Czy krwawa eksplozja w gdańskim wieżowcu była tak naprawdę tajną operacją UOP-u?

W wielkanocny poniedziałek o świcie kilku mieszkańców bloku przy ulicy Wojska Polskiego 39 w Gdańsku było już na nogach. Zaniepokoił ich zapach gazu unoszący się na klatce schodowej. Jeden z lokatorów zawiadomił pogotowie gazowe – była godzina 5:49. Minutę później doszło do wybuchu.

Strażacy, którzy 17 kwietnia 1995 roku jako pierwsi dotarli na miejsce, nie wierzyli własnym oczom. Wezwano ich do eksplozji w jedenastokondygnacyjnym bloku. Tymczasem stojący przed nimi budynek liczył zaledwie osiem pięter. Dwa najniższe zostały dosłownie wbite w ziemię, trzecie znalazło się na poziomie parteru.

Krajobraz po katastrofie

Akcja ratunkowa zaczęła się kilka minut po szóstej, kiedy udało się odciąć dopływ gazu do wieżowca. Jak opisują Joanna i Rafał Pasztelańscy w książce „Strażacy. Tam, gdzie zaczyna się bohaterstwo”:

Część mieszkańców zawalonego bloku opuszcza go o własnych siłach. Przez okna, przez balkony. (…) Jakiś mężczyzna cały czas woła „mamo”. Inny trzyma się za ucho. Ktoś szuka kota, ktoś inny gwiżdże na psa, nie zważając na kawałki szkła wystające z ręki.

fot.kadr z serialu dokumentalnego „Czarny serial”/TVP s.a.

Strażacy z narażeniem życia przeszukiwali gruzowisko (kadr z serialu dokumentalnego TVP „Czarny serial”, reż. Ewa-Anna Schidlik).

Pozostałych z gruzowiska wyciągali strażacy. Szukali ocalałych, lecz co rusz napotykali na kolejne zwłoki – niektóre potwornie okaleczone, zwęglone, pozbawione kończyn. Nie wszystkie dało się od razu zidentyfikować.

Łącznie w katastrofie zginęły 23 osoby, w tym jedna w wyniku szoku, dzień po wybuchu. 12 zostało rannych. Straty materialne oszacowano na 120 milionów złotych.

Znaleźć winnych

Na początku śledztwa Prokuratura Wojewódzka w Gdańsku brała pod uwagę dwa scenariusze. Zgodnie z pierwszym z nich, przyczyną wybuchu mogła być kradzież zaworu instalacji gazowej przez bliżej niezidentyfikowanego złomiarza. Zabrany rzekomo element nie pojawił się jednak w żadnym punkcie skupu.

Konkurencyjne wyjaśnienie opierało się na założeniu, że to jeden z mieszkańców dokonał zamachu. Dowód? „(…) odnalezione na gruzowisku dwa korki odwadniaczy. Nie odpadły od instalacji same. Ktoś musiał je wykręcić. Ktoś, kto albo zdołał na czas opuścić budynek, albo zginął wraz z innymi” – piszą autorzy książki „Strażacy. Tam, gdzie zaczyna się bohaterstwo”.

Ciekawostka powstała w oparciu o książkę Strażacy. Tam, gdzie zaczyna się bohaterstwo, wydaną przez Znak Horyzont.

W 2016 roku pojawiła się trzecia teoria. Historyk Sławomir Cenckiewicz obwinił o katastrofę Urząd Ochrony Państwa. Jego zdaniem do eksplozji doprowadziła źle przeprowadzona tajna akcja UOP-u, który chciał zniszczyć dokumenty przechowywane podobno przez jednego z lokatorów, byłego funkcjonariusza SB.

Sensacyjne doniesienia o upozorowaniu wypadku przez UOP ostatecznie zostały jednak uznane za mało wiarygodne i nie stały się przedmiotem śledztwa. Kto w takim razie był odpowiedzialny za śmierć 23 gdańszczan?

Ofiary pazerności

Joanna i Rafał Pasztelańscy przytaczają w swojej książce słowa rzeczniczki Prokuratury Okręgowej w Gdańsku, Grażyny Wawryniuk: „Zebrany materiał dowodowy świadczył jednoznacznie, że rozszczelnienia instalacji gazowej dopuścił się Jerzy S. Prawdopodobnie jego celem było zniszczenie mieszkania i wyłudzenie z tego tytułu ubezpieczenia”.

Tę wersję potwierdziły zeznania ocalałych. Według sąsiadów mężczyzna był skłócony z większością lokatorów feralnego wieżowca oraz zarządem spółdzielni. Odgrażał się też, że wysadzi blok.

fot.Artur Andrzej/CC0

W miejscu feralnego wieżowca stanął nowy budynek. Na jego ścianie znajduje się tablica upamiętniająca ofiary wybuchu.

Kilkanaście dni przed katastrofą z jego mieszkania dochodziły podobno odgłosy kucia i wiercenia ścian. Wcześniej wszystkie swoje rzeczy wywiózł do córki. Jeszcze w styczniu 1995 roku ubezpieczył mieszkanie w dwóch towarzystwach ubezpieczeniowych na łączną kwotę 40 tysięcy złotych.

Zapewne nie spodziewał się, jak wysoką cenę przyjdzie mu zapłacić za próbę wzbogacenia się kosztem ubezpieczycieli. Sprawiedliwość dosięgnęła go natychmiast – był jednym z zabitych w eksplozji. Szkoda tylko, że pociągnął za sobą 22 niewinne ofiary.

Źródło:

Ciekawostki to kwintesencja naszego portalu. Krótkie materiały poświęcone interesującym anegdotom, zaskakującym detalom z przeszłości, dziwnym wiadomościom z dawnej prasy. Lektura, która zajmie ci nie więcej niż 3 minuty, oparta na pojedynczych źródłach. Ten konkretny materiał powstał w oparciu o:

• J. i R. Pasztelańscy, Strażacy. Tam, gdzie zaczyna się bohaterstwo, Znak Horyzont 2018.