Sprawiedliwość w II RP: siedem miesięcy aresztu za nieprawomyślne kazanie

Cała historia miała swój początek 18 czerwca 1933 r. w Rakszawie (powiat Łańcut), gdzie staraniem miejscowych działaczy Stronnictwa Ludowego zorganizowano uroczyste zebranie z okazji dwudziestopięciolecia działalności parlamentarnej Wincentego Witosa. Jednym z elementów obchodów była msza polowa, urządzona na błoniach gminnych, w czasie której okolicznościowe kazanie wygłosił miejscowy proboszcz, ksiądz kanonik Władysław Bachota.

Jak zanotował w swych wspomnieniach Wincenty Witos:

Obracało się ono koło stosunków w Polsce, a było wypowiedziane z wielką siła, a nieco i zapalczywością. Kaznodzieja wziął sobie za przedmiot walkę Chrystusa z szatanem, a mówił w ten sposób, że każdy mógł się domyśleć kto jest tym szatanem, choć ani jeden raz nazwiska jego nie wymienił [oczywiście chodziło o Józefa Piłsudskiego i obóz sanacyjny – przyp. autora artykułu].

Wincenty Witos przemawiający w Rakszawie podczas uroczystości na jego cześć.

Kazanie wygłoszone w niewłaściwym czasie i miejscu

Być może, gdyby ksiądz Bachota wygłosił swoje kazanie kilka miesięcy wcześniej lub później nie spotkałyby go żadne przykre reperkusje. Zbiegło się ono jednak z silnymi protestami chłopskimi, które w tym czasie wstrząsały południową i wschodnią Polską.

Sytuacja była do tego stopnia napięta, że niejednokrotnie do rozpędzenia tłumów policja oraz wojsko musiały korzystać z broni palnej, co z kolei skutkowało kilkunastoma ofiarami śmiertelnymi.

W takiej atmosferze władze, bojąc się dalszych wystąpień niepokornego duchownego, postanowiły go utemperować. Zdecydowano, że politykowanie najskuteczniej wybije kaznodziei z głowy stary, sprawdzony kryminał.

Jak zaplanowano tak też i zrobiono. Już cztery dni po niefortunnym wystąpieniu ksiądz Bachota został zatrzymany pod zarzutem znieważania rządu i państwa przez rozgłaszanie wiadomości, mogących wywołać niepokój publiczny. Warto przy tym wspomnieć, że w obawie przed ewentualnym sprzeciwem mieszkańców Rakszawy, wysłano tam całą kompanię piechoty oraz 150 policjantów – przynajmniej tak stwierdził w swoich pamiętnikach Wincenty Witos.

Nie tylko władz tzw. Polski Ludowej represjonowały niepokornych księży. W II RP duchowni również musieli liczyć się z przykrymi konsekwencjami, jeżeli krytykowali rządzących (koloryzacja RK).

Po aresztowaniu kapłan został przewieziony pod silną eskortą do aresztu w Rzeszowie, a stamtąd trafił do krakowskiego więzienia. Podobnie jak obecnie, tak i w Drugiej Rzeczpospolitej sądy nie były zbyt rychliwe, w związku z czym na proces ksiądz Bachota czekał za kratkami prawie cztery miesiące.

W międzyczasie był zmuszony zrzec się probostwa. Według wspomnień trzykrotnego premiera, decyzja ta zapadła pod wpływem nacisku hierarchii kościelnej, która w imię dobrych relacji ze sprawującymi władzę, postanowiła nie interweniować w obronie kapłana.

Zbrodniarz w sutannie przed sądem

Koniec końców, 19 października o godzinie dziewiątej w łańcuckim sądzie grodzkim rozpoczął się proces. Jak nie trudno się domyśleć rozprawa cieszyła się olbrzymim zainteresowaniem. Zjawili się na nią w ogromnych masach okoliczni chłopi, których jednak do sądu nie dopuszczono. Na sali sądowej pojawili się za to licznie korespondenci przeróżnych gazet, aby zdać relację z przebiegu postępowania.

Księdzu Bachocie zarzucono występek z artykułów 127 i 170 Kodeksu Karnego. Cóż się pod tym kryło? Artykuł 127 stanowił, że:

Kto w miejscu lub czasie zajęć urzędowych albo publicznych znieważa władzę, urząd, wojsko, marynarkę wojenną albo ich jednostki, podlega karze aresztu do lat 2 lub grzywny.

Z kolei artykuł 170 stwierdzał:

Kto publicznie rozpowszechnia fałszywe wiadomości, mogące wywołać niepokój społeczny, podlega karze aresztu do lat 2 i grzywny.

Jak widzimy zarzuty poważne, a i potencjalna kara dotkliwa, wszak cztery lata za kratkami (kara się sumowała) oraz sankcje finansowe to nic przyjemnego.

Kodeks Karny Makarewicza z 1932 r. przewidywał za przestępstwa zarzucane ks. Bachocie aż cztery lata aresztu.

Tutaj dochodzimy do kluczowego zagadnienia. W jakiż to sposób ksiądz Bachota w swym kazaniu znieważał władzę i rozpowszechniał fałszywe wiadomości? W trakcie rozprawy prokurator starał się udowodnić, że to, co mówił kapłan wcale nie było kazaniem lecz po prostu przemówieniem politycznym, które atakowało rząd oraz osobę Józefa Piłsudskiego.

Niefortunny kaznodzieja z kolei twierdził, iż wszystko co mówił opierało się na jednym z kazań arcybiskupa Teodorowicza, które zostało zamieszone w piśmie „Nowa bibljoteka kaznodziejska”.

Po przesłuchaniu oskarżonego przyszedł czas na komendanta policji powiatowej w Łańcucie, komisarza Nowakowskiego. Jak nietrudno zagadnąć, zaznawał on przeciw aresztowanemu. Podobnie przedstawiała się sprawa z posterunkowym Dąbrowskim. W dalszym toku rozprawy przesłuchano jeszcze kilku świadków, którzy jednak nic więcej do sprawy nie wnieśli.

Po wysłuchaniu wszystkich zeznań, adwokat oskarżonego zgłosił wniosek o powołanie do procesu któregoś z poważnych kaznodziejów na eksperta w celu zinterpretowania słów księdza Bachoty. Sąd wyraził na to zgodę, wyznaczając księdza kanonika Lecha. Samą zaś rozprawę odroczono do 9 listopada.

Za obrazę władzy 7 miesięcy aresztu i 1000 złotych grzywny

Na nic jednak zdały się wybiegi obrony, bowiem sąd pozostał nieubłagany. Na drugim, a zarazem ostatnim posiedzeniu, kapłan został skazany z artykułu 127 na 5 miesięcy aresztu, zaś z artykułu 170 na kolejne 2 miesiące oraz 1000 złotych grzywny.

Afera na całą Polskę! 20 października 1933 roku o sprawie księdza Bachoty warszawskie „Nowiny Codzienne” pisały na pierwszej stronie.

W związku z tym, że kary się sumowały, ksiądz Bachota miał do odsiedzenia 7 miesięcy za kratkami, plus oczywiście musiał uiścić całkiem sporą grzywnę. Dla porównania, w tym czasie podporucznik Wojska Polskiego zarabiał 281 złotych miesięcznie i była to pensja wysoka. Jedyną pociechą było to, że dotychczasowy areszt śledczy został zaliczony w poczet kary.

Obrona rzecz jasna wniosła apelację, która wszak nic nie przyniosła i kapłan chcąc nie chcąc odsiedział swoje. Po wyjściu z więzienia przez dwa lata pozostawał bez posady i dopiero 16 sierpnia 1935 roku został mianowany administratorem w Wietrznie.

Wszelako już po kilkunastu miesiącach – 9 października 1936 roku – został zwolniony z urzędu i przeszedł na przyśpieszoną emeryturę. Zmarł 22 czerwca 1939 roku w wieku niespełna 50 lat. Niewykluczone, że pobyt w mało komfortowych więziennych warunkach przyczynił się do przedwczesnego zgonu.

Bibliografia:

1. Wincenty Witos, Moje wspomnienia, t. 2, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1990.
2. Nowiny Codzienne”, 1933.
3. Marian Skowyra, Ks. Władysław Bachota surowy duszpasterz w Strzałkowicach 1889-1939.