Stalin nie potrzebował Hitlera. Wiemy jak zareagowałby Zachód, gdyby ZSRR sam zaatakował Polskę

Wielki Głód był zbrodnią na bezprecedensową skalę. W latach 1932-1933, w efekcie wyrachowanych działań radzieckich władz, na Ukrainie umarło nawet siedem milionów osób. Oczywiście Stalin pilnował, by mieszkańcy pozostałych części składowych czerwonego imperium o niczym się nie dowiedzieli.

Prasa konsekwentnie unikała informacji o morderczych żniwach. Pod Kijowem szerzył się kanibalizm, a w Moskwie pisano wyłącznie o sukcesach planu pięcioletniego. O nowych fabrykach, kołchozach, szkołach i elektrowniach.

Nie tylko zresztą w Moskwie. Do akcji propagandowej ochoczo przyłączyły się też… zastępy dziennikarzy z Zachodu. Niemal każdy reporter, który przyjeżdżał z wizytą do ZSRR, stawał po stronie Stalina. I zapewniał, że w proletariackim raju nie dzieje się nic złego.

Obfity urodzaj i szczęśliwe, dobrze odżywione komsomołki – taką rzeczywistość kreowała propaganda. Radziecka wieś wyglądała zupełnie inaczej…

Łatwowierność czy cynizm?

Anna Reid w książce „Pogranicze. Podróż przez historię Ukrainy 988-2015” przytacza słowa Malcolma Muggeridge’a, korespondenta brytyjskiego dziennika „Manchaster Guardian”. Na początku lat 30. XX wieku napisał on o swoich kolegach po fachu:

Niewyobrażalna łatwowierność tych przeważnie dobrze wykształconych turystów wprawiała w zadziwienie nawet sowieckich oficjałów (…).

Muggeridge z pogardą odnosił się do zachodnich dziennikarzy, którzy dawali się otumanić sowieckiej propagandzie. Bezlitośnie drwił z ich podwójnych standardów i zaślepienia, pisząc choćby:

Byli wśród nich gorący orędownicy humanitarnego zabijania bydła przez ludzi, którzy spoglądali na przytłaczający gmach OGPU ze łzami wdzięczności w oczach; byli zadeklarowani rzecznicy reprezentacji proporcjonalnej, którzy gorliwie przytakiwali, słysząc tyrady o konieczności wprowadzenia dyktatury proletariatu; byli gorliwi przedstawiciele kleru z nabożeństwem przechadzający się po muzeach ateizmu (…).

Artykuł powstał między innymi w oparciu o książkę Anny Reid „Pogranicze. Podróż przez historię Ukrainy 988-2015”, wydaną właśnie przez Wydawnictwo Literackie.

Jedno trzeba podkreślić. To Muggeridge był wyjątkiem, oni zaś większością. I to ich depesze dominowały w ówczesnej zachodniej prasie. Zdaje się zresztą, że Muggeridge sam okazał się naiwniakiem. Twierdził, że zachodni dziennikarze nabierają się na hasła radzieckiej propagandy.

Tymczasem wiele wskazuje na to, że gros reporterów działało z pełnym wyrachowaniem. Po prostu opłacało im się przedstawiać taką, a nie inną wersję rzeczywistości.

Wielki głód i wielkie kłamstwo

Anna Reid przywołała słowa korespondenta United Press Eugene’a Lyonsa, który podkreślał, że dla wszystkich było jasne co się dzieje. „Aby potwierdzić, że w Rosji panował głód, nie trzeba było doprawdy przeprowadzać żadnych osobnych śledztw” – pisał. Jego zdaniem o klęsce głodu rozmawiano niemal każdego dnia, w hotelach, domach, podczas spotkań towarzyskich. Dla dziennikarzy fakt, że umierają tysiące ludzi, nie był tajemnicą.

Wielu ludzi uciekało przed głodem ze wsi do miast i umierało na ulicach, wprost pod nogami przechodniów. Czy można było tego nie zauważyć? (źródło: domena publiczna).

Mimo to brytyjski pisarz i podróżnik Robert Byron był w stanie przejechać pociągiem Ukrainę w zimie 1932 i nie zauważyć niczego niepokojącego. Édouard Herriot, trzykrotny premier Francji, nazwał ówczesną USRR ogrodem w rozkwicie. Z kolei Louis Fischer, korespondent amerykańskiej gazety „Nation”, relacjonując swój pobyt w Kraju Rad w październiku i listopadzie 1932 roku, pisał: Uważam, że nie ma obecnie żadnego głodu na Ukrainie – w końcu dopiero co były żniwa.

Widok milionów umierających z głodu ludzi „umknął” też George’owi Bernardowi Shaw. Podczas kolacji wydanej w Moskwie na jego część głośno deklarował, że nie wierzy w doniesienia o głodzie w ZSRR. Skarciła go za to żona Williama Chamberlina, korespondenta „Christian Science Monitor”, ale on tylko się roześmiał. Wskazując na suto zastawione stoły w sali bankietowej zapytał: A gdzież tu pani widzi brak jedzenia?

Niewygodna prawda

Byli oczywiście tacy, którzy próbowali uczciwie informować zachodnią opinię publiczną o tym, jak przebiega realizacja pięciolatki i jakie skutki przynosi kolektywizacja. I właśnie ich życiorysy pomagają rozwikłać zagadkę wybiórczej ślepoty reporterów. Bo rzetelność zwyczajnie się nie opłacała.

Obok Malcolma Muggeridge’a taką postacią był Gareth Jones. Lekceważąc zakaz opuszczania Mokswy przez zachodnich korespondentów udał się, koleją i pieszo, w podróż po Ukrainie. Spał na klepiskach chat, rozmawiał z głodującymi. W jego reportażach przewijały się słowa napotkanych ludzi: Nie mamy chleba! Umieramy!

Gareth Jones był jednym z niewielu, którzy pisali bez ogródek o Wielkim Głodzie i jego prawdziwych przyczynach. Został zdyskredytowany, a w końcu zabity przez rosyjskie tajne służby (źródło: domena publiczna).

Przemysł pogardy

Doniesienia Jonesa spotkały się z atakami ze strony innych moskiewskich korespondentów. Louis Fischer dementował jego twierdzenia pytając, w jaki sposób mógł doliczyć się milionów ofiar przemierzając kraj w pojedynkę, pieszo. Inni tez nie szczędzili drwin, starając się przedstawić jego artykuły jako efekt zbyt wybujałej imaginacji lub nieumiejętności ogarnięcia całego obrazu, patrzenia przez pryzmat jednostkowych zdarzeń.

Na spotkaniu z naczelnym cenzorem Konstantinem Umańskim zachodni dziennikarze ustalili wspólne dementi dla relacji Garetha Jonesa. Cytowany przez Annę Reid Eugene Lyons wspominał:

Znalazło się w nim na tyle dużo prawdy, by uspokoić nasze sumienia, ale w gruncie rzeczy w zawoalowany sposób wszyscy potępiliśmy Jonesa jako kłamcę. Kiedy już uporaliśmy się z tą nieprzyjemną sprawą, ktoś zamówił wódkę i zakąski. Umański przyłączył się do nas, a cała impreza tak się rozkręciła, że przeciągnęła się do białego rana.

Podczas gdy zachodni dziennikarze razem z naczelnym cenzorem świętowali „uciszenie” Garetha Jonesa, miliony ludzi umierały z głodu (źródło: domena publiczna).

Alkohol i poczucie wspólnoty usypiało sumienie. W wielogłosie kłamliwych doniesień, bagatelizujących głód jako zjawisko tymczasowe i miejscowe, pojedyncze relacje łatwo było zagłuszyć. Eugene Lyons tłumaczył to tak:

Odpuszczenie Jonesa stanowiło dla każdego z nas niezbyt przyjemną decyzję, ale z drugiej strony nie bardziej nieprzyjemną niż dziesiątki poprzednich „kompromisów”, które zawieraliśmy z własnym sumieniem przez długie lata żonglowania faktami (…).

Kampania dyskredytacji odniosła skutek – Gareth Jones, podobnie jak wcześniej Malcolm Muggeridge, został skutecznie uciszony. Kariery obu dziennikarzy załamały się, obaj mieli problemy ze znalezieniem pracy w zawodzie. Co więcej, Gareth Jones został porwany podczas późniejszej podróży do Japonii i zginął w niewyjaśnionych okolicznościach. Wiadomo natomiast, że mężczyzna, u którego mieszkał, był radzieckim agentem.

Artykuł powstał między innymi w oparciu o książkę Anny Reid „Pogranicze. Podróż przez historię Ukrainy 988-2015”, wydaną właśnie przez Wydawnictwo Literackie.

Nie da się zrobić omletu, nie rozbijając jajek

Najzacieklejszym krytykiem Garetha Jonesa pozostawał Walter Duranty. W odpowiedzi na przejmujące reportaże „Czy będzie zupa?” opublikował artykuł pod tytułem „Kryzys socjalizacji rolnictwa”, w którym pisał:

Plan pięcioletni rozwija się na przekór niespodziewanej przeciwności – wielkiemu i wzrastającemu niedoborowi jedzenia zarówno w miastach, jak i na wsiach. (…) nie ma w tej chwili mowy o występującej klęsce głodu, podobnie jak nie ma możliwości, by w najbliższym czasie wystąpiła.

Wnioski? To plan zmaga się z niedoborem jedzenia i tylko konsekwentne wprowadzenie go w życie może uchronić ludność Ukrainy przed klęską głodu.