Życie prawdziwej księżniczki to nie bajka. Po przeczytaniu tego tekstu odetchniesz z ulgą!

W 1480 roku urodziła się księżniczka Małgorzata. Dziewczynka od razu była w Europie VIP-em – jej ojciec, Maksymilian Habsburg, wkrótce miał zostać cesarzem, a matka, Maria, rządziła Burgundią i Niderlandami. Mała księżniczka była więc świetną partią. A poszukiwania odpowiedniego męża dla niej rozpoczęły się, jeszcze zanim opuściła kołyskę…

Huczny ślub… trzyletniej królowej

Kiedy Małgosia miała zaledwie 2 lata, jej mama zginęła w wypadku – wyjątkowo niefortunnie spadła z konia. Wkrótce tata Maksymilian dogadał się z królem Francji, z którym od lat wojował o dziedzictwo żony. Podpisali pokój, który przypieczętowali najlepszym znanym wówczas środkiem – małżeństwem.

Mała Małgorzatka, choć ledwie wyrosła z lat niemowlęcych, poślubiła o dekadę starszego delfina Karola. Francuski władca chciał mieć pewność, że Habsburg nie sprzeda komu innemu swojej córki. Dlatego też dziewczynka została niezwłocznie wysłana nad Sekwanę. Tam wychowywała się u boku swego męża, który wkrótce – i w wieku zaledwie trzynastu lat – został królem Karolem VIII.

Wyrwana z rodzinnego domu Małgorzata była w skomplikowanej sytuacji. Jej małżeństwo – z oczywistych względów – nie zostało skonsumowane Prawo kościelne i obyczaje epoki pozwalały je w każdej chwili unieważnić. Gdyby Karol VIII, lub jego kamaryla, zdecydowali się na taki krok, księżniczka zostałaby z niczym. Jakby tego było mało, tata Gosi, którego nawet nie pamiętała, zaczął działać wbrew jej interesom…

Małgorzata miała zaledwie dwa lata, gdy jej matka, Maria Burgundzka, zginęła w wypadku (źródło: domena publiczna).

Małżeńskie roszady

Maksymilianowi znudziło się bycie wdowcem. Postanowił zmienić swój stan cywilny… a przy okazji stan posiadania. Upatrzył sobie Annę z rodu Kapetyngów. Dziewczynkę, która byłą ostatnią niezależną księżną Bretanii. Ślub z nią pozwoliłby Maksymilianowi skutecznie okrążyć ziemie Francuzów. Cesarzowi wcale nie przeszkadzało, że Anna Bretońska była tylko 3 lata starsza od jego córki – cóż to znaczyło przy możliwości zagrania konkurentom na nosie!

Reakcja Francuzów była jednak o wiele bardziej stanowcza, niż się spodziewał. Związek na odległość zawarty między 31-letnim Habsburgiem a 13-letnią Bretonką rozwścieczył Karola VIII do tego stopnia, że zajął zbrojnie Bretanię i zmusił Annę do ślubu ze sobą samym. W ten sposób król Francji zerwał dwa małżeństwa i podkradł żonę teściowi…

Mimo że mała Habsburżanka nie była już Karolowi potrzebna, zwlekał on z oddaniem jej byłemu teściowi, wobec którego nie miał powodów do życzliwości. Dopiero po dwóch latach aresztu Małgorzatka wróciła do domu, którego wcześniej w ogóle nie znała. I nie był to bynajmniej powrót na stałe…

Cesarza Maksymiliana Habsburga zdecydowanie trudno nazwać dobrym ojcem (źródło: domena publiczna).

Dwukrotnie zamężna dziewica

Dorastająca księżniczka to w pewnym sensie gorący kartofel. Trzeba ja wydać za mąż za młodu, bo inaczej stanie się dla dynastii kosztownym obciążeniem na resztę życia. Tak też było w przypadku Małgorzaty. Już w 1493 r. Maksymilian rozpoczął rozmowy sojusznicze z królami Hiszpanii. Dwa lata później władcy osiągnęli konsensus, przypieczętowany małżeństwami między ich dziećmi (rzecz jasna na razie też na odległość). Filip Habsburg, syn Maksymiliana, poślubił Joannę z Hiszpanii, a nasza Małgosia – brata Joanny, Jana.

Faktyczne połączenie małżonków niosło ze sobą niemałe wyzwania. Droga lądowa była wykluczona, bo prowadziła przez terytorium Francji, przeciw której skierowany był ten sojusz. Trudno było się spodziewać, by były mąż (czy też narzeczony) Małgorzaty bezczynnie obserwował, jak ta poślubia jego zapiekłego wroga.

Wybrano zatem drogę morską. Najpierw wraz z silną flotą hiszpańską przypłynęła do Niderlandów Joanna, a potem z tym samym konwojem Małgorzata ruszyła ku swemu iberyjskiemu przeznaczeniu.

Podczas rejsu przeraził ją olbrzymi sztorm na Zatoce Biskajskiej, który omal nie zatopił statku. W tej podbramkowej sytuacji szesnastoletnia Małgorzata zabłysnęła czarnym poczuciem humoru. Napisała bowiem krótkie, ironiczne epitafium:

Tu leży Małgorzata, panna zacna, szczera,

Choć dwakroć zamężna, dziewicą umiera.

Zbyt jurny następca tronu

Trudno jej się dziwić. Płynęła poznać swego kolejnego męża i miała pełne prawo narzekać na to, że oba jej małżeństwa były fikcją. Mimo przeszkód Małgorzata dotarła na iberyjską ziemię, entuzjastycznie przyjęta przez teściów, a jeszcze goręcej przez męża. Była to miłość od pierwszego wejrzenia, a Jana trudno było choć na chwilę oderwać od żonki. Zatem dziewictwo, nad którym tak ubolewała, przeszło jej jak ręką odjął.

Po fiasku mariażu z Francją, cesarz Maksymilian zdecydował, że Filip i Małgorzata (na ilustracji) poślubią dzieci hiszpańskiego króla (źródło: domena publiczna).

Sielanka nie trwała wszak długo. Trzy miesiące po ślubie zdrowie Jana zaczęło podupadać – pobladł, był słaby i apatyczny. Medycy podejrzewali, że powodem był nadmierny entuzjazm w wykonywaniu obowiązków małżeńskich. Radzono rodzicom 18-letniego Jana, by przez jakiś czas trzymać młodych z dala od siebie. Matka królewicza, Izabela Katolicka, miała to skomentować słowami: „co Bóg złączył, człowiek niech nie rozdziela”.

Niestety, doradcy mieli rację. Przynajmniej w kwestii tego, że stan Jana jest bardzo poważny. Chłopak zmarł pół roku po pierwszym spotkaniu z Małgorzatą. Księżniczka była wówczas w ciąży, ale urodziła przedwcześnie martwą córeczkę.

Rozpacz królów Hiszpanii i osobisty dramat Małgorzaty, która straciła szansę nie tylko na to, by zostać królową, ale też – na szczęśliwe pożycie z przyjaznym jej mężczyzną, przyniosły szczęście rodzinie jej brata. To właśnie bezdzietna śmierć Jana doprowadziła do tego, że Habsburgowie odziedziczyli Hiszpanię. A tym samym: zupełnie zachwiała równowagą w europejskiej polityce.

Izabela Kastylijska i Ferdynand Aragoński nie posłuchali swoich doradców i nie rozdzielili młodych małżonków (źródło: domena publiczna).

Panna z odzysku powraca

Małgorzata wróciła do Niderlandów dopiero dwa lata po śmierci Jana. Do tego powrotu przyczyniła się… śmierć Karola VIII, czyli jej pierwszego małżonka. Nowy władca Francji wyraził zgodę na przejazd Małgorzaty przez jego terytorium.

Biorąc pod uwagę przebieg poprzedniej, pełnej turbulencji podróży, trudno się dziwić Małgorzacie, że nie chciała wracać do Niderlandów statkiem. Przybyła do kraju urodzenia akurat na czas, by zostać chrzestną matką swego pierwszego bratanka Karola, przyszłego władcy „imperium, nad którym słońce nie zachodzi”.

Małgorzata spędziła w Niderlandach tylko rok. Jeszcze przed jej powrotem ojciec zaplanował kolejny, trzeci już mariaż córki. Wciąż przecież była młoda (liczyła sobie 20 lat), a ponadto udowodniła swą płodność. Nowym mężem Małgorzaty został książę Sabaudii. Niestety i to małżeństwo było krótkotrwałe oraz bezdzietne.

Trzecim mężem Małgorzaty został książę Sabaudii Filibert II Piękny. I tym razem niestety małżeństwo nie trwało zbyt długo (źródło: domena publiczna).

Dwudziestoczteroletnia, dwukrotna (a właściwie trzykrotna) wdowa powiedziała wreszcie dość. I sprzeciwiła się planom wydania jej znów za mąż.

Jeśli szczęśliwym być, to tylko w Niderlandach?

Małgorzata znów wróciła do Niderlandów, tym razem jednak na stałe. Tak jak przez całe życie okoliczności wypychały ją stamtąd, tak teraz miały ją przytrzymać na miejscu. W Hiszpanii zmarł nagle jej brat. W tej sytuacji Małgorzata została namiestniczką Niderlandów. Urząd ten uczynił ją wielką graczką na scenie politycznej Europy na ponad dwie dekady.

Pod opiekę Małgorzaty przeszła również czwórka dzieci brata. W ten sposób mogła chociaż w części poczuć się matką, mimo braku własnych pociech. Co do innych przejawów miłości, to do historii przeszedł głównie romans Małgorzaty z angielskim szlachcicem, Karolem Brandonem. Jednak ów awanturniczy człowiek nie wytrwał przy niej długo, porzucając Małgorzatę dla młodszej siostry Henryka VIII.

Małgorzata zmarła w wieku zaledwie 50 lat. Pochowano ją w Brugii, jednak w 1532 r. jej zwłoki przeniesiono do Brou, gdzie spoczęła obok swojego trzeciego męża (fot. Welleschik; lic. CC BY-SA 3.0).

Małgorzata zmarła w wieku 50 lat. Na wieki jej biografia stała się dowodem na to, jakie niebezpieczeństwa czyhają na drodze księżniczek, uwikłanych w niuanse polityki dynastycznej. Choć jej żartobliwe epitafium, wygłoszone w drodze do Hiszpanii, w chwili śmierci już nie odpowiadało stanowi faktycznemu, to nie straciło przez to na ponadczasowej aktualności.

Księżniczki wciąż umierały młodo, przeżywały rozstania z rodzinami, małżeństwa bez uczucia, bezsilność wobec losu. Patrząc na sprawę z tej perspektywy, może jednak należy stwierdzić, że Małgorzata ostatecznie wygrała walkę z dynastycznym przeznaczeniem?

Bibliografia:

1. Hellmut Andics, Kobiety Habsburgów, Ossolineum, Wrocław 1991.
2. Johan Brouwer, Joanna Szalona, PIW, Warszawa 1991.
3. Warren H. Carroll, Izabela Katolicka. Królowa Hiszpanii, Wektory, Bielany Wrocławskie 2012.
4. Manuel Fernández Álvarez, Izabela Katolicka, PIW, Warszawa 2007.
5. Stanisław Grodziski, Habsburgowie. Dzieje dynastii, Ossolineum, Wrocław 1998.
6. Albert F. Pollard, Henryk VIII, PIW, Warszawa 1988.
7. David Starkey, Królowe. Sześć żon Henryka VIII, Rebis, Poznań 2004.
8. Andrew Wheatcroft, Habsburgowie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2000.