fot.domena publicznaBona Sforza, Jan Matejko
Bona Sforza
Polska królowa, żona Zygmunta I Starego z dynastii Jagiellonów. Była córką mediolańskiego księcia Giangaleazza Sforzy i neapolitańskiej królewny Izabeli Aragońskiej. Jej ojciec został zamordowany, gdy miała osiem miesięcy; dzieciństwo spędziła najpierw na dworze wuja, który zabił jej tatę, a następnie na tułaczce po Włoszech wspólnie z matką. Dopiero w wieku ośmiu lat osiadła z matką w Bari, które to księstwo Izabela otrzymała od Habsburgów. Dziewczynka była wychowywana na przyszłą władczynię. Za pośrednictwem cesarza, Maksymiliana I Habsburga, w 1515 roku zaproponowano rękę Bony świeżo owdowiałemu królowi Polski. Bona przybyła do nowej ojczyzny z początkiem 1518 roku, a 18 dnia miesiąca odbyły się jej ślub i koronacja.
Była władczynią ambitną, aktywną i niezwykle gospodarną. Dzięki umiejętnemu zarządzaniu otrzymanymi od męża majątkami szybko dorobiła się olbrzymiej osobistej fortuny, tylko w Koronie nabywając ponad dwieście wsi i kilkanaście miast. Wywierała też istotny wpływ na politykę kraju, tak że o drugim dziesięcioleciu jej pobytu w Polsce mówi się wręcz, że był to okres współrządów Zygmunta i Bony. W 1530 roku doprowadziła do koronacji swojego jedynego syna, Zygmunta Augusta, jeszcze za życia ojca („vivente rege”). Na Litwie przeprowadziła szeroko zakrojoną reformę gospodarczą (zwaną „pomiarą włóczną”). W 1537 roku opór szlachty wobec projektów królowej doprowadził do buntu określanego mianem „wojny kokoszej”. Mimo rokoszu królowa zachowała przemożny wpływ na sprawy państwa aż do śmierci swojego męża w 1548 roku. Skłócona z synem wycofała się następnie na Mazowsze, a wreszcie, w 1556 roku – wbrew Zygmuntowi Augustowi – wyjechała z Polski, wywożąc znaczną część swojego prywatnego, ruchomego majątku. Już we Włoszech pożyczyła olbrzymią sumę 430 000 dukatów wicekrólowi Neapolu – a tym samym Habsburgom, których ten reprezentował. Umarła nieco ponad rok później, otruta przez habsburskiego agenta Jana Wawrzyńca Pappacodę.
