Król, który wolał panów. Czy romans z pięknym rycerzem doprowadził go do upadku?

Przyszły Edward II przyszedł na świat w 1284 roku jako ostatni syn króla Edwarda I Długonogiego i Eleonory Kastylijskiej. Po śmierci swojego starszego brata, Alfonsa, mając ledwie rok, został następcą tronu.

Jak się miało bardzo szybko okazać, nie dorósł do oczekiwań swojego wielkiego ojca. Nie dość, że brakowało mu talentów wojennych, to jeszcze nawiązywał zbyt silne i podejrzane przyjaźnie. Najwięcej problemów miał przynieść gaskoński rycerz Piers Gaveston, który przyczynił się do tragicznego końca swojego władcy.

Ojciec Edwarda II, Edward I Długonogi, był władcą silnym i zdecydowanym. Nie odniósł jednak spodziewanego sukcesu w dobieraniu synowi towarzysza… (źródło: domena publiczna).

Miał być druh, a był gach

W 1297 roku Gaveston brał udział w zorganizowanej przez Edwarda I wyprawie wojennej do Flandrii i to prawdopodobnie sam król wprowadził go – jak na ironię – na dwór syna. Kilka lat starszy od księcia, przystojny i dobrze zbudowany, wydawał się doskonałym towarzyszem dla następcy tronu.

Inspirację do napisania tego artykułu stanowił drugi tom powieściowego cyklu Maurice’a Druona „Królowie przeklęci” (Wyd. Otwarte 2015).

Jeśli wierzyć zapisom „Kroniki wojen domowych Edwarda II”, książę zakochał się w Piersie od pierwszego wejrzenia, po czym „związał się z nim na przekór całemu światu nierozerwalnymi więzami miłości”. I choć nie ma właściwie dowodów, że książę wszedł w głębszą relację z Gaskończykiem przed 1305 rokiem, to z pewnością poważnie pokłócił się o niego z ojcem, za co król nie tylko odciął syna od pieniędzy, ale również usunął z jego otoczenia kilku dworzan, w tym Gavestona.

Pewnym pocieszeniem dla Edwarda I mógł być fakt, że przyszły władca został już wówczas ojcem przynajmniej jednego bękarta – syna o imieniu Adam. Mogło to upewnić Długonogiego, że nawet jeśli w plotkach była jakaś prawda, to dynastia nie będzie zagrożona. Następca tronu miał wkrótce poślubić Izabelę Francuską i zająć się płodzeniem prawowitych potomków. Tymczasem wolał umacniać pozycję swojego faworyta.

Król kocha „ponad miarę”, ale nie królową

6 sierpnia 1308 roku Gaveston został hrabią Kornwalii, a 1 listopada Edward II, od roku król Anglii, ożenił go z Małgorzatą de Clare, siostrą hrabiego Gloucester, i urządził parze wystawny ślub. Nowożeńcy zostali obsypani podarkami, ale nobilowie byli wściekli. Rosnąca pozycja Piersa odbiła się na popularności króla i zaowocowała podziałami między nim a możnowładcami.

Król, nie zważając na nieprzychylne spojrzenia dworzan, spędzał miło czas ze swoim ukochanym (obraz Marcusa Stone’a „Edward II i jego faworyt, Piers Gaveston”, domena publiczna).

Atmosfera była napięta już na początku roku, kiedy król poślubił 12-letnią Izabelę Francuską, ukochaną córką Filipa IV Pięknego. Edward miał 23 lata i był bez wątpienia przystojnym mężczyzną – dobrze zbudowanym, szczupłym, energicznym. Niestety, jeśli młodziutka Izabela liczyła na romantyczną miłość, to miała się wkrótce rozczarować. Po przybyciu do nowej ojczyzny uzyskała jedynie poślednią pozycję w sercu swojego małżonka.

W swojej powieści „Królowie przeklęci” Maurice Druon wkłada w usta nieszczęśliwej królowej takie słowa:

Królowa wiedzie najnędzniejszy żywot ze wszystkich poddanych swojego królestwa, jeśli jej własny mąż przestał ją kochać. Wystarczyło, aby zapewniła ciągłość dynastii, potem jej los stał się królowi obojętny. […] Ostatnia praczka królestwa cieszy się większymi prawami niż ja, może bowiem przyjść i u mnie szukać oparcia.

Dla kontrastu kronikarze wielokrotnie opisywali miłość Edwarda do Gavestona, używając takich słów, jak ponad miarę i rozsądek, niepohamowana, nieumiarkowana i nadmierna. Autor „Żywota Edwarda II” pisał: W rzeczy samej nie pamiętam, abym słyszał kiedykolwiek, by jeden mąż tak drugiego miłował… Król nasz niezdolny był do umiarkowanego afektu.

Jednak z czasem okazało się, że królowi bywało po drodze również do alkowy małżonki. W 1312 roku szesnastoletnia królowa urodziła następcę tronu, przyszłego Edwarda III. Mieli się z mężem doczekać jeszcze trójki dzieci. I choć pożycie małżeńskie pary monarszej z pewnością pozostawiało wiele do życzenia, a Edward i Izabela nie spędzali ze sobą zbyt wiele czasu, skutecznie zapewnili ciągłość dynastii.

Król Edward II ucztuje… oczywiście bez żony (źródło: domena publiczna).

Królewski kochanek bryluje na salonach

Koronacja Edwarda II nastąpiła 25 lutego 1308 roku – tydzień później, niż planowano. Powodem opóźnienia było żądanie wygnania Gavestona – zarówno ze strony angielskiej szlachty, jak i francuskiej rodziny królewskiej. Już rok wcześniej, w październiku, król zamówił gobeliny z herbami królewskimi oraz hrabiego Kornwalii, które miały zostać wywieszone w trakcie koronacji. Nie dość, że kłuły one magnatów w oczy, to jeszcze, ku zgrozie całego dworu, Gaveston niósł koronę św. Edwarda, krocząc w procesji przed królem. On również dzierżył ceremonialny miecz i mocował królowi ostrogę na lewej stopie.

Jednak obecność królewskiego faworyta podczas koronacji była niczym wobec wydarzeń, które miały miejsce miesiąc wcześniej, w trakcie królewskiego bankietu weselnego. Gdy Piers przybył na ucztę weselną odziany w królewskie szkarłaty i perły, uznano to za przejaw pożądania raczej własnej chwały niż chwały króla. Jeden z kronikarzy opisywał, że wydawał się bardziej do boga Marsa podobny niż do zwyczajnego śmiertelnika.

Wielu obecnych na uczcie weselnej króla było oburzonych tym, jak niewiele czasu król poświęcał żonie w porównaniu ze swoim faworytem. Wujowie Izabeli – Ludwik z Evreux i Karol Walezjusz – poczuli się tak głęboko obrażeni, że szybko opuścili Anglię, a jeden z hrabiów chciał ponoć natychmiast położyć Gavestona trupem.

Wiosną 1308 roku Izabela miała skarżyć się ojcu na złe traktowanie, a po Anglii rozeszły się plotki, że francuski król spiskuje przeciwko królewskiemu faworytowi (jeśli nie przeciwko samemu Edwardowi). Pod naciskami ze wszystkich stron 18 maja Edward skapitulował i zgodził się wygnać Gavestona, lecz osłodził mu zesłanie tytułem wicekróla Irlandii.

Żona Edwarda II zdecydowanie wolała spędzać czas ze swą francuską rodziną, niż z mężem. Od lewej: jej bracia Karol i Filip, Izabela we własnej osobie, jej ojciec, król Filip IV Piękny, jej brat Ludwik oraz stryj Karol Walezjusz (źródło: domena publiczna).

W styczniu 1312 roku Piersowi urodziła się córka, więc zaryzykował i wrócił do kraju z wygnania. Uradowany król wysyłał listy potwierdzające lojalność swojego faworyta, a wygnanie uznał za sprzeczne z prawem i zwyczajami kraju. Udało mu się dopiąć swego i w kwietniu znów byli razem.

Inspiracją do napisania tego artykułu był drugi tom powieściowego cyklu Maurice’a Druona „Królowie przeklęci” (Wyd. Otwarte 2015).

Sielanka trwała ledwie do czerwca. Pewnego ranka Gavestona zbudziły okrzyki wstawaj zdrajco, zostajesz pojmany!, po czym został przewieziony do zamku Warwick, gdzie wrzucono go w łańcuchach do lochów. W pośpiechu zebrana rada baronów i hrabiów zadecydowała o jego losie, skazując na śmierć bez procesu. Dwóch Walijczyków ścięło mu głowę.

Święty sodomita?

Po śmierci swojego faworyta król pocieszał się w niejednych ramionach. Nie zyskało mu to popularności i został ostatecznie zdetronizowany wskutek buntu możnych, na którego czele stanęła królowa. Śmierć Edwarda została ogłoszona w parlamencie 21 września 1327 roku, a towarzyszyły jej relacje o egzekucji na znienawidzonym władcy.

Najbardziej znaną i najczęściej powtarzaną wersją wydarzeń jest ta spisana pokolenie później przez kronikarza Geoffreya le Bakera. Król miał zostać zamordowany za pomocą rozżarzonego żelaznego pręta wsadzonego w odbyt, a wrzaski władcy słyszano ponoć nawet w sąsiedniej wsi.

Nagrobek Edwarda II w katedrze w Gloucester – niedoszłe centrum kultu jego świętości (źródło: domena publiczna).

Edward II spoczął w katedrze Gloucester 20 grudnia 1327 roku jako jedyny monarcha ze swojej dynastii, zwyczajowo bowiem chowano ich w Opactwie Westminsterskim. Potomni nie zapamiętali jego zasług, bo i nie było czego pamiętać. Maurice Druon w swojej powieści „Królowie przeklęci” portretuje go jako uosobienie hańby i zakałę swojego rodu:

Gnuśność i bałagan szły za nim krok w krok. Lekkość i obojętność, z jakimi omawiał sprawy państwowe, co uważał za formę właściwą dla monarchów, raziła panów, opatów i notabli (…). Czułość, jaką okazywał swojemu wszechwładnemu szambelanowi, głaszcząc jego dłoń podczas narady lub mszy świętej, wybuchy piskliwego śmiechu, swoboda obyczaju, której ofiarami padali zdumieni klerycy lub stajenni, tylko potwierdzały skandaliczne opowieści krążące po prowincji (…).

Mimo wszystko jego syn i następca z biegiem czasu postarał się, by ojca wspominano i czczono jako męczennika i świętego, okrutnie pozbawionego korony i życia. W czasach panowania jego prawnuka, Ryszarda II, postać Edwarda obrosła kultem, a w miejscu jego pochówku zdarzały się ponoć cuda. Ryszard bezskutecznie starał się o kanonizację przodka, a kult Edwarda utrzymał się aż do czasów reformacji.

Bibliografia:

1. Maurice Druon, Królowie przeklęci, tłum. Adriana Celińska, Wydawnictwo Otwarte, Kraków 2015.
2. Natalie Fryde, The tyranny and fall of Edward II (1321–1326), Cambridge University Press, Cambridge 2003.
3. Jeffrey S. Hamilton, The Plantagenets. History of Dynasty, Continuum, London 2010.
4. Peter Horne, The Besotted King and His Adonis: Representations of Edward II and Gaveston in Late Nineteenth-Century England, „History Workshop Journal”, Spring 1999, issue 47, s. 30–48.
5. Ian Mortimer, The Death of Edward II in Berkeley Castle, „English Historical Review”, December 2005, issue 120 (489), s. 1175–1224.
6. Michael Prestwich, Plantagenet England 1225–1360, Oxford University Press–Clarendon Press, New York–Oxford 2005.
7. The Reign of Edward II. New Perspectives, by. Gwilym Dodd & Anthony Musson, York Medieval Press, Woodbridge 2006.