8 wielkich Polaków, o których prawdopodobnie nigdy nie słyszałeś

Jak zawsze wszystkie pozycje w zestawieniu TOP10 zostały oparte na publikowanych przez nas artykułach. Tym razem postanowiliśmy ukazać sylwetki mało znanych, a wielce zasłużonych Polaków.

Czy słyszałeś o…

8. …człowieku, któremu zawdzięczamy większość wiedzy o Księżycu?

Mieczysław Bekker urodził się w 1905 roku. Studiował na Politechnice Warszawskiej. Wojenna zawierucha rzuciła go najpierw do Francji. Następnie w 1942 roku zaproszono go do Kanady, gdzie pracował w Biurze Badań Broni Pancernej. Tam zapoczątkował pracę nad pojazdami typu „off-road” przeznaczonymi do poruszania się poza wyznaczonymi drogami w dowolnym terenie. W 1956 roku przeniósł się do USA, gdzie kontynuował swoje dzieło.

Załoga Apollo 17 przed startem i legendarny pojazd Lunar Roving Vehicle, dzieło zespołu Bekkera. Od lewej Harrison Schmitt, Ronald Evans. W pojeździe siedzi Eugene Cernan (źródło: domena publiczna).

W 1961 roku zatrudnił się w General Motors. Z ramienia firmy stanął do ogłoszonego w tym samym roku przez NASA konkursu na łazik księżycowy i pokonawszy ponad osiemdziesiąt innych firm – wygrał. Projekt Lunar Roving Vehicle został zrealizowany w zaledwie siedemnaście miesięcy. Doświadczenie i wiedza Bekkera przydały się w opracowaniu kół, które nie grzęzłyby w księżycowy pyle.

Trzy pojazdy, które skonstruował kierowany przez polskiego inżyniera zespół, poleciały na Księżyc w misjach Apollo 15, 16 i 17. Łaziki świetnie spełniły swoje zadania, docierając do miejsc, gdzie człowiek w ciężkim skafandrze nigdy by nie doszedł. Przełożyło się to na większy zakres badań i lepsze zbiory próbek. Bez łazika nasza wiedza naukowa o Księżycu byłaby mniejsza o 70 procent (przeczytaj więcej na ten temat).

7. …geniuszu pary ze Śląska?

Józef Bożek był mechanikiem i konstruktorem pochodzącym ze Śląska Cieszyńskiego. Studiował mechanikę i matematykę w Brnie, a potem w Pradze. Tam skonstruował większość swych wynalazków. Wśród nich znalazły się między innymi maszyna do szlifowania zwierciadeł, elewator czy liczne protezy rąk i nóg dla inwalidów wojennych.

Replika zasilanego parą pojazdu Józefa Bożka (źródło: domena publiczna).

W 1815 roku, prawdopodobnie nie wiedząc nic o lokomotywie George’a Stephensona, zbudował pierwszy na kontynencie europejskim powóz z napędem parowym, a dwa lata później łódź z podobnym silnikiem.

Wynalazki powstały w podobnym czasie, ale to Stephenson przeszedł do historii dzięki lepszej sytuacji finansowej, przyczyniając się do rozwoju kolejnictwa. Bożek nie miał tyle szczęścia. Umarł w biedzie i osamotnieniu (przeczytaj więcej na ten temat).

6. …telekomunikacyjnym wizjonerze?

Julian Ochorowicz, urodzony w 1850 roku, był prawdziwym człowiekiem renesansu – filozofem, psychologiem, pedagogiem, lekarzem, radioelektrykiem, pisarzem, twórcą parapsychologii, teoretykiem pozytywizmu, organizatorem turystyki i wypoczynku, fotografikiem.

Julian Ochorowicz był pierwowzorem postaci Juliana Ochockiego w „Lalce”, powieści swojego przyjaciela Bolesława Prusa (źródło: domena publiczna).

Ochorowicz interesował się między innymi elektroakustyką, czyli przetwarzaniem fal głosowych na prąd elektryczny i odwrotnie. Pracował nad udoskonaleniem wynalazku Bella, z niemałymi sukcesami. Skonstruowane przez siebie telefony pokazywał w całej Europie, łącząc się nawet z miejscowościami oddalonymi o ponad trzysta kilometrów.

Razem z Janem Szczepanikiem, zwanym „polskim Edisonem”, pracował we Lwowie nad prototypem telewizora, na bazie stworzonych przez siebie konstrukcji wykorzystujących selen. Uczony doszedł do wniosku, że jeżeli elektryczność może wywoływać ciepło i światło – to i odwrotnie, światło i ciepło mogą wytwarzać elektryczność (przeczytaj więcej na ten temat).

5. …polskim królu fryzjerów?

Zanim stał się „mistrzem Antoinem de Paris”, do którego ustawiały się w kolejce największe ówczesne gwiazdy, był tylko Antkiem Cierplikowskim. Zaledwie siedemnastoletni ubogi chłopiec z Sieradza wybrał się na podbój Paryża z jedną nędzną walizką w ręku. W ciągu kilku lat wywrócił branżę fryzjerską do góry nogami. Dyktował kobietom z całego świata, jak mają strzyc, czesać i farbować włosy, narzucał trendy w makijażu i kreował wizerunek gwiazd srebrnego ekranu.

Antoine Cierplikowski szokował nie tylko fryzurami strzyżonych i czesanych kobiet, ale także swoimi strojami. Tutaj w kostiumie perskiego księcia.

To on wymyślił cięcie, jakiego nie oglądał dotąd świat. Słynna fryzura à la garçonne („na chłopczycę”) podbiła Paryż, zapewniła aktorce Ève Lavallière triumfalny powrót na szczyt, a Cierplikowskiemu – tłumy klientek. Rok 1909 do dzisiaj uznaje się za przełomowy w historii mody.

Spod jego nożyczek pochodziła fryzura Coco Chanel. Czesał też Brigitte Bardot, do której miał wyraźną słabość i jako jednej z niewielu kobiet nie proponował krótkich włosów. Wśród jego słynnych klientek znalazły się też między innymi Eleonora Roosevelt i Wallis Simpson (przeczytaj więcej na ten temat).

4. …człowieku, który „zmostował” Amerykę?

Rudolf Modrzejewski, syn słynnej aktorki Heleny Modrzejewskiej, miał czternaście lat, gdy zapowiedział matce: Pewnego dnia wybuduję Kanał Panamski. Był stosunkowo niedaleko spełnienia tego marzenia. Został światowej sławy specjalistą od mostów. Z wyróżnieniem skończył paryską École nationale des ponts et chaussées, renomowaną uczelnię techniczną.

Most Benjamina Franklina nocą. Mimo upływu lat, dzieło Modrzejewskiego wciąż robi wrażenie (fot. Jeffrey Phillips Freeman „Debeo Morium”, CC BY-SA 3.0).

Pierwsze duże zlecenie dostał w 1894 roku: most na Missisipi z Davenport do Rock Island. W sumie zaprojektował lub wybudował kilkadziesiąt mostów. Most Benjamina Franklina na rzece Delaware, łączący Filadelfię z Camden, otrzymał najdłuższe przęsło na świecie (533,5 metra). Trzy lata później Polak pobił swój rekord, budując Ambassador Bridge na rzece Detroit (563,9 metrów).

Modrzejewskiego nazywano „Napoleonem inżynierii”, wręczano mu dyplomy, wyróżnienia i trzy doktoraty honoris causa. Często proszono go o konsultacje, na przykład przy budowie najdłuższego wówczas mostu świata – Trans-Bay Bridge między San Francisco i Oakland. Jednym słowem, jego mosty zmieniały Amerykę (przeczytaj więcej na ten temat).

3. …tym, który wygrał walkę z polio?

Hilary Koprowski urodził się w 1916 roku w Warszawie, w rodzinie o korzeniach żydowskich. Mógł zostać znanym muzykiem (ukończył warszawskie konserwatorium muzyczne i artystyczną Akademię św. Cecylii w Rzymie), jednak postawił na karierę medyczną. Na szczęście dla milionów ludzi.

Najsłynniejszym chorym cierpiącym z powodu polio był Franklin D. Roosevelt. Dzięki Koprowskiemu, kolejne pokolenia uwolniły się od tej choroby (źródło: domena publiczna).

Koprowski po latach badań stworzył szczepionkę na wirus polio, wywołujący groźną chorobę Heinego-Medina. Pracował wówczas w Stanach Zjednoczonych.

W 1952 roku wybuchła tam prawdziwa epidemia wirusa. Zachorowało 50 000 osób, z czego kilkanaście procent zmarło. Plagę zahamowała dopiero szczepionka Koprowskiego. Dlatego kiedy w latach pięćdziesiątych polio uderzyło w Polskę, o pomoc zwrócono się właśnie do niego. Ponownie epidemia została zatrzymana (przeczytaj więcej na ten temat).

2. …ojcu bomby wodorowej?

Kariera matematyka, rozpoczęta przy słynnym stoliku w kawiarni Szkockiej we Lwowie, doprowadziła Stanisława Ulama aż za ocean. W międzywojennej Polsce nie miał szans na karierę godną jego potencjału. Po latach, już jako jeden z najważniejszych przedstawicieli lwowskiej szkoły matematycznej, zorientował się, że ciągle uderza głową w szklany sufit. W 1934 roku doktor Ulam ruszył w świat – najpierw trafił do Princeton, a potem do Los Alamos.

Stanisław Ulam, ojciec bomby termojądrowej, na fotografii z ok. 1945 roku (źródło: domena publiczna).

Miał wydatny udział w stworzeniu bomby termojądrowej. Tu jednak niesłusznie sto procent zasług przypisał sobie Edward Teller, który opowiadając w licznych wywiadach o swych pracach nad bombą wodorową nigdy nie wymieniał nazwiska Ulama. Noblista Hans Bethe trafnie spuentował całą sprawę mówiąc, że to Ulam jest ojcem bomby wodorowej, a Teller matką, bo nosił to dziecko całkiem długo.

Stanisław Ulam (fot. Olgierd Budrewicz). Zdjęcie z książki Marka Boruckiego pod tytułem „Wielcy zapomniani. Polacy, którzy zmienili świat”, cz. 2 (Wyd. Muza 2016).

Po wojnie Ulam postanowił zostać w USA, bo sądził, że nie ma do kogo i czego wracać. Żona mówiła o nim jako człowieku „pełnym kontrastów”, który pokazywał oblicze zarówno dumnego Polaka, jak i Żyda-agnostyka, wrażliwego na punkcie swojej przynależności etnicznej (przeczytaj więcej na ten temat).

1. …pewnym kandydacie do Nagrody Nobla?

Kazimierz Fajans odkrył w 1912 roku prawo przesunięć promieniotwórczych. Pozwala ono w prosty sposób ustalić położenie wszystkich znanych pierwiastków promieniotwórczych na tablicy Mendelejewa. W tym samym czasie do podobnych rezultatów doszedł fizyk Frederick Soddy, dlatego prawo to nazwano regułą Soddy’ego-Fajansa.

Mimo niezaprzeczalnych zasług, Kazimierz Fajans nie dostał Nobla „za karę” (źródło: domena publiczna).

Oprócz promieniotwórczości Polaka zajmowały też badania kryształów i cząsteczek. Stworzył metodę oceny, czy cząsteczki łączy wiązanie kowalencyjne czy jonowe, obecnie znaną jako reguła Fajansa.

Choć był pewniakiem do chemicznego Nobla w 1924 roku, nie dostał go przez niedyskrecję szwedzkiej prasy. Dziennik „Svenska Dagbladet” poprosił uczonego o przesłanie zdjęcia do zilustrowania artykułu o werdykcie. Inne media oficjalnie pisały o pewnym zwycięstwie Fajansa. Po tym wszystkim Komitet ogłosił, że nagrody z fizyki i chemii nie przyzna nikomu! Podobno właśnie dla ukarania dziennikarzy (przeczytaj więcej na ten temat).