostanie. Niestety uchodziła wówczas za skuteczną metodę wychowawczą. Nie zważano przy tym na stan psychiczny uczniów, którzy byli zestresowani każdym kolejnym dniem w szkole. Przede wszystkim kładziono nacisk na kształcenie późniejszych skrybów, ale nie zaniedbywano przy tym przyszłych budowniczych, architektów czy urzędników w zakresie gospodarki, czego dowodem jest powstanie pierwszego podręcznika dla rolników.

fot.domena publiczna

Tabliczka z pismem klinowym

Znawcy oleju

Ich świat był wypełniony złymi duchami, które Sumerowie obwiniali również za swoje choroby i dolegliwości. Nawet do ochrony karawan byli przydzielani kapłani odpędzający demony. Obok lecznictwa związanego ściśle z zabobonami i magią, istniała również medycyna z prawdziwego zdarzenia. Lekarze byli nazywani przez społeczność sumeryjską „znawcami oleju” bądź „znawcami wody”. Stosowali leki na różne schorzenia, jak również podejmowali się operacji chirurgicznych. Zawartość lekarstw stanowiły składniki mineralne, roślinne, zwierzęce (wykorzystywano m.in. skorupę żółwia, wydaliny nietoperza czy skórę węża rzecznego). Jedne służyły do sporządzania z nich okładów, a inne podawano doustnie.

Adopcja dzieci

Rodzice adopcyjni przyjmowali pod swój dach zarówno dzieci z ubogich rodzin, jak i te porzucone (często przez kapłanki, do których obowiązków należała m.in. prostytucja sakralna). Adoptowane dzieci chroniło prawo. W przypadku oddalenia przybranego dziecka, ciążył na ojcu obowiązek przekazania mu 1/3 majątku ruchomego rodziny. Natomiast dziecko, które wyparło się swych prawnych opiekunów czekał los niewolnika. Dotyczyło to również sytuacji, kiedy dziecko odnalazło biologicznych rodziców i próbowało wrócić do nich. Było to odbierane przez społeczeństwo jako niewdzięczność ze strony dziecka wobec tych, którzy podjęli się jego wychowania i publicznie piętnowano takie zachowania.

Królewska gra z Ur

Gra ta z połowy III tysiąclecia p. n. e. uchodzi za jedną z najstarszych zachowanych gier planszowych na świecie. Została znaleziona na cmentarzu królewskim w Ur (grobowiec PG/789) jako jeden z przedmiotów należących do zmarłego, który miał być dla niego użyteczny w życiu pośmiertnym. Plansza składa się z 20 pól, które gracz musiał pokonać, by dostać się z jednego jej końca na drugi. Pola z przedstawieniami rozet oznaczały dodatkowy ruch.

Najmniej i najbardziej poważane zwierzę

W literaturze sumeryjskiej wiele maksym, powiedzeń odnosi się do zwierząt. Zoologia należała do zainteresowań króla Szulgiego, który nakazał oddawać sobie cześć jak bogu. Przykładowo, niedźwiedzie starsze wiekiem miały za zadanie „strzec” bram miejskich. O ile Sumerowie nie pałali miłością do psów (w większości przysłów pies jest przedstawiany jako istota bezrozumna i złośliwa o nieposkromionym apetycie, a w przypowieści o Namtar zwierzę to przyrównuje się do nieznośnego losu), to najbardziej cenionym stworzeniem był byk, który symbolizował siłę i płodność. Jego wizerunek był wykorzystywany w sztuce tego ludu m.in. jako podpora ołtarza schodkowego, dekoracja „królewskiej harfy”. Bóg powietrza Enlil był nazywany „dzikim bykiem”, a przydomkiem boga burzy i wichrów Iszkura był „wielki byk”.

fot.domena publiczna

Enlil i Ninlil

Drogą fantastyki

W sumeryjskiej sztuce obok przedstawień zwierząt takich jak byki, lwy, węże pojawiają się wizerunki stworów fantastycznych. Należą do nich m. in. ptak z głową lwa – zwany Imdugudem lub Anzu, ludzie skorpiony czy pokonany przez Enkidu i Gilgamesza potwór Huwawa z zębami smoka i twarzą lwa.
Do stwora ze świata fantazji tj. smoka przyrównali Sumerowie swych wrogów i zaborców – Gutejczyków z Zagros. A dokładniej byli nazywani „smokiem z gór”. To oni przyczynili się do upadku imperium akadyjskiego, przejmując tym samym panowanie nad ziemiami Sumeru. Chociaż Sumerowie cieszyli się z klęski Akadyjczyków i uwolnienia się spod ich władzy, uważali nowych najeźdźców za o wiele gorszych od poprzedników m.in. za bezczeszczenie ich świątyń. Kres dominacji Gutejczyków nad Sumerem położył ensi Uruk, Utuhengal panujący w latach 2118 – 2112 p. n. e. Zwyciężył wojska Tirigana, ostatniego króla Gutejczyków , przywracając suwerenność swej ojczyźnie. Jednak ten stan rzeczy nie utrzymał się długo. Zbliżał się powolny, ale nieuchronny koniec rządów dynastii sumeryjskich.

fot.domena publiczna

Imdugud (Anzu)

Lud wschodu wchłonięty przez „zachód”

Plemiona Martu (w języku sumeryjskim słowo to oznacza „zachód”) tj. Amoryci, w których Sumerowie widzieli prymitywnych barbarzyńców, stopniowo przejmowali kontrolę nad regionem. Ostateczny cios III dynastii z Ur zadał dowódca części zachodniosemickich plemion i założyciel dynastii Isin, Iszbierra z pomocą Elamitów. Ok. 2004 r. p. n. e. Ur zdobyto, a jego władcę Ibbisina wzięto do niewoli i wywieziono na tereny Anszanu.
Chociaż już wtedy pod względem politycznym Sumer przestał istnieć, to jego kultura przetrwała m.in. w babilońskich tekstach religijnych, w których używano języka sumeryjskiego.
Cywilizacji tej zawdzięczamy pierwszy kodeks prawny stworzony przez króla Urnammu, założyciela III dynastii z Ur. W przeciwieństwie do późniejszego kodeksu Hammurabiego, nie było stosowane w prawie sumeryjskim lex talionis. Za doznane obrażenia kodeks przewidywał pieniężne odszkodowanie.
Dorobek Sumerów przetrwał pod piaskami pustyni przez wiele wieków, aż do jego odkrycia w XIX wieku. Najbardziej znane, zachowane w różnym stopniu zabytki kultury sumeryjskiej to m.in. Sztandar z Ur, Stela Sępów Eannatuma, Sumeryjska lista królów, wotywne posągi Gudei czy zigguraty.

fot.domena publiczna

Stela sępów

Bibliografia:

1. Bielicki M., Zapomniany świat Sumerów, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1973.
2. Zabłocka J., Historia Bliskiego Wschodu w starożytności, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1982.
3. Baron B., Baron I. , W krainie Zigguratów. Historia i życie codzienne mieszkańców starożytnej Mezopotamii, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Teologiczno – Humanistycznej, Podkowa Leśna 2005.
4. Mierzejewski A., Zapisane na glinie, Państwowe Wydawnictwo „ Iskry ”, Warszawa 1979.
5. Mierzejewski A., Tajemnice glinianych tabliczek, Państwowe Wydawnictwo „ Iskry ”, Warszawa 1981.
6. Łyczkowska K., Szarzyńska K., Mitologia Mezopotamii, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1986.
7. Historia National Geographic, tom 4: Cywilizacje Mezopotamii / wyd. polske pod red. Białek M., 2014.
8. Mezopotamia, Ascalone E.[ tł. Cieśla H. ] z serii Leksykon: cywilizacje / seria wyd. pod red. Gabucci A. ( red. wyd. polskiego Kamińska – Sawicka G. ), Wydawnictwo „ Arkady ”, Warszawa 2009.
9. Mierzejewski A., Sztuka starożytnego wschodu I, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1983.
10. Gawlikowska K., Sztuka Mezopotamii, PW „ Wiedza Powszechna ”, Warszawa 1975.
11. Meuszyński J., Odkrywanie Mezopotamii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1977.