Ile samolotów NAPRAWDĘ zestrzelili polscy lotnicy w czasie II wojny światowej?

Debata o prawdziwej liczbie polskich zwycięstw powietrznych odniesionych w trakcie II wojny światowej nie ustaje. Pojawiają się coraz to nowe książki, trwa przeszukiwanie archiwów, żywym ogniem dyskusji skrzą się fora internetowe. A jednak, jak pisał historyk lotnictwa Piotr Sikora, przy obecnym stanie wiedzy (…) [wciąż] dalecy jesteśmy od potwierdzenia większości roszczeń naszych pilotów, nawet tych, które Komisja Bajana dawno temu uznała za wiarygodne. Dlaczego tak trudno podać pewną liczbę zestrzeleń? Zdaniem badacza, wpływa na to kilka czynników, na przykład:

Zamieszanie bitewne i zgłaszanie zniszczenia tej samej maszyny przez kilku pilotów oraz mylna interpretacja zachowań niemieckich rywali (nurkowanie nie zawsze oznacza, że samolot się rozbił) oraz możliwości technicznych (dymiący bombowiec na jednym silniku często mógł dolecieć z powrotem do bazy we Francji).

Lista Bajana

Pierwszą próbę całościowego obliczenia strat zadanych wrogom podjęto tuż po wojnie. Podsumowanie dotyczyło oczywiście nie tylko samolotów niemieckich, ale także włoskich, japońskich i radzieckich. Komisja Historyczna Polskich Sił Powietrznych przygotowała opracowanie pod tytułem „Osiągnięcia polskich pilotów myśliwskich w drugiej wojnie światowej”. 25 marca 1946 roku zatwierdził je oficer łącznikowy przy sztabie brytyjskiego Dowództwa Lotnictwa Myśliwskiego, pułkownik Jerzy Bajan.

fot.domena publiczna

Pułkownik Jerzy Bajan zatwierdził „Osiągnięcia polskich pilotów myśliwskich w drugiej wojnie światowej”. Na zdjęciu z lat 30. jako kapitan Wojska Polskiego.

W oparciu o dokumenty zebrane przez Komisję Historyczną powstała tak zwana „lista Bajana”. Wymienia ona wszystkich polskich lotników, których zgłoszenia dotyczące zadania strat wrogiemu lotnictwu w czasie II wojny światowej zostały potwierdzone. Przy ocenie relacji lotników posiłkowano się przy tym dostępną wówczas dokumentacją.

Spis z 1946 roku do dzisiaj pozostaje oficjalnym zestawieniem zwycięstw polskich pilotów myśliwskich. Znajduje się w nim 441 lotników polskich i jeden czechosłowacki – sierżant Josef František. Zsumowanie ich sukcesów daje imponujący wynik 922 i 19/30 zestrzeleń pewnych, 188 prawdopodobnych oraz 258 i 23/30 uszkodzeń.

Skąd w wyliczeniach tego typu biorą się ułamki? Często do jednej maszyny strzelało więcej pilotów. Gdy byli tego świadomi, uzyskane zwycięstwo dzielono pomiędzy nich. I tak, jeśli zapracowało na nie dwóch lotników, każdy mógł chwalić się później „połową” zestrzelonego samolotu. Jeśli było ich trzech – każdemu przyznawano 1/3. Ułamki te piloci później sumowali i stąd na przykład krakowski lotnik, podporucznik Jan Kremski, ma zaliczone łącznie… 4 i 14/15 zwycięstwa pewnego. Do zaszczytnego tytułu asa, który przysługiwał od 5 zwycięstw wzwyż brakło mu tylko 1/15.

fot.Wydawnictwo Naukowe PWN.

Artykuł powstał między innymi na podstawie wydanych właśnie wspomnień Jerzego Główczewskiego pod tytułem „Ostatni pilot myśliwca. Wspomnienia”.

Zdarzało się jednak i tak, że lotnicy nie byli świadomi, iż zasługę strącenia wrogiej maszyny dzielą z innymi. W takich sytuacjach zgłaszali zestrzelenie odrębnie, przez co przyznawano im więcej zwycięstw (czy też może: większą część zwycięstwa) niż w rzeczywistości odnieśli.

Wróg prawdę ci powie

Liczby ustalone przez Komisję Bajana były weryfikowane w kolejnych latach. Gdy otwarły się archiwa wojennych wrogów, można było zestawić liczbę zgłoszonych przez Polaków zwycięstw ze stratami wykazanymi przez ich adwersarzy. Z reguły takie porównania źródeł własnych z wrogimi oznaczały obniżenie wyników. Uznaje się na przykład, że we Francji Polacy zestrzelili 50 i 9/10 samolotów wroga. 12 z tych zwycięstw przyznano myśliwcom z 1/145 Dywizjonu. Liczbę tę historyk Bartłomiej Belcarz zredukował niedawno do 8.

Zgodnie z najnowszymi ustaleniami spadła też potwierdzona suma zwycięstw Polaków i obcokrajowców w polskich dywizjonach. W 1946 roku uznano, że wynosi ona 764 i 5/12. Wliczano w to 19 i 5/6 strąceń dokonanych przez Polaków w lotnictwie amerykańskim, ale pominięto niektóre spośród tych, które oficjalnie zatwierdzili Amerykanie. Tymczasem zdaniem historyka Jacka Kutznera zestrzelono razem nieco mniej, bo 742 i ¼ maszyny.

fot.domena publiczna

PZL P.11 w 1939 roku. Między innymi takich maszyn używali polscy piloci w kampanii wrześniowej walcząc z Luftwaffe.

Czasem podejmowane są też próby podnoszenia liczby polskich sukcesów powietrznych. Dotyczy to na przykład bilansu września 1939 roku. Według Komisji Bajana polscy lotnicy zestrzelili wówczas na pewno 126 samolotów. Historyk Jerzy Pawlak w 1991 roku doliczył się jednak aż 147 zwycięstw.  Niestety nie wszystkie dodatkowe zgłoszenia udało się później pozytywnie zweryfikować.

Warto też dodać, że powojenna komisja nie policzyła sukcesów polskich lotników w ZSRR. Byłoby to dodatkowe 15 zestrzeleń. Może zdecydowano ostatecznie, że nie powinno się ich liczyć na konto Polaków? Wskazywałyby na to brzmiące z rosyjska nazwiska większości zwycięskich pilotów.

Złoty zegarek za Focke-Wulfa

Problem z prowadzeniem dokładnych wyliczeń powodował, że trudno było z całą pewnością stwierdzić, że czas na świętowanie „okrągłego” wyniku. Mimo tego doniesienia takie od czasu do czasu pojawiały się w prasie. Tak opisał w swoich wspomnieniach lotnik Dywizjonu 308. Jerzy Główczewski:

Przeczytaliśmy w „Dzienniku Polskim” wspaniałą wiadomość, że polski pilot Henryk Pietrzak zestrzelił pięćsetny samolot niemiecki, licząc od początku lat czterdziestych, czyli od czasu kiedy Polacy zaczęli latać z Anglii.

fot.domena publiczna

Zestrzelony Focke-Wulf FW 190. Właśnie taka maszyna miała być pięćsetną zdobyczą polskich lotników w trakcie II wojny światowej.

Sukces Pietrzaka miał miejsce w czwartek 31 grudnia 1942 roku. Za strącenie Focke-Wulfa Fw 190 lotnik dostał złoty zegarek. A przecież, gdyby zastosować obliczenia komisji Bajana, mogłoby się okazać, że prezent należał się komuś innemu!

Okrągłe wyliczenia i „pompowanie” wyników, czyli przeszacowywanie własnych sukcesów, pojawiały się u wszystkich walczących. Ich powodem był z reguły przesadny optymizm. Na przykład w czasie kulminacji walk w czasie bitwy o Anglię, 15 sierpnia 1940 roku, brytyjscy piloci RAF zgłosili aż 185 zestrzeleń. Ostatecznie przyznano ich „tylko” 76. Dokumentacja Luftwaffe nie potwierdza nawet tej niższej liczby. Podaje stratę 67 maszyn.

Problem wyolbrzymiania własnych wyników pojawiał się też po stronie niemieckiej. 15 sierpnia ich myśliwcy zgłosili zestrzelenie 74 maszyn RAF. Tymczasem Brytyjczycy stracili ich 36, w tym tylko 25 w walkach powietrznych. Sami lotnicy Luftwaffe twierdzili zresztą wprost, że im dalej od Berlina, tym łatwiej o sukcesy. Korzystało z tego wielu lotników niemieckich na froncie wschodnim. Rosjanie byli jeszcze mniej rzetelni. W czasie bitwy na łuku kurskim zawyżyli swoje sukcesy o 1500 procent!

fot.domena publiczna

Jaką skuteczność mieli piloci spitfeire’ów?

„Naciągaczy” nikt specjalnie nie ścigał.  Propaganda wojenna potrzebowała przecież bohaterów i sukcesów. Nie potrafiono zdzierżyć jedynie ewidentnych oszustw. Jak wtedy, kiedy jeden z Niemców biorących udział w zmaganiach o Wielką Brytanię zgłosił zestrzelenie trzech Spitfire’ów, choć… wrócił do bazy z kompletem amunicji. Gdy jego mechanik odkrył kłamstwo, oszusta wyrzucono z jednostki.

Pompowanie wyników? Nie wszędzie!

O podkręcanie własnego wyniku oskarża się czasem także lotników z Dywizjonu 303, najskuteczniejszego dywizjonu alianckiego walczącego w czasie bitwy o Anglię. Od czasu starcia przyjmowano, że zestrzelili 126 samolotów. Do dzisiaj liczbę tę uznaje wielu historyków. Ale padają też sugestie, że jednostka ma na koncie tylko nieco ponad 45 maszyn wroga…

Ci, którzy chcą obniżać liczbę polskich zwycięstw odniesionych w trakcie walk o Wielką Brytanię, powinni wszelako pamiętać, że pierwszą weryfikację przeprowadzili sami wyspiarze. Patrzyli oni uważnie na ręce Polakom i innym cudzoziemcom z „egzotycznych” krajów.

fot.Wydawnictwo Naukowe PWN.

Artykuł powstał między innymi na podstawie wydanych właśnie wspomnień Jerzego Główczewskiego pod tytułem „Ostatni pilot myśliwca. Wspomnienia”.

Naszych kosynierów sprawdził między innymi pułkownik Stanley Vincent. Był to dowódca bazy w Northolt, gdzie stacjonował Dywizjon 303. Aby przekonać się, czy polscy piloci nie przesadzają w ocenie swoich sukcesów, poleciał z nimi na jeden z lotów bojowych.

Traf chciał, że w trakcie tej inspekcji nasi lotnicy napotkali niemiecką wyprawę bombową. Brytyjczyk zobaczył na własne oczy, jak Polacy rozbili zwarty szyk bombowców. A co nastąpiło później? Tak opisał całą sytuację zachwycony Vincent:

Skoczyli (…)  do rozproszonych maszyn i nagle powietrze zapełniło się płonącymi samolotami, spadochronami i oderwanymi kawałkami skrzydeł. Było to tak nagłe, że aż ogłuszające.

fot.domena publiczna

Piloci Dywizjonu 303 zaskakiwali brytyjskie dowództwo.

Lotnicy z Dywizjonu byli tak skuteczni, że angielski pułkownik nie zdołał nawet włączyć się do akcji. Było mu chyba trochę przykro, bo za każdym razem, gdy próbował ustrzelić Niemca, jakiś polski samolot sprzątał mu go sprzed oczu. Po powrocie do bazy nie miał jednak wątpliwości co do prawdziwości polskich raportów: Oni naprawdę robią to, o czym mówią. Naprawdę!

Nawet tak entuzjastyczne głosy nie wszystkich jednak przekonują. I nic nie wskazuje na to, by dyskusja na temat rzeczywistej liczby polskich zwycięstw, czy to w bitwie o Anglię, czy w całej II wojnie światowej, miała się szybko zakończyć.

Literatura:

1. Jerzy B. Cynk, Polskie Siły Powietrzne w wojnie. 1943-1945, AJ-Press 2002.
2. Jerzy Główczewski, Ostatni pilot myśliwca. Wspomnienia, Wydawnictwo Naukowe PWN 2017.
3. Wacław Król, Dębliniacy z kodem „PK”, Wydawnictwo MON 1984.
4. Wacław Król, Polskie dywizjony lotnicze w Wielkiej Brytanii 1940-1945, Wydawnictwo MON 1982.
5. Jacek Kutzner, Zwycięstwa pilotów myśliwskich Polskich Sił Powietrznych na Zachodzie 1940-1945, Adiutor-Qlco 2007.
6. Stefan Łaszkiewicz, Od Cambrai po Coventry, Wydawnictwo MON 1982.
7. Łukasz Łydżba, Krakowski III/2 Dywizjon Myśliwski, Vesper 2012.
8. Jerzy Pawlak, Polskie eskadry w Wojnie Obronnej. Wrzesień 1939, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności 1991.
9. Tymoteusz Pawłowski, Polacy w Bitwie o Anglię, Wirtualna Polska 7.07.2015.
10. Sławomir Sieradzki, Niebotyczne kłamstwa, „Wprost” 23.02.2003.
11. Piotr Sikora, Asy polskiego lotnictwa, Oficyna Wydawnicza Alma-Press 2014.
12. Przemysław Skulski, Asy przestworzy 1939-1945, ACE Publication 1995.
13. Przemysław Skulski, Bitwa o Anglię 1940, ACE Publication 1997.
14. Mike Spick, Asy myśliwskie aliantów, Bellona 2006.
15. Grzegorz Śliżewski, Grzegorz Sojda, Cyrk Skalskiego. Przyczynek do monografii, ZP Grupa 2009.
16. Adam Zamoyski, Zapomniane dywizjony. Losy lotników polskich, Puls 1995.
17. Józef Zieliński, Asy polskiego lotnictwa, Agencja Lotnicza „Altair” 1994.
18. Portal Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej.

Kup książkę z rabatem na stronie wydawcy